7 φορές που η τέχνη λογοκρίθηκε από συντηρητικές δυνάμεις

Λίγες μέρες μετά την παρουσίαση του "Συμπτώματος" από τη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Συραγώ Τσιάρα, ένα ηχηρό σχόλιο που στόχευε να διατηρήσει ορατά τα ίχνη βίας και βανδαλισμού από τον βουλευτή της Νίκης Νίκο Παπαδόπουλο, ανακοινώθηκε ότι το μουσείο αφαιρεί τα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη από το πάτωμα.

Μετά την επίθεση από τον Ν. Παπαδόπουλο και τον συνεργό του, το πρωί της Δευτέρας 10/3, η ΕΠΜΑΣ αποφάσισε να διατηρήσει τα έργα στο πάτωμα, όμως η επιμελητική αυτή πρωτοβουλία δεν διήρκησε για πολύ. Η αιτιολόγηση ότι η απομάκρυνση των έργων έγινε "για την ασφάλεια του μουσείου, των εργαζομένων και των επισκεπτών" δυστυχώς δεν μας καλύπτει, αλλά επιβεβαιώνει ότι η δημιουργική έκφραση στην Ελλάδα παραμένει περιορισμένη και βαθιά ελεγχόμενη από τα ξεσπάσματα παραθρησκευτικών οργανώσεων. 

Βάσει της επίσημης ανακοίνωσης της Πινακοθήκης, που έγινε τη Δευτέρα 17/3, θα υπάρξουν μελέτες για τη συνολική αναβάθμιση των μέτρων προστασίας στο μουσείο, ενώ τα έργα του Κατσαδιώτη "υποβάλλονται στις απαραίτητες ενέργειες και στις διαδικασίες συντήρησης και αποκατάστασής τους, όπου παρουσιάζονται οι εκτεταμένες φθορές. Παράλληλα, εξετάζονται με τη συμβολή ειδικών, οι όροι και οι προϋποθέσεις της ασφαλούς επανέκθεσής τους". Παρότι η ΕΠΜΑΣ δηλώνει "απαρέγκλιτα αφοσιωμένη στο άρθρο 16 του Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει ανεπιφύλακτα την ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης", το "Σύμπτωμα" δεν αποτελεί πλέον μέρος της "Σαγήνης του Αλλόκοτου" και είναι ξεκάθαρο πως άλλη μία προοδευτική κίνηση ενός φορέα τέχνης έπεσε θύμα της λογοκρισίας και των συντηρητικών. 

Δεν είναι, δυστυχώς, η πρώτη φορά που ο κόσμος της τέχνης έρχεται αντιμέτωπος με θιγμένους ακροδεξιούς, κόμματα και οργανώσεις εμμονικές με θρησκευτικές ιδέες (η ένταξη της Νίκης στη Βουλή έχει δώσει στο κόμμα την ευκαιρία να προκαλέσει αρκετά αντίστοιχα περιστατικά) ή ακόμα και την Εκκλησία. Με αφορμή τα όσα έχουν συμβεί στην Εθνική Πινακοθήκη, ανατρέχουμε σε μερικές εξίσου απογοητευτικές στιγμές στην πρόσφατη καλλιτεχνική ιστορία της χώρας, που επιβεβαιώνουν ότι, τελικά, πρέπει να συνεχίσουμε να διεκδικούμε να προστατευτούμε από συμπεριφορές που μας πάνε πίσω σχεδόν στον Μεσαίωνα.

Καταδικάζοντας την ένατη τέχνη (2003)

Οι Εκδόσεις Οξύ κυκλοφορούν το 2003, σε ελληνική μετάφραση, το κόμικ "Η ζωή του Ιησού" του Αυστριακού Gerhard Haderer, που αφηγείται με χιουμοριστικό τρόπο -όπως προδίδει ο τίτλος- τη ζωή του Χριστού και η σχέση του με το λιβάνι. Η εφημερίδα "Espresso" δεν αργεί να καταγγείλει το κόμικ σε πρωτοσέλιδό της (που τιτλοφορεί "Ο Χριστός πάει με γυναίκες, καπνίζει χασίς και κάνει σέρφινγκ"), ζητώντας, μάλιστα, εισαγγελική παρέμβαση. "Η ζωή του Ιησού" κατάσχεται από τα βιβλιοπωλεία και διεξάγεται προανάκριση, προκειμένου να διαπιστωθεί η "καθύβριση θρησκευμάτων μέσω τύπου και να διερευνηθεί το ενδεχόμενο τελέσεως της αξιόποινης πράξης της διαφημίσεως ναρκωτικών". Δύο χρόνια μετά ολοκληρώθηκε η δίκη του Gerhard Haderer, ο οποίος καταδικάστηκε σε έξι μήνες φυλάκιση. Ο καλλιτέχνης ωστόσο αθωώθηκε ομόφωνα από το δικαστήριο και διατάχθηκε η άρση της κατάσχεσης.

Έκθεση "Outlook" (2003)

Έναν χρόνο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, το έργο του Βέλγου καλλιτέχνη Τιερί ντε Κορντιέ "Πότισέ με" που παρουσιαζόταν στην έκθεση "Outlook", προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Ο λόγος; Το "Πότισέ με" απεικόνιζε ένα ανδρικό γεννητικό όργανο μαζί με έναν σταυρό και, φυσικά, η Εκκλησία και ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ Γιώργος Καρατζαφέρης το θεώρησαν βλάσφημο και προσβλητικό απέναντι στον Χριστό. Ο πίνακας αποσύρθηκε από την έκθεση με τη συναίνεση του καλλιτέχνη, όμως, 17 μήνες μετά, ο επιμελητής του "Outlook", Χρήστος Ιωακειμίδης, οδηγήθηκε στο εδώλιο με την κατηγορία ότι συμπεριέλαβε στην έκθεση "τον άσεμνο και κατάπτυστο πίνακα".

ΛΑΟΣ εναντίον Στεφανή (2007)

Από τις πιο γνωστές περιπτώσεις λογοκρισίας στην ελληνική τέχνη είναι αυτή του "Εθνικού Ύμνου", του video art της σκηνοθέτριας και ντοκιμαντερίστριας Εύας Στεφανή, που προβλήθηκε στην Art Athina το 2007, στο πλαίσιο μιας παράλληλης ομαδικής έκθεσης σε επιμέλεια Νάντιας Αργυροπούλου. Λίγο πριν η φουάρ κατεβάσει αυλαία, η αστυνομία εισβάλλει στο χώρο και κατάσχει το έργο, το οποίο περιλάμβανε πορνογραφικό υλικό όπου διακρινόταν το αιδοίο μιας αυνανιζόμενης γυναίκας, με τον εθνικό ύμνο να το "ντύνει" μουσικά. Η επέμβαση της αστυνομίας έγινε μετά από καταγγελία του τότε βουλευτή του ΛΑΟΣ Άδωνι Γεωργιάδη για "προσβολή της δημόσιας αιδούς" και οδήγησε, μάλιστα, στη σύλληψη του τότε γενικού διευθυντή της Art Athina, Μιχάλη Αργυρού. 

Η απάντηση της Εύας Στεφανή τα λέει όλα: "Χαιρετίζω με άκρατο ενθουσιασμό την εμπνευσμένη αυτή κίνηση της Εκκλησίας, η οποία ελπίζω να εισακουστεί από την πολιτεία. Ενθαρρύνω με θέρμη τέτοιες πρωτοβουλίες που κοσμούν το δημοκρατικό μας πολίτευμα και προσθέτουν στην αίγλη της χώρας μας στο εξωτερικό".

Όταν το θέατρο "προκαλεί" (2012)

Το αιρετικό "Corpus Christi" του Τέρενς ΜακΝάλι ανέβηκε στο θέατρο "Χυτήριο" από την ομάδα Artisan, δια χειρός Λαέρτη Βασιλείου. Μία μόλις μέρα μετά την επίσημη πρεμιέρα της παράστασης, η Εκκλησία την κατηγόρησε ως βλάσφημη και πως "δυσφημεί το πρόσωπο του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού". Βίαια επεισόδια ξέσπασαν έξω από το θέατρο και το "Corpus Christi" σύντομα κατέβασε αυλαία με απόφαση των συντελεστών του. Η μεταφράστρια του έργου και ηθοποιός Βάσια Παναγοπούλου, δήλωσε: "Δεν ήταν πρόθεσή μας ούτε να προκαλέσουμε το "θρησκευτικό συναίσθημα" ούτε να δημιουργήσουμε εντάσεις και πολύ περισσότερο να ζήσουμε εικόνες αστυνομοκρατούμενου χώρου θεάτρου. Λυπούμαστε που άθελά μας άνθρωποι ξυλοκοπήθηκαν, προπηλακίστηκαν, απαξιώθηκαν".

"Αγόρια στο Ντους" (2023)

Μερικοί clickbait τίτλοι ήταν αρκετοί για να ξεσηκώσουν γονείς και συντηρητικούς που κατέκριναν την προβολή της 9λεπτης ταινίας "Αγόρια στο Ντους" σε σχολείο. Συγκεκριμένα, μία δασκάλα δημοτικού επέλεξε να δείξει σε μαθητές την πολυβραβευμένη μικρού μήκους του Σουηδού Κρίστιαν Ζέτεμπεργκ, χρησιμοποιώντας, μάλιστα, την πλατφόρμα streaming CINEDU, ένα ειδικά σχεδιασμένο εκπαιδευτικό εργαλείο. Παραβλέποντας αυτό το στοιχείο και εστιάζοντας σε σκηνές που δήθεν πρόβαλλαν ακατάλληλο, ερωτικό υλικό (πράγμα που ξέρετε πως δεν ισχύει, όσοι έχετε δει την ταινία), οι γονείς ενός μαθητή έστειλαν εξώδικο στην εκπαιδευτικό (με τον δικηγόρο του Κασιδιάρη και αργότερα υποψήφιο για την παράταξη "Σπαρτιάτες"). Πέρασαν πέντε μήνες για να δικαιωθεί η δασκάλα και να απαλλαχθεί από κάθε κατηγορία. Σοκαρισμένος, ο σκηνοθέτης της ταινίας είχε δηλώσει: "Στηρίζουμε απερίφραστα την απόφαση της δασκάλας να χρησιμοποιήσει την ταινία στη σχολική αίθουσα. Οι ταινίες πρέπει να συζητιούνται και να υπάρχει διάλογος, μα είναι αναμφισβήτητα προβληματικό όταν γίνονται ισχυρισμοί πάνω σε μία ολωσδιόλου λανθασμένη βάση".

Τι σου είναι οι γυναικοκτονίες, μπροστά στα εθνικά σύμβολα; (2023)

"Η ενοχή της γειτονιάς", έργο της εικαστικού Γεωργίας Λαλέ, παρουσιάζεται τον Δεκέμβριο του ’23 στο Γενικό προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη. Η "ροζ σημαία", όπως θα γίνει γνωστή αργότερα, φτιαγμένη από σεντόνια που δώρισαν στην καλλιτέχνιδα κακοποιημένες γυναίκες, μιλά για το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας και των συνεχιζόμενων γυναικοκτονιών. Βέβαια, η γαλανόλευκη ελληνική σημαία μας είναι αδιανόητο να παρουσιάζεται έτσι, αλλά πρέπει να "βάφεται με κόκκινο μόνο με το αίμα των ηρώων μας", σύμφωνα με δηλώσεις του προέδρου της Νίκης, Δημήτρη Νατσιού. Ακολούθησαν αντίστοιχες (δυστυχώς, αναμενόμενες) αντιδράσεις που έκαναν λόγο για προσβολή των εθνικών μας συμβόλων. Έτσι, η "ροζ σημαία" αποσύρθηκε από το προξενείο, ενώ δεν ήταν λίγα τα υβριστικά σχόλια και οι απειλές που δέχτηκε τόσο η Γεωργία Λαλέ όσο και οι επιμελητές της έκθεσης.

Μια αφίσα εξοργίζει (2024)

Η Νίκη ξαναχτυπά. Αυτή τη φορά, ο βουλευτής του κόμματος, Κομνηνός Δελβερούδης βάζει στόχο την αφίσα του ντοκιμαντέρ "Αδέσποτα κορμιά" της Ελίνας Ψύκου, την οποία θεωρεί "προκλητική, βλάσφημη και αντιαισθητική" και καταθέτει ερώτηση στη Βουλή, απαιτώντας την απόσυρσή της -το ίδιο ζητά και ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος από τη γενική διευθύντρια του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, Ελίζ Ζαλαντό. Την ημέρα προβολής των "Αδέσποτων Κορμιών" στο φεστιβάλ, παραθρησκευτικές και ακροδεξιές οργανώσεις συγκεντρώνονται έξω από το "Ολύμπιον", έχοντας προφανώς εστιάσει αποκλειστικά στην αφίσα της ταινίας και όχι στο περιεχόμενό της: τρεις γυναίκες συζητούν για εξωσωματική γονιμοποίηση, αμβλώσεις και ευθανασία στη σύγχρονη Ευρώπη. Η αποστομωτική απάντηση της Ελίζ Ζαλαντό, όμως, αναγκάζει τον μητροπολίτη να δηλώσει ότι οι συγκεντρώσεις έξω από το "Ολύμπιον" ήταν από "μέλη ακροδεξιών οργανώσεων, και όχι πιστούς".