© Θωμάς Δασκαλάκης
Τα μοναδικά ξένα συμφωνικά σύνολα που εμφανίσθηκαν το τρέχον καλοκαίρι στην Αθήνα ήταν οι Φιλαρμονικές Ορχήστρες της Σκάλας του Μιλάνου και Νέων της Βοστώνης. Σημειωτέον ότι η συναυλία της δεύτερης έλαβε χώρα στο Μέγαρο Μουσικής, ενώ αυτή της πρώτης αποτέλεσε τη φετινή -καθιερωμένη πλέον- παραγωγή του Μεγάρου Μουσικής στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.
Στις 26/6, καρφίτσα δεν έπεφτε στο Ηρώδειο για την εμφάνιση της Φιλαρμονικής της Σκάλας, που διηύθυνε ο καταξιωμένος και γνωστός στο ελληνικό κοινό αρχιμουσικός Μιουνγκ-Χουν Τσουνγκ. Παρότι το πρόγραμμα δεν έλαμψε με την πρωτοτυπία του, η ποιότητα και η μουσικότητα του ιταλικού συνόλου σε συνδυασμό με την εμπειρία του (Νοτιο)Κορεάτη μαέστρου εγγυήθηκαν ένα θαυμάσιο αποτέλεσμα.
Η βραδιά άνοιξε με την Εισαγωγή στην όπερα "Η Ιταλίδα στο Αλγέρι" του Ροσσίνι, μοναδική "εθνική"/ιταλική πινελιά. Αξιοποιώντας έναν πλούσιο πλην διάφανο ορχηστρικό ήχο, ένα ανάλαφρο, νευρώδες παίξιμο με στιλιζαρισμένη ρητορική, ρυθμική άρθρωση, εύπλαστη φραστική, προβολή του διακριτού, μελωδικού χαρακτήρα κάθε φράσης (όπως αυτή, εναρκτήρια του -όχι συναρπαστικού, πάντως- όμποε) και προσεγμένες επαναλήψεις, ορχήστρα και μουσικός ανέδειξαν άριστα το ιδιαίτερο στίγμα και το ύφος της μουσικής του σπουδαίου συνθέτη. Όσοι δε αποζητούσαν και τα δεξιοτεχνικά πυροτεχνήματα της ροσσίνειας γραφής, αποζημιώθηκαν -και με το παραπάνω- με το υποδειγματικό κρεσέντο του δεύτερου τμήματος της Εισαγωγής στην όπερα "Γουλιέλμος Τέλλος", που προσφέρθηκε ως ανκόρ!
Το καντάμπιλε της ορχήστρας αποδείχθηκε πολύτιμο για την προβολή των λυρικών, φωτεινών πτυχών και της 2ης Συμφωνίας του Μπετόβεν, που δόθηκε ακολούθως από ένα σχετικά περιορισμένο ορχηστρικό κλιμάκιο. Η πεντακάθαρη πλην αρκετά αναλυτική διεύθυνση του Τσουνγκ, τα εύροα, αν και σχετικά αργά τέμπι, ο τρόπος σχηματισμού των μελωδικών φράσεων από τα έγχορδα της Σκάλας, η καλλιέπεια των ξύλινων πνευστών συνέβαλαν στην επιτυχημένη ανάδειξη της κλασικής κομψότητας ενός έργου με προφανείς οφειλές στον Χάϋντν. Όμως, η ανήσυχη δραματουργία του υποδηλώνει εξίσου ότι εν προκειμένω αρχίζει να ξεπροβάλλει το προσωπικό –"πρωτο-ρομαντικό"- ύφος του Μπετόβεν με τις κοφτές φράσεις και τα μανιώδη σφορτσάντι, που θα νοηματοδοτείτο καλύτερα από μεγαλύτερο ρυθμικό παλμό, εντονότερους τονισμούς και πιο σβέλτη, σφιχτοδεμένη εκτύλιξη του συμφωνικού ειρμού.
Ήταν αυτή ακριβώς η ισορροπία και η πιο ελεύθερη, δραματική αφήγηση που χρωμάτισαν την ερμηνεία της κοσμαγάπητης, αλλά και χιλιοπαιγμένης 9ης Συμφωνίας "Του νέου κόσμου" του Ντβόρζακ, με την οποία ολοκληρώθηκε η συναυλία. Η επιτυχία του ακροάματος πιστώνεται τόσο στον αρχιμουσικό όσο και στην ορχήστρα. Ο Τσουνγκ ανέκαθεν φημιζόταν για τις επιδόσεις του στο συμφωνικό corpus του Τσέχου συνθέτη: και πάλι, η μουσική του διεύθυνση διέθετε ευελιξία, συνοχή και ρομαντικό παλμό, τόνισε τα αστείρευτης ομορφιάς μελωδικά θέματα αλλά και τη ρυθμική ζωντάνια του έργου, αξιοποιώντας εύπλαστες διακυμάνσεις δυναμικής, χωρίς διακινδυνεύσεις σε τέμπι. Η -μεγαλύτερων διαστάσεων- ορχήστρα τον ακολούθησε με άνεση, ιδίως τα έγχορδα με τον εντυπωσιακά καλλιεργημένο, μαλακό ήχο και τη "μεσογειακή" γενναιοδωρία διαμόρφωσης των πλατιών μελωδικών φράσεων, τα ποιητικά ξύλινα πνευστά που δικαίωσαν τη νοσταλγική μελαγχολία των λυρικών ονειροπολήσεων του largo (εκφραστικό σόλο αγγλικού κόρνου, ωραίες συνεισφορές των φλάουτων), τα καλλιεπή χάλκινα στις κορυφώσεις των γρήγορων μερών.
Λίγες μέρες νωρίτερα (15/6), η "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου υποδέχθηκε μια λιγότερο έμπειρη ορχήστρα, τη Φιλαρμονική Νέων της Βοστώνης, υπό τον ιδρυτή και καλλιτεχνικό της διευθυντή, Άγγλο αρχιμουσικό Μπέντζαμιν Ζάντερ. Έχοντας ως στόχευση τη διδασκαλία και απόδοση ενός "ευρύτατου ρεπερτορίου σε ένα μουσικά δυναμικό και πνευματικά ανήσυχο περιβάλλον", η αποτελούμενη από 120 ικανότατους -κατά βάση σινοαμερικανούς!- μουσικούς ηλικίας από 12 έως 21 χρόνων ορχήστρα συνέπραξε, κατά την περιοδεία της στη χώρα μας, με ελληνικά σχήματα, ενώ εμφανίσθηκε και στο αρχαίο θέατρο της Δωδώνης, στο πλαίσιο του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Μουσικής.
Με προφανή αναφορά στον πόλεμο της Ουκρανίας, ο Ζάντερ υπενθύμισε σε σύντομα σχόλια του ότι τα 2 πρώτα έργα του ετερόκλητου, πλην ενδιαφέροντος και απαιτητικού προγράμματος γράφτηκαν αμέσως μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όπως αναμενόταν λόγω των κολοσσιαίων ορχηστρικών δυνάμεων, η εκτέλεση του "Βαλς" του Ραβέλ είχε μία περισσότερο συμφωνική, "χολλυγουντιανή" λογική, μακράν της "αποθέωσης του βιεννέζικου βαλς" που συνιστά κατά το δημιουργό του το συγκεκριμένο χορογραφικό ποίημα. Δυναμισμός και ενέργεια επενδύθηκαν στο έπακρο, όπως φάνηκε και από την εντυπωσιακή μεγαλόπρεπη κατάληξη, αλλά έλειψαν η πτητικότητα του ήχου και τα αιθέρια ηχοχρώματα, η εικαστική υπαινικτικότητα της συμφωνικής αφήγησης, η αίσθηση του χορευτικού στροβιλισμού που δικαιώνουν αυτή την εμβληματική παρτιτούρα του μουσικού εμπρεσιονισμού.
Στη συνέχεια δόθηκε το συναρπαστικό "Κοντσέρτο για βιολοντσέλο" του Έλγκαρ, με σολίστα τον 22χρονο Ζλάτομιρ Φουνγκ. Ο Αμερικανός τσελίστας (με γονική καταγωγή από Κίνα και Βουλγαρία) υπήρξε ο μοναδικός καλλιτέχνης από τις ΗΠΑ, που απέσπασε, τα τελευταία σαράντα χρόνια, το Α’ Βραβείο στον περίφημο Διαγωνισμό "Τσαϊκόφσκι" για τσέλο.
Η γεμάτη αυτοπεποίθηση ερμηνεία του στο εμβληματικό υστερο-ρομαντικό κοντσέρτο δικαιολόγησε εύκολα αυτή τη διάκριση. Κάτοχος απαστράπτουσας τεχνικής και δεξιοτεχνίας, και ενός πλούσιου ήχου με λεπτές αποχρώσεις, ο Φουνγκ ενστάλαξε τις σωστές δόσεις σφρίγους (εντυπωσιακά κινητική, δυναμικά τονισμένη ανάγνωση της καντέντσας!), δραματικής έντασης, ευγενούς, νηφάλιου συναισθήματος και ευαισθησίας. Η αφηγηματική ευφράδεια του παιξίματός του και ο άρτιος συντονισμός με μιαν ορχήστρα σε πλήρη εγρήγορση, που καθοδήγησε με γνώση αλλά και μια κάποια αποστασιοποίηση ο 83χρονος Ζάντερ, συνέβαλαν σ’ένα εκφραστικό αποτέλεσμα. Βέβαια, η έλλειψη βιωμάτων των νεαρών μουσικών δεν επέτρεψε να φωτισθεί η βαθιά μελαγχολική διάθεση και ο ραψωδικός, νοσταλγικός χαρακτήρας του έργου…
Αντίστοιχα, αν όχι περισσότερο, τούτο στοίχισε στην εκτέλεση της συγκλονιστικής 5ης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς, που ολοκλήρωσε τη βραδιά και είχε να ακουσθεί χρόνια -όπως και το Κοντσέρτο του Έλγκαρ- στην Αθήνα. Λόγω της εντυπωσιακής του ενορχήστρωσης, η οποία αξιοποιεί σχεδόν όλα τα όργανα μιας μεγάλης συμφωνικής ορχήστρας, της διαρκούς εναλλαγής ρυθμών/διαθέσεων και της επικής του δραματουργίας, το έργο έχει μεγάλη απήχηση σε κάθε ακροατήριο. Εν προκειμένω, είχε διδαχθεί καλά (και από πλευράς περιεχομένου) από τον -και λαμπρό παιδαγωγό!- Ζάντερ και ήδη ηχογραφηθεί από το σύνολο.
Οι νέοι μουσικοί χάρισαν μια τεχνικά άρτια ανάγνωση, που ανέδειξε με ακρίβεια το περίτεχνο μουσικό συντακτικό, αλλά έμεινε κάπως στον πρώτο βαθμό. Οι εκτενείς αφηγηματικοί παράγραφοι και οι εμβατηριακές εξάρσεις του εναρκτήριου moderato αποδόθηκαν με δύναμη από την τεράστια υποομάδα των εγχόρδων και τα πνευστά, τα οποία, ατυχώς, τοποθετήθηκαν ακριβώς πίσω τους στο ίδιο -και όχι υψηλότερο- επίπεδο, με αποτέλεσμα να μην προβάλλεται διακριτά/"ίπταται" ο ήχος τους και να αμβλύνονται οι διαβαθμίσεις του, όπως και αυτές των δυναμικών.
Καθώς, όμως, η 5η Συμφωνία συνιστά μία σαρκαστική ματιά του Σοστακόβιτς στην ιδεολογική καταδυνάστευση της σοβιετικής κοινωνίας επί Στάλιν, το γκροτέσκο allegretto δεν αποδόθηκε με τη δέουσα αιχμή, το ελεγειακό, ιδιότυπα ποιητικό largo ήχησε (λόγω των άγουρων ξύλινων) αβαρές, χωρίς το αναγκαίο ιδιωτικό συναίσθημα, ενώ το αμφίθυμο, επιτηδευμένα πομπώδες φινάλε δεν κορυφώθηκε με την κρίσιμη λυτρωτική/απελευθερωτική εορταστική διάθεση.
Η κατάδυση στην ουσία των έργων θα διευκολυνθεί, εύλογα, από την ωρίμανση και τις εμπειρίες των ταλαντούχων νέων μουσικών…
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Στιγμιότυπο από τη συναυλία που έδωσε η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Σκάλας του Μιλάνου υπό τον Κορεάτη αρχιμουσικό Μιουνγκ-Χουν Τσουνγκ – μια παραγωγή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών (Ηρώδειο, 26/6)
