© Τζάνις Ραφαηλίδου
Τον περασμένο Ιούνιο, εκατοντάδες επιστήμονες από όλο τον κόσμο που συνεργάζονταν στο πλαίσιο του συνασπισμού International Pulsar Timing Array δημοσίευσαν τα ευρήματά τους σχετικά με κάποιους αργούς κυματισμούς στον χωροχρόνο, που περιγράφονται ως ο θόρυβος βάθους της ύπαρξης. Παρότι είναι δύσκολο να εντοπιστούν, αυτά τα ανεπαίσθητα κύματα διατρέχουν το σύμπαν, συμπιέζοντας και διατείνοντας ό,τι συναντούν στο διάβα τους. Οι αστρονόμοι έχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με την προέλευση αυτών των βαρυτικών κυμάτων. Θα μπορούσαν να προέρχονται από υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερες από τον Ήλιο, ή ίσως είναι κυματισμοί που έχουν την ίδια προέλευση με αυτό καθαυτό το σύμπαν μας, δηλαδή τη Μεγάλη Έκρηξη. Προκειμένου να αποκαλύψουν ίχνη αυτού του ρυθμού χαμηλής συχνότητας, οι αστρονόμοι μελέτησαν τα πάλσαρ: οι νεκροί πυρήνες αστεριών από μια έκρηξη σουπερνόβα περιστρέφονται μανιωδώς και εκπέμπουν ακτίνες που λειτουργούν ως κοσμικοί φάροι.
Όπως έγραψε ο αστροφυσικός Adam Frank στο The Atlantic, "Στη διάρκεια 15 ετών ιδρώτα και επιμονής, οι επιστήμονες του NANOGrav παρακολούθησαν υπομονετικά τις μικροσκοπικές αλλαγές στα μοτίβα έκρηξης 67 πάλσαρ που ήταν διάσπαρτα στον Γαλαξία μας. Διαπίστωσαν ότι μια μικρή αλλαγή στην περίοδο του σήματος ενός πάλσαρ συνδεόταν με αλλαγές στις περιόδους σήματος των άλλων... Ξαφνικά, ξέρουμε πια ότι βουίζουμε συντονισμένοι με ολόκληρο το σύμπαν, ότι καθένας μας εμπεριέχει το αποτύπωμα από καθετί που υπήρξε ποτέ. Τα πάντα είναι μέσα μας, γύρω μας, και μας σπρώχνουν πέρα δώθε στην πορεία μας μέσα στο σύμπαν".
Αντλώντας από το υποκοριστικό που έδωσε ο αστρονόμος σ’ αυτή την εξαιρετική ανακάλυψη, το "the collective purr” ("το συλλογικό γουργουρητό"), σε επιμέλεια Νάντιας Αργυροπούλου, είναι μια έκθεση με δημόσιο πρόγραμμα που στοχάζεται ενεργά πάνω στην περισσότερο-από- ανθρώπινη ύπαρξη, τα βουητά και τις δονήσεις της, τις αντιφάσεις, τις αλληλοεπικαλυπτόμενες εκπορεύσεις και τις απρόβλεπτες ανατροπές της. "Το συλλογικό γουργουρητό" συνεπαίρνεται από την ποίηση στην επιστήμη, την ιδιορρυθμία του σύμπαντος, το κατάπιασμα με το ενδεχόμενο που ανοίγουν. Σιγομουρμουρίζει τα λόγια των Moten και Harney: "Πάντα βρίσκαμε, στο εδώ και τώρα, τρόπους να προκαλέσουμε κυματισμούς καθημερινής φροντίδας που επεκτείνονται σε παλιρροϊκά κύματα δύναμης φυγής".
"Το συλλογικό γουργουρητό" αποτίει ιδιαίτερο φόρο τιμής στην έννοια του ατίθασου και αλλοπρόσαλλου (waywardness) κατά τη Saidiya Hartman, η οποία "αρθρώνει το παράδοξο της ασφυκτικής δημιουργίας, την εμπλοκή μεταξύ απόδρασης και εγκλεισμού, φυγής και αιχμαλωσίας... την πρακτική του κοινωνικού αλλιώς, του επαναστατικού εδάφους που ενεργοποιεί νέες δυνατότητες και νέα λεξιλόγια" (Wayward Lives, Beautiful Experiments).
"Το συλλογικό γουργουρητό" αναδύεται μέσα από την έκθεση και το δημόσιο πρόγραμμα "έξω φρενών από ευχαρίστηση" που πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 2023 στο κτίριο Νόμπελ. Επεκτείνει έτσι τη σειρά επιτελεστικών ομιλιών και εκδηλώσεων που ξεκίνησαν τότε υπό τον τίτλο "Η αντίσταση των πυγολαμπίδων", με επίκεντρο την τέχνη και την αποανάπτυξη, τις συνευφρόσυνες πρακτικές αλληλεγγύης σε μια εποχή παγκόσμιας κατάρρευσης, τις εμπλοκές υπάρξεων και τις μίξεις συνθηκών.
Το ομαδικό πρότζεκτ συμπανηγυρίζει το αδιάκοπο γουργουρητό "μιας σουρεαλιστικής νοοτροπίας" επ’ ευκαιρία της 100ής επετείου από τη δημοσίευση του πρώτου Μανιφέστου του Υπερρεαλισμού (1924) και την πρόσκλησή του για μη κομφορμιστική συμμόρφωση. Τον τελευταίο καιρό, ο θόρυβος βάθους της ύπαρξης είναι μάλλον βρυχηθμός παρά γουργουρητό, είναι ο επιθανάτιος ρόγχος του πολέμου, ο συριγμός της αγωνίας, ο αχός της φυγής, ο πάταγος του φόβου, το ουρλιαχτό του πόνου, ο σάλαγος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η κραυγή του αυταρχισμού, ο πνιχτός ήχος της οργισμένης συμμόρφωσης.
Τα καλλιτεχνά και τα έργα που συμμετέχουν στην έκθεση απαντούν στη σχετικά αισιόδοξη επιστημονική ανακάλυψη με το χαριτωμένο παρανόμι, προτείνοντας τρόπους να την υπερβούμε και να εξοικειωθούμε βαθιά με το αδύνατο. Ανιχνεύουν τους χορούς των μελισσών προτού εξαφανιστούν· ακολουθούν τις λάμψεις των πυγολαμπίδων· συντονίζονται με τη μη λεκτική επικοινωνία των βατράχων, κατσικιών, κουκουβαγιών, λυκανθρώπων, των φυτών, των βράχων, των υδάτινων κυματισμών, της φωτιάς που κροταλίζει, των άδειων χώρων, των επαναστατικών ανταλλαγών· εντοπίζουν τη συχνότητα του γουργουρητού της γάτας και της βοής της κυριαρχίας· βουτούν στο στόμα του αλόγου και στην αβυσσαλέα αιώρηση του καλαμαριού· ενεργοποιούν το μουρμουρητό των νεκρών· αφουγκράζονται το σφύριγμα του ανέμου και τη σφυριχτή επικοινωνία απομακρυσμένων κοινοτήτων που είναι αναπόσπαστα εμπλεγμένες με τη γη τους· αποκαλύπτουν τον σαρωτικό ρυθμό του εξτρακτιβισμού, τους κραδασμούς της βίας, τον ψίθυρο του αρνητικού χώρου· περιφέρονται σε ερείπια, λίμνες και αστικά δάση· βυθίζονται στο κούφιο βουητό της τεχνητής νοημοσύνης και στον ιστό της μυθοποιίας· πειραματίζονται με την πολυπλοκότητα και τη γοητεία της γνώσης μέσω της δέσμευσης· παίζουν με την παραλογοφανή ιδέα ότι "ολόκληρο το σύμπαν είναι μογγολικοί λαρυγγισμοί" (Adam Frank), και ενδίδουν σε δυνατότητες συλλογικότητας που είναι απείθαρχες, ακατάστατες και ριζοσπαστικές στη συνολική τους διάθεση και καθημερινή δράση.
Η έκθεση και οι εκδηλώσεις του "συλλογικού γουργουρητού" χαρακτηρίζονται από την περιπλανώμενη αναζήτηση των καλλιτεχνών, και φιλοδοξούν να γίνουν αντιληπτές ως σώματα εν κινήσει, που περιελίσσονται το ένα γύρω από το άλλο και συγκρούονται με βουητό· ως χειρονομίες που "εικάζουν τον κόσμο και αδράχνουν το τυχαίο" (Saidiya Hartman)· ως πείραμα στο επαναστατικό δυναμικό του σαστίσματος και του ελεύθερου συνειρμού προς μια μετακαπιταλιστική ζωή αμοιβαίας βοήθειας.
"Το συλλογικό γουργουρητό" δεν είναι το αποτέλεσμα μιας καλλιτεχνικής έρευνας, μιας επιμελητικής διαδικασίας, ενός διεπιστημονικού έργου, αλλά ένα ερώτημα περί ανοιχτών μορφών αισθητικής κοινωνικότητας. Δεν επικεντρώνεται στη ζωότητα, την προσωπότητα, την αγριότητα, το διαειδικό, το χωροχρονικό συνεχές, την πολιτική της βιώσιμης συνύπαρξης. Συμμετέχει μάλλον σε "έναν αυτοσχεδιασμό πάνω στους όρους της κοινωνικής ύπαρξης" και στο πώς αυτή η κοινωνικότητα μπορεί να διασταλεί, να κβαντικοποιηθεί.
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Χρήστος Αδριανόπουλος, Αθανάσιος Αργιανάς, Μπαμπάκ Αχτεσαμιπούρ, Εύα Βρετζάκη, Θεόδωρος Γιαννάκης, Τάκης Γιαννούσας (1923-2010), Κυριακή Γονή, Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975), Γιώργος Ευθυμίου, Πέτρος Μώρης, Ντόρα Οικονόμου, Όλγα Π., Βασίλης Πάτμιος Καρούκ, Τζάνις Ραφαηλίδου, Δαυίδ Σαμπεθάι, Γιάννης Σκουρλέτης, Χρύσανθος Σωτηρόπουλος, Ήρα Τριανταφυλλίδη (1896-1991), Μάκης Φάρος x Pier Paolo Pasolini (1922-1975), ANOSIA x Τάσος Βρεττός, Paul Chan, Pauline Curnier Jardin, Latent Community (Σωτήρης Τσίγκανος, Ιώνιαν Μπισάι), Vampyroteuthis Infernalis, Phillip Warnell
Οι συμμετοχές στις εκδηλώσεις και το δημόσιο πρόγραμμα θα ανακοινωθούν σύντομα.
Εγκαίνια: 4/10 (7.30 μ.μ.)
9 μ.μ.: live μουσική performance των Kobrah Habibi
Info: Κτίριο "Νόμπελ" | 4/10-24/11 | Ώρες λειτουργίας: Τετ.-Παρ.: 6-9.30 μ.μ., Σαβ., Κυρ.: 12.30-6 μ.μ. | Είσοδος ελεύθερη
Το κτίριο είναι προσβάσιμο σε άτομα με αναπηρίες μόνο στο ισόγειο.
Δείτε όλες τις εκθέσεις της πόλης στον οδηγό τεχνών του athinorama.gr.
© φωτογραφίας εξωφύλλου: Τζάνις Ραφαηλίδου, στιγμιότυπα από την ταινία "I Betrayed Your Mouth Endlessly" (5’, 2024). Μονοκάναλη προβολή με ήχο.
