"Communities Between Islands": Πώς η σύγχρονη τέχνη γίνεται μέσο ανάδειξης της νησιωτικότητας;

Κορσική, Σαρδηνία, Σύρος. Τρία νησιά της Μεσογείου έγιναν ο πυρήνας του διετούς νομαδικού προγράμματος φιλοξενίας καλλιτεχνών "Communities Between Islands", τα αποτελέσματα του οποίου παρουσιάζονται από 10/10 στο Ινστιτούτο Γκαίτε, σε μία πολυμορφική έκθεση. Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες ταξίδεψαν στα τρία αυτά νησιά εκτός τουριστικής περιόδου, ήρθαν σε επαφή με τους ντόπιους και ανακάλυψαν αθέατες πτυχές του κάθε τόπου. Όσα έμαθαν από τη διετή παραμονή τους στη Μεσόγειο, μας τα παρουσιάζουν στην έκθεση "Communities Between Islands" προσφέροντας νέες αφηγήσεις και επαναπροσδιορισμούς για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη μεσογειακή πολιτιστική κληρονομιά, προβάλλοντας τα κοινά σημεία που συνδέουν τους τόπους, αλλά και τις ιστορικές ρήξεις και τους σύγχρονους περιβαλλοντικούς προβληματισμούς που απορρέουν από τις διαφορετικές νησιωτικές χρονικότητες.

Οι καλλιτέχνες μιλούν για την έκθεση

Latent Community (Σωτήρης Τσίγκανος & Ιώνιαν Μπισάι)

-"Resonant Rehearsals – WIP" (2024): Δικάναλη βιντεοπροβολή με ήχο, ~15’ 
-"WARRUGS" (2024): Χειροποίητα υφαντά (παραδοσιακή τεχνική Pibiones), μαλλί, 67 x 64 εκ. Ανάθεση των Δικτύου Αρχιπέλαγος, Cherimus και Providenza στο πλαίσιο του "Communities Between Islands"

Και στα τρία νησιά, οι Latent Community πραγματοποίησαν εκτεταμένη επιτόπια έρευνα και συνεργάστηκαν με τοπικές κοινότητες, περιβαλλοντικούς ακτιβιστές και επιστήμονες, εστιάζοντας στο πώς η ρύπανση και οι δραστηριότητες της τουριστικής, στρατιωτικής και ναυτιλιακής βιομηχανίας επηρεάζουν με απρόβλεπτους τρόπους τις κοινωνικές και οικολογικές ισορροπίες. Η προσέγγισή τους βασίζεται στον επαναπροσδιορισμό τεχνολογιών ηχητικής και οπτικής καταγραφής που είχαν αναπτυχθεί για στρατιωτικούς σκοπούς, τις οποίες μετατρέπουν από συσκευές παρακολούθησης σε καλλιτεχνικά εργαλεία για την παρατήρηση και την προστασία απειλούμενων οικοσυστημάτων και κοινοτήτων. Στην εγκατάσταση "Resonant Rehearsals – WIP" εξερευνούν τις πολυεπίπεδες επιπτώσεις της ρύπανσης, της εξόρυξης, και της βιομηχανίας όπλων, με επίκεντρο την υπερεκμετάλλευση τόσο των ανθρώπινων όσο και των οικολογικών συστημάτων, ενώ ρίχνουν φως στις περίπλοκες, συχνά αόρατες συνδέσεις μεταξύ ξηράς, θάλασσας και ανθρώπου σε αυτά τα μεσογειακά περιβάλλοντα. Εφαρμόζοντας την παραδοσιακή τεχνική ύφανσης pibiones από τη Σαρδηνία για τη σειρά "WARRUGS", οι Latent Community αποδίδουν οπτικά τη συνύφανση παρελθόντος και παρόντος, εστιάζοντας στο σημείο όπου η πολιτιστική κληρονομιά συναντά τη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου και του εκτοπισμού. Στα γεωμετρικά τους σχήματα κρύβεται μια οπτική γλώσσα που μιλά για τη στρατιωτικοποιημένη πραγματικότητα της Μεσογείου μέσα από μοτίβα κυμάτων, πυραύλων και εκρήξεων.

Σημείωμα καλλιτεχνών: "Το έργο μας εξερευνά τη νησιωτικότητα όχι απλώς ως γεωγραφική συνθήκη, αλλά ως μια ζωντανή εμπειρία που επηρεάζεται βαθιά από την περιβαλλοντική υποβάθμιση και την εκμετάλλευση. Το ταξίδι μας στη Μεσόγειο αποτέλεσε για εμάς ένα κριτικό πλαίσιο, με σκοπό να διερευνήσουμε πώς η τέχνη μπορεί να επαναπροσδιορίσει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη Μεσόγειο, ειδικά μέσα από τη νησιωτική εμπειρία. Μέσα από την επιτόπια έρευνα και στρατηγικές συνεργασίες με τοπικές κοινότητες, επιστήμονες και περιβαλλοντικούς ακτιβιστές, αντλήσαμε πληροφορίες και ιστορίες που επανεξετάζουν τις κοινές εμπειρίες των νησιών. Το πλαίσιο εργασίας μας μάς επέτρεψε να συνυφάνουμε αφηγήσεις από διαφορετικούς τόπους, όπως η Κορσική, η Σαρδηνία και η Σύρος. Χρησιμοποιώντας με πειραματικό τρόπο εργαλεία, όπως τα drones και τα γεώφωνα, τα οποία συνδέονται συνήθως με την παρακολούθηση και τον έλεγχο, δημιουργήσαμε νέες οπτικές για το πώς η Μεσόγειος έχει πληγεί από την ανθρώπινη εκμετάλλευση. Οι συνεργασίες αυτές όχι μόνο ενίσχυσαν την έρευνά μας, αλλά μας επέτρεψαν να δημιουργήσουμε έργα που αναδεικνύουν τη σύνθετη σχέση ανθρώπου και περιβάλλοντος, προσφέροντας ένα νέο οπτικό αφήγημα, που διαπερνά τα όρια του υπερ-τουρισμού και της στρατιωτικοποίησης που πλήττουν τη Μεσόγειο σήμερα".

Sarah-Anaïs Desbenoit & Dania Shihab

"Just Behind You" (2024): Τρικάναλη βιντεοπροβολή, ηχητικό έργο, 2’32”. Ανάθεση των Δικτύου Αρχιπέλαγος, Cherimus και Providenza στο πλαίσιο του "Communities Between Islands"

Κατά τη διάρκεια του προγράμματος "Communities Between Islands", η Sarah-Anaïs Desbenoit διερεύνησε τοπικούς μύθους που σχετίζονται με γυναίκες στα τρία νησιά. Συνδυάζοντας στοιχεία ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας, αυτή η νέα παραγωγή στοχεύει να παρουσιάσει αναμνήσεις μύθων, προβάλλοντας ένα ταμπλό βιβάν τριών καρέ που ενεργοποιούνται σιωπηλά. Το τρικάναλο βίντεο "Just Behind You" αντιπαραθέτει τρεις διαφορετικές αποστάσεις, χρονικά πλαίσια και γεωγραφίες. Χρησιμοποιώντας micro, macro και κανονικούς φακούς, κάθε εικόνα δονείται στη σταθερότητά της, επηρεάζοντας την υποκειμενική αίσθηση του χρόνου - για παράδειγμα, η μακροσκοπική προοπτική αποκαλύπτει τη δόνηση του νερού που είναι αόρατη με γυμνό μάτι, ενώ το έντονο ζουμ αποκαλύπτει τα κύματα της θάλασσας. Αυτά τα τρία μέρη αλληλοεπικαλύπτονται ώστε μέσα από τις οπτικό-ηχητικές τους δονήσεις να διαφανεί ακόμα καλύτερα την αορατότητά τους.

Το σάουντρακ που δημιούργησε για το βίντεο η Dania Shihab είναι απόσπασμα μιας μουσικής σύνθεσης μεγάλης διάρκειας με τίτλο "object - is – land", η οποία αποτελείται από ηχογραφήσεις πεδίου που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος φιλοξενίας: έντομα σε ένα αγρόκτημα στη Σαρδηνία, αμυχές βράχων, χωματόδρομοι, ένα εκκλησιαστικό όργανο. Το έργο χρησιμοποιεί κυρίως τη γη –τα υποκείμενα και τα αντικείμενά της– ως όργανο, εστιάζοντας λιγότερο σε φωνογενείς ηχογραφήσεις και περισσότερο σε ακατέργαστα ηχοτοπία που συλλέχθηκαν στα τρία νησιά της Μεσογείου. Το έργο εξετάζει κριτικά πώς ερμηνεύουμε τον χώρο χωρίς προϋπάρχουσα ακουστική εμπειρία και πώς ο ήχος διαμορφώνει την αντίληψη και τη σχέση μας με τη γη.

Σημείωμα της καλλιτέχνιδας: "Συναντώντας τους κατοίκους των τριών νησιών και συζητώντας μαζί τους για τους τοπικούς τους μύθους και την προσωπική τους εμπειρία με τη φύση, μπόρεσα να προσωποποιήσω τα γύρω τοπία. Αυτές οι αφηγήσεις επηρέασαν το ύφος των γυρισμάτων μου και την επιλογή των λήψεων, αποκαλύπτοντας τη μοναδική, αόρατη αύρα του κάθε νησιού. Με βοήθησαν να αποκρυπτογραφήσω και να κατανοήσω καλύτερα την ευαισθησία που τα ξεχωρίζει. Το έργο εξερευνά αυτά τα τοπία μέσα από μια αντίληψη που έχει αλλοιωθεί και επηρεαστεί από τις ιστορίες των κατοίκων. Κατά την άποψή μου, το κοινό στοιχείο που συνδέει αυτά τα νησιά είναι ότι η απειλή, ή μάλλον το άγνωστο, προέρχεται από τη θάλασσα και τον έξω κόσμο, με τα λιμάνια του και τις τουριστικές παραλίες. Όσο βαθύτερα εισχωρούμε στην ενδοχώρα, τόσο περισσότερο βυθιζόμαστε στο παρελθόν, ανακαλύπτοντας έναν κόσμο που μοιάζει παγωμένος, σχεδόν ανέπαφος".

Marianne Fahmy

"Laws of Ruins" (2024): Έγχρωμο βίντεο με ήχο, 14’03”. Η παραγωγή του έργου πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη των Δικτύου Αρχιπέλαγος, Cherimus και Providenza στο πλαίσιο του "Communities Between Islands"

Το "Laws of Ruins" διερευνά την ιστορία του νερού μέσα σε ένα παραμυθολογικό πλαίσιο, ερμηνεύοντας τις στέρνες νερού ως πιθανά σύμβολα αντίστασης και αναμόρφωσης. Η Fahmy επενδύει το αρχειακό και πρωτότυπο υλικό της ταινίας με ένα ποιητικό voice-over, το οποίο περιλαμβάνει αποσπάσματα από τα απομνημονεύματα της Arwa Saleh, μιας εξέχουσας Αιγύπτιας ακτιβίστριας στο ριζοσπαστικό φοιτητικό κίνημα τη δεκαετία του 1970. Εξετάζοντας τις τομές μεταξύ μνήμης και οικολογίας, η ταινία προτάσσει τις κατεδαφισμένες τοποθεσίες ως τόπους μνήμης που μπορούν, μέσω της συλλογικής ενθύμησης, να μας οδηγήσουν σε εναλλακτικά μέλλοντα.

Σημείωμα καλλιτέχνιδας: "Τα τελευταία χρόνια δουλεύω σε πρότζεκτ που διερευνούν περιθωριοποιημένες αφηγήσεις στην ιστορία, οι οποίες σχετίζονται με τη θάλασσα. Καθώς η Αλεξάνδρεια, η γενέτειρά μου, έχει πλημμυρίσει πολλές φορές στο πέρασμα των χρόνων, είναι ζωτικής σημασίας για μένα να επιστρέψω στο παρελθόν για να κατανοήσω την κρισιμότητα της τρέχουσας κατάστασης. Διερευνώντας υδάτινα έργα και δομές σε σχέση με τον εθνικισμό, προσπαθώ να δημιουργήσω μια μορφή ιστορικής συνείδησης. Μέσα από αφηγήσεις ανθρώπων που είχαν ένα πολιτικό όνειρο το οποίο συνετρίβη και δεν πραγματώθηκε ποτέ, αμφισβητώ τη θέση μας στην ιστορία και τι θα παρέμενε από τα όνειρά μας στο μέλλον. Ένα μέλλον που εξαρτάται από το νερό. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος φιλοξενίας, διερεύνησα διάφορες αρχαίες υδάτινες δομές στα νησιά που σχετίζονται με πολιτιστικές και κοινωνικές αλλαγές και μελέτησα διάφορες προσεγγίσεις που διασφαλίζουν ένα βιώσιμο μέλλον για τα νησιά".

Elke Marhöfer

"No One Left Behind" (2024): Έγχρωμο βίντεο με ήχο, 52’27”. Ανάθεση των Δικτύου Αρχιπέλαγος, Cherimus και Providenza στο πλαίσιο του "Communities Between Islands"

Αντί να πυροδοτεί δυστοπικά συναισθήματα παράλυσης και φόβου μπροστά στην πιθανότητα ενός κόσμου χωρίς ορυκτά καύσιμα, η Marhöfer διερεύνησε εναλλακτικές προοπτικές και δυνατότητες που ενυπάρχουν στον χώρο και οι οποίες δεν βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος φιλοξενίας, η καλλιτέχνιδα ανέτρεξε σε ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, επιδιώκοντας να ανακαλύψει εκ νέου στιγμές κατά τις οποίες η τοπική ή/και παραδοσιακή οικολογική γνώση βρίσκεται σε αρμονία με το περιβάλλον όπου αυτή εφαρμόζεται – παραδείγματα, μεταξύ άλλων, αποτελούν η καλλιέργεια του κάστανου στην Κορσική, η συλλογή μανιταριών και άλλων βρώσιμων ειδών στη Σαρδηνία και οι καλλιέργειες στις ξερολιθιές στη Σύρο. Σε συνεργασία με τοπικούς κτηνοτρόφους, αγρότες, βιολόγους και ακτιβιστές, επισκέφτηκε και κατέγραψε ποικίλες ζώνες βλάστησης στα νησιά –των οποίων τα περιβάλλοντα έχουν διαταραχθεί ποικιλοτρόπως–, με στόχο να εξερευνήσει την παρούσα κατάσταση της ανθεκτικότητάς τους και να ευαισθητοποιήσει το κοινό σχετικά με την ευαλωτότητα των εύθραυστων περιβαλλόντων. 

Σημείωμα καλλιτέχνιδας: "Θαυμάζω την πολυπλοκότητα και την ποικιλομορφία των ξερολιθιών: περικλείουν και διαχωρίζουν, κόβουν και μπλοκάρουν, κινούνται οριζόντια και κάθετα, απλώνονται στις άκρες, κάνουν ζιγκ-ζαγκ κατηφορικά — διασχίζουν το νησί σαν πιόνια σε σκακιέρα. Οι άνθρωποι καλλιεργούν καλαμπόκι, ρεβίθια, πατάτες, αμπέλια, ελιές, κριθάρι και σιτάρι όλο τον χρόνο σε όλα σχεδόν τα μέρη του νησιού με τη βοήθεια των θεμελίων τους. Συγκρατούν την υγρασία, σταματούν τη διάβρωση και εμποδίζουν τα ζώα να βόσκουν στην καλλιεργούμενη γη – χωρίς συντήρηση, ωστόσο, διαβρώνονται. Λόγω εγκατάλειψης, πολλά μέρη του νησιού έχουν μετατραπεί σε πετρώδεις ερήμους χωρίς καμιά προοπτική· αλλά αν μάθει κανείς να κοιτά πιο προσεχτικά, διαπιστώνει ότι περικλείουν μια πολύ πλούσια βιοποικιλότητα που δεν σχετίζεται με την ποσότητα της βλάστησης. Με τα μάτια, τα αυτιά και την κάμερά 16mm μου, σαρώνω όλες τις καφέ-γκρι αποχρώσεις και τις κυματoειδείς υφές που αποκαλύπτουν τα βουνά, αποκτώντας έτσι μια πληρέστερη εικόνα της ζωής στον πλανήτη· παράλληλα, οι σκέψεις μου γυρίζουν πίσω στις καταστροφικές πυρκαγιές του καλοκαιριού, στους καύσωνες και στις μεγάλες πλημμύρες που ρήμαξαν μερικά από αυτά τα νησιά, καθώς και πολλά άλλα μέρη του κόσμου μας. Σε περιόδους κλιματικής κατάρρευσης και εξαφάνισης ειδών, αντιμετωπίζω και πάλι το ίδιο ερώτημα: πώς μπορούμε να συνδεθούμε με το παραδοσιακό πνεύμα και τη γηγενή γνώση, που καθιστούσε τη ζωή μας βιώσιμη στο παρελθόν;

Amalia Vargas

"Floating Plastics" (2024): Δικάναλο βίντεο, 11΄25΄΄. Ανάθεση των Δικτύου Αρχιπέλαγος, Cherimus και Providenza στο πλαίσιο του "Communities Between Islands"

Για το έργο της, η Amalia Vargas εξερευνά την αλληλεπίδραση αρχαίων και σύγχρονων επιρροών στα τρία νησιά. Το τοπίο κάθε νησιού λειτουργεί ως πηγή έμπνευσης για γλυπτικές μορφές που αναδύονται από αντικείμενα τα οποία βρέθηκαν στις ακτές τους. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος φιλοξενίας, η Vargas συνέλεξε σχολαστικά τέτοια ευρήματα, αντλώντας έμπνευση από αρχιτεκτονικά μοτίβα όπως καρυάτιδες και κάγκελα. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, το έργο της στοχεύει να δημιουργήσει μια αρχαιολογία, ένα αρχείο της εποχής μας — μια μαρτυρία του διαρκούς διαλόγου μεταξύ της ανθρωπότητας και του φυσικού περιβάλλοντος, καλώντας το κοινό να επανεξετάσει τη σχέση του με τα τοπία και την πολιτιστική κληρονομιά της Μεσογείου. Στο βίντεό της "Floating Plastics", έντεκα αντικείμενα επιπλέουν υπνωτικά στο νερό, το οποίο απεικονίζεται μαύρο και, ως εκ τούτου, προσδίδει στα αντικείμενα μια εικονική αίσθηση και αποδυναμώνει την ισχύ της παρουσίας τους.

Σημείωμα καλλιτέχνιδας: "Φορείς μιας ορισμένης, έντονης αμφισημίας μεταξύ του αρχαίου και του σύγχρονου, τα τρία νησιά του προγράμματος με οδήγησαν να φανταστώ ένα σύνολο από γλυπτά, βίντεο και φωτογραφίες, αξιοποιώντας τα αντικείμενα που συνέλεξα από κάθε περιοχή. Ποια αντικείμενα θα μπορούσαν να είναι κοινά σε όλα τα νησιά; Σημείο εκκίνησής μου αποτέλεσαν τα θραύσματα που έφεραν τα ρεύματα στις ακτές. Από το ένα νησί στο άλλο, συνέλεξα και μετέφερα αυτά τα απομεινάρια αντικειμένων —επαναλαμβάνοντας τις ριψοκίνδυνες κινήσεις τους— για να έρθω οπτικά αντιμέτωπη με υπολείμματα που δεν θέλουμε να δούμε. Παγωμένα, αιωρούμενα και επίμονα, τα αντικείμενα σε αυτό το σύνολο έργων τοποθετούν την αρχαιολογία του παρόντος μας σε διάλογο με παλαιότερα νησιωτικά αντικείμενα και με την αρχιτεκτονικά στοιχεία του παρελθόντος, θέτοντας ένα ερώτημα για το μέλλον: ποια προοπτική υπάρχει για αυτά τα αντικείμενα που είναι αποκλεισμένα από τον κόσμο;".

Περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στον οδηγό τεχνών του athinorama.gr.