Ο "Μπάρτλεμπι ο γραφιάς" της Σοφίας Φιλιππίδου παίρνει παράταση

Η Σοφία Φιλιππίδου, που εδώ και εικοσιπέντε χρόνια πειραματίζεται με ομάδες φτιάχνοντας χειροποίητες παραστάσεις, μετά το τέλος των φετινών Σεμιναρίων Θεατρικής Παιδείας που οργάνωσε στο μαγαζάκι της τ3χνης, παρουσίασε την παράσταση "Μπάρτλεμπι ο γραφιάς", η οποία τώρα παίρνει παράταση. Το ανέβασμα της νουβέλας του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα Χέρμαν Μέλβιλ σε μετάφραση Μένη Κουμανταρέα και διασκευή/δραματουργική επεξεργασία δική της θα συνεχίσει την πορεία του στο μαγαζάκι της τ3χνης από τις 14 έως τις 24 Ιουνίου. Η είσοδος είναι ελεύθερη και ο αριθμός των θέσεων είναι περιορισμένος.

 

Ο Μπάρτλεμπι ο γραφιάς, που είναι υπάλληλος ενός δικηγορικού γραφείου στη Γουόλ Στριτ του 19ου αιώνα είναι η παράξενη, κωμική, φευγάτη ιστορία ενός λιγνού, χλωμού, μοναχικού, ήρεμου και ανυπάκουου άντρα, που βρήκε τη συνταγή για να τρελάνει τους πάντες. Τι εκφράζει άραγε η παράλογη ιστορία του Μπάρτλεμπι που "προτιμά να μην"; Την ιδέα της πολιτικής ανυπακοής, την ειρηνική επανάσταση ή την παθητική αντίσταση που εξέφρασε περίπου την ίδια εκείνη εποχή ο συμπατριώτης του και ακτιβιστής Χένρι Ντέηβιντ Θόρω. Μήπως είναι η  εικόνα του ίδιου του Χέρμαν Μέλβιλ και κάθε συγγραφέα, που βρίσκεται μπροστά στο δίλημμα: να συνεχίσει να γράφει, προσπαθώντας να ικανοποιήσει το κοινό του ή να ακολουθήσει τον προσωπικό του δρόμο, μακριά από τη δημοφιλία και την επιτυχία; Μπορεί ίσως ο αινιγματικός Μπάρτλεμπι να είναι ένας άνθρωπος δίχως ιδιότητες, απ’ αυτούς που έχει πολλούς να επιδείξει ο εικοστός αιώνας: Ένας ήρωας του Κάφκα, μια μορφή από τα τελευταία έργα του Μπέκετ ή από τα μυθιστορήματα του Σκαρίμπα και τα θεατρικά έργα του Ιονέσκο;

Λίγα λόγια για την υπόθεση του έργου 

 

Ένας αξιοσέβαστος και επιτυχημένος δικηγόρος προσλαμβάνει τον Μπάρτλεμπι ως γραφιά, ενώ απασχολεί ήδη στο γραφείο του, στη Γουόλ Στριτ, δύο άλλους γραφιάδες και έναν μικρό για όλες τις δουλειές. Ο Μπάρτλεμπι, καταρχάς, σαν ένας άνθρωπος λιμασμένος από καιρό γι’ αντιγραφή, καταπίνει λαίμαργα τα έγγραφα. Νύχτα και μέρα δε σηκώνει κεφάλι, αντιγράφοντας με το φως της μέρας και κάτω από το φως των κεριών,  όταν όμως μια μέρα ο εργοδότης του δικηγόρος του ζητάει να τον βοηθήσει στην αντιπαραβολή ενός εγγράφου, εκείνος αρνείται ευγενικά με την απλή φράση "θα προτιμούσα όχι" ("I would prefer not to").

Σταδιακά με την παράδοξη ανοχή του εργοδότη, που αδυνατεί να αντιδράσει, ο Μπάρτλεμπι "πελιδνά άμεμπτος, θλιβερά σεβαστός, αθεράπευτα μόνος", θα εγκατασταθεί μόνιμα στο δικηγορικό γραφείο χωρίς να προσφέρει καμία υπηρεσία, χωρίς να μιλάει σχεδόν καθόλου, χωρίς καλά-καλά να τρώει. Ο δικηγόρος, παλινδρομώντας μεταξύ οργής και ευσπλαχνίας, λογικής και συναισθήματος, δεν θα καταφέρει ποτέ να τον απομακρύνει από εκεί, αντιθέτως  θα μετακομίσει ο ίδιος το γραφείο του σε άλλο κτίριο αφήνοντας τον Μπάρτλεμπι στη μοίρα του, την οποία πληροφορούμαστε στο τέλος του έργου.

Δημοσιευμένο ανώνυμα, το 1853 σε δυο συνέχειες σ’ ένα περιοδικό το διήγημα του διάσημου Αμερικανού συγγραφέα Χέρμαν Μέλβιλ περιλήφθηκε σε μια συλλογή διηγημάτων του, που εκδόθηκε το 1856. Σήμερα κατατάσσεται ανάμεσα στα κορυφαία δείγματα του αμερικάνικου διηγήματος κι έχει εκτιμηθεί ως προάγγελος της λογοτεχνίας του Παράλογου. Ο "Μπάρτλεμπι ο γραφιάς, μια ιστορία της Γουόλ Στριτ"  έχει μεταφερθεί τουλάχιστον τέσσερις φορές στον κινηματογράφο αλλά και στο θέατρο, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Γαλλία. Το 1961 πάνω στο διήγημα αυτό οι Γουίλιαμ Φλάναγκαν και Τζέιμς Χίντον συνέθεσαν μια μονόπρακτη όπερα σελιμπρέτο του Έντουαρντ Άλμπι. Η μετάφραση του Μένη Κουμανταρέα πρωτοκυκλοφόρησε το 1984 απ’ τις Εκδόσεις "Οδυσσέας" με τον τίτλο "Μπάρτλεμπι, ο γραφιάς κι άλλες τρεις ιστορίες". Αναθεωρημένη εκδίδεται από τον Καστανιώτη το 2010 σε βιβλίο με τον τίτλο "Τρεις απόκληροι. Μπάρτλεμπι, ο γραφιάς – Ο βιολιστής– Τζίμυ Ρόουζ".

  

© Σταύρος Σκαρλάφτης

Με τα λόγια της Σοφίας Φιλιππίδου

Αισθάνομαι πολύ τυχερή που το 2010 ανακάλυψα τη "διάσημη" και μυστηριώδη νουβέλα του Χέρμαν Μέλβιλ "Μπάρτλεμπι ο γραφιάς" (στην παρουσίαση του βιβλίου στην Ελευθεροτυπία). Ο Μπάρτλεμπι ήρθε στην ζωή μου την στιγμή που έπρεπε να κάνω ένα σημαντικό βήμα. Γοητευμένη από τον "πρωτότυπο" ήρωα του Μέλβιλ, πήρα την απόφαση να την κάνω θέατρο. Τότε ήταν που γνώρισα από κοντά τον συγγραφέα Μένη Κουμανταρέα, ο οποίος δέχτηκε να εποπτεύσει διακριτικά τη θεατρική διασκευή μου, πάνω στη δική του εξαιρετική μετάφραση και τότε ανέβασα (πρώτη φορά στην Ελλάδα) την παράσταση στην οποία, με δική του προτροπή, έπαιξα τον ομώνυμο ρόλο.  

Στην νέα παρουσίαση, διατηρήσαμε το βίαια κωμικό στοιχείο της αρχής του έργου με τους γραφιάδες Τσιμπίδα και Διάνο και τον ονειροπόλο Πιπέρη (το παιδί για όλες τις δουλειές) - που κινούνται στα όρια μιας μπεκετικής κλοουνερί - να μετατρέπεται με αδιόρατο τρόπο σε δραματικό και το παράξενο ον ή "πράγμα" Μπάρτλεμπι, να γίνεται από ένας φυγόπονος "τσαρλατάνος", μια τραγική μορφή.

Ισχνός, πάμπτωχος γραφέας της Γουόλ Στρητ Μπάρτλεμπι, με την αντισυμβατική συμπεριφορά του, ανατρέπει την εργασιακή ρουτίνα και γίνεται ένας εφιάλτης, που στοιχειώνει το δικηγορικό γραφείο και την ψυχή του δικηγόρου της Γουόλ Στριτ. Η απάντηση του (σε κάθε παρότρυνση ή διαταγή να αναλάβει τις ευθύνες της εργασίες του) "θα προτιμούσα όχι", που φαίνεται να είναι μια αμετακίνητη συνειδητή θέση, τον οδηγεί σε τραγική κατάληξη, γι’ αυτό μας ενδιαφέρει να αναδείξουμε το απόλυτο κενό, την πλήρη μοναχικότητα, την εγκατάλειψη και την μελαγχολία του, αλλά και την αναταραχή, την παράνοια, τα στάδια της τρέλας που δημιουργεί η αλλόκοτη συμπεριφορά του στο γραφείο και στην συμβατική  κοινότητα που τον περιβάλλει. 

Τα μυστήρια και γοητευτικά στοιχεία του έργου, η παραδοξότητα, τα αινιγματικά ερωτήματα, οι συμβολισμοί - που είναι ανοιχτοί σε πολλές ερμηνείες και παραπομπές - οι υπαινιγμοί, μια νέα λογική που συλλαμβάνει την οικειότητα ζωής και θανάτου, κάθε λέξη της διάνοιας του Μέλβιλ μας ελκύουν… μας γοητεύουν, μας εμπνέουν, γίνανε καλές αφορμές για να δημιουργήσουμε  με φαντασία και χαρά τη νέα χειροποίητη παράσταση μας.