Από τα πιο πολυαναμενόμενα, για όσες έχουμε διαβάσει το "Σπίτι των Ονείρων" της ίδιας συγγραφέα, βιβλία του καλοκαιριού, το "Το σώμα της και άλλες εκδηλώσεις" της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο έκρυβε μια έκπληξη στο εξώφυλλό του πίσω από την αινιγματική φράση "μετάφραση: Translatress”. Θέλησα να μάθω ποιές βρίσκονται πίσω από το όνομα και είχα τη χαρά να συναντηθώ με την ωραία ενέργεια που αποπνέει η νέα αυτή μεταφραστική συλλογικότητα, με τα όσα τις έκανα να γελάσουν ή τις δυσκόλεψαν προσπαθώντας να αποδώσουν το βιβλίο στα ελληνικά, το happy place της μετάφρασης, την προσπάθεια για μια πιο συμπεριληπτική γλώσσα στα ελληνικά αλλά και το πώς η μετάφραση έχει να παίξει το δικό της ρόλο στους αγώνες της γλώσσας προς την επίτευξη μιας κοινωνίας χωρίς διακρίσεις.
Πώς γεννήθηκαν οι Translatress;
Γνωριστήκαμε πριν τρία περίπου χρόνια σε ένα σεμινάριο λογοτεχνικής μετάφρασης. Ήταν τα τέλη της εποχής Covid, ακόμα μέσα σ’ ένα σκυθρωπό, θανατερό τοπίο όπου τίποτα δεν λειτουργούσε κανονικά. Όλες ψαχνόμασταν διαδικτυακά και είχαμε ήδη αποκτήσει μια άλλη εξοικείωση με τη διαδικτυακή επικοινωνία και επιμόρφωση. Η λογοτεχνική μετάφραση, δε, ήταν πάντα το σαράκι μας. Κάπως έτσι βρεθήκαμε σ’ ένα εξαιρετικό τμήμα, με μια ομάδα από υπέροχους δασκάλους, την Κωνσταντίνα Τριανταφυλλοπούλου, τη Μαρία Φακίνου και τον Βασίλη Μπαμπούρη. Περάσαμε τόσο ωραία στα μαθήματα που όταν τέλειωσε το σεμινάριο, και μετά από παρακίνηση της Κωνσταντίνας, η Γκέλυ έστειλε ένα μέιλ σε όλο το τμήμα μήπως κάποιες ενδιαφέρονταν να προσπαθήσουμε κάτι μόνες μας. Η Αθηνά, η Γιώτα, η Κατερίνα και η Κάτια ανταποκρίθηκαν και όλες μαζί, πέντε γυναίκες που γνωριζόμασταν μόνο διαδικτυακά και μόνο έξι μήνες, πήραμε την ντανταϊστική απόφαση να δουλέψουμε μαζί εξ αποστάσεως. Μακάρι να μπορούσαμε να μεταδώσουμε πόσο εξοντωτικά έχουμε γελάσει στο κυνήγι απόδοσης κάποιων φράσεων και πόσο έχουμε μαλώσει για άλλες, για να δώσουμε μια αίσθηση της ομορφιάς και της πολυπλοκότητας ενός τέτοιου εγχειρήματος, όμως κάποιες καταστάσεις απλώς δεν περιγράφονται.
Πώς επιλέξατε το συγκεκριμένο όνομα;
Κάτια: Σε κάποια φάση κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής μου στη μετάφραση, πολύ πριν τη γένεση της ομάδας, έπεσε τυχαία στα χέρια μου το Leaves of Grass του Walt Whitman. Καθώς διάβαζα, συνάντησα τη λέξη Translatress (Μεταφράστρια) στο ακόλουθο απόσπασμα.
[…]
I stand in my place, with my own day, here.
Here lands female and male;
Here the heirship and heiress-ship of the world—here the flame of materials;
Here Spirituality, the translatress, the open-avowed,
The ever-tending, the finale of visible forms;
The satisfier, after due, long waiting, now advancing,
Yes, here comes my mistress, the Soul.
The Soul!
For ever and for ever—longer than soil is brown and solid—longer than water ebbs and flows. […]
Χωρίς συγκεκριμένο λόγο, πέρα απ’ το ότι ήμουν κι εγώ η ίδια μια νέα μεταφράστρια, υπογράμμισα τη λέξη και τσάκισα τη σελίδα. Μήνες αργότερα, στην πρώτη συνάντηση με την ομάδα, σε μια συζήτηση για πιθανά ονόματα, θυμήθηκα τη λέξη και την πρότεινα. Και κάπως έτσι γεννήθηκε η ομάδα Translatress.
Ένα βιβλίο - σημείο αναφοράς για τον φεμινισμό
Πώς αποφασίσατε να καταπιαστείτε με το "Her body and other parties";
Γκέλυ: Λίγο πριν μαζευτούμε και δημιουργήσουμε τις Translatress είχα ξεκινήσει το βιβλίο. Ήταν ένα βιβλίο που έβλεπα παντού μπροστά μου στο Λονδίνο στις βόλτες μου στα βιβλιοπωλεία όπως και στα μαγαζάκια των γκαλερί, ήταν πάντα στα προτεινόμενα και ήδη μου το είχαν δυο φορές προτείνει υπάλληλοι ενώ είχα διαβάσει για αυτό σε sites όχι μόνο για βιβλία αλλά και γενικότερα για την τέχνη και για τον φεμινισμό. Ήταν ήδη σημείο αναφοράς. Το πρώτο διήγημα ήταν κεραυνοβόλος έρωτας. Φρέσκο, πολυεπίπεδο, μυστηριώδες και πολύ φεμινιστικό. Από αυτά τα αναγνώσματα που δεν μπορείς να σταματήσεις να σκέφτεσαι ― ήταν λίγο διαισθητική κίνηση, όταν το έστειλα στα κορίτσια ήμουν σίγουρη ότι θα το λάτρευαν όσο κι εγώ. Κι έτσι έγινε.
Γιατί εκδηλώσεις και όχι πάρτι ή μέρη;
"Η λέξη εκδήλωση μας έδωσε μια λύση, καθώς αφήνει και αυτή πολλαπλές ανοιχτές ερμηνείες ―που μπορούν να συσχετιστούν και με τη σεξουαλικότητα αλλά και με τη βία― αν και όχι ακριβώς τις ίδιες".
Ο τίτλος της Ματσάδο είναι εξαιρετικά ευφυής και ανοιχτός σε ερμηνείες, παρόλο που ―όπως η ίδια έχει πει σε συνεντεύξεις της― προέκυψε ως συρραφή από τους τίτλους δύο διηγημάτων της συλλογής. Δυστυχώς, όσο κι αν θέλαμε να τον κρατήσουμε ως έχει, δεν λειτουργεί το ίδιο στα ελληνικά, αφού το parties, που αποκτά τόσες συνυποδηλώσεις στην αγγλική σε συνδυασμό με το σώμα (αναγάγοντας το τόσο σε πεδίο ηδονής και διασκέδασης όσο και αυθαίρετης ή μη εκμετάλλευσης από "τρίτα μέρη") στα ελληνικά δεν υπονοεί πολλά πέρα από το πάρτι. Αντίστοιχα σκεφτήκαμε και απορρίψαμε και τη λέξη "μέρη" ως περιοριστική σε υποδηλώσεις που αφορούν μόνο τον τόπο.
Η λέξη εκδήλωση μας έδωσε μια λύση, καθώς αφήνει και αυτή πολλαπλές ανοιχτές ερμηνείες ―που μπορούν να συσχετιστούν και με τη σεξουαλικότητα αλλά και με τη βία― αν και όχι ακριβώς τις ίδιες.
Η πρόκληση της διττότητας, της θηλυκότητας, της αμεσότητας
Δώστε μας κάποια παραδείγματα από τις προκλήσεις που αντιμετωπίσατε στη μετάφραση του κειμένου.
"Σπάνια αυτό που λέει η Ματσάδο επιδέχεται μία μόνο ερμηνεία και το να βρεις τρόπο να δώσεις τις πολλαπλές ερμηνείες με την ίδια απλή γλώσσα και χωρίς να πλατειάσεις μπορεί να αποδειχθεί μεγάλη πρόκληση".
Γιώτα: Μία από τις δυσκολίες ήταν ο –πολύ ελκυστικός κατά τ’ άλλα– διττός χαρακτήρας των περισσότερων λέξεων του κειμένου. Σπάνια αυτό που λέει η Ματσάδο επιδέχεται μία μόνο ερμηνεία και το να βρεις τρόπο να δώσεις τις πολλαπλές ερμηνείες με την ίδια απλή γλώσσα και χωρίς να πλατειάσεις μπορεί να αποδειχθεί μεγάλη πρόκληση. Επίσης υπάρχουν πολλές έμμεσες αναφορές στα κείμενα και θέλει μεγάλη προσοχή να μην ξεφύγουν.
Η απεύθυνση σε αναγνώστρια/αναγνώστη/αναγνώστες ήταν μία ακόμη πρόκληση, στα αγγλικά είναι ένα απλό "reader".
Κάτια: Τα σχήματα λόγου που χρησιμοποιεί είναι ασυνήθιστα και μόνο δικά της. Το συζητήσαμε αρκετά και καταλήξαμε να τα μεταφράσουμε όσο πιο πιστά μπορούσαμε για να διατηρήσουμε το αναπάντεχο και την έκπληξη του πρωτοτύπου.
Γκέλυ: Για μένα πρόκληση ήταν και η θηλυκότητα και η αμεσότητα των κειμένων. Νομίζω το άγχος μου ήταν να αποδώσουμε το ύφος της Ματσάδο χωρίς να χαθεί η φυσικότητα της γραφής στα ελληνικά. Το πρώτο διήγημα ας πούμε έχει μια ιδιαίτερη ισορροπία ανάμεσα στο γοτθικό και τον αστικό μύθο. Όπως είπαν και τα κορίτσια υπήρχαν διάφορα θέματα απόδοσης λέξεων, όρων και εκφράσεων, είχαμε μια ενδιαφέρουσα και ξεκαρδιστική διαφωνία πάνω στην ακρίβεια όρων που αφορούν το ζωικό βασίλειο που έχει μείνει inside joke (γενικώς μας έχει αφήσει πολλά inside jokes το όλο εγχείρημα), επίσης ενίοτε η γλώσσα είναι ιδιαζόντως τολμηρή στις σεξουαλικές σκηνές λόγω της αμεσότητάς της. Μια πρόκληση που θυμάμαι από το πρώτο διήγημα ήταν τα "ραπανάκια"-"δαχτυλάκια" στα οποία δεν καταφέραμε να αποδώσουμε το εξαιρετικό λογοπαίγνιο που κάνει η Ματσάδο με το pota-toes και toes.
Κατερίνα: Η μεγαλύτερη δυσκολία για το "Ιδιαζόντως ειδεχθή" ήταν ολόκληρη η ενδέκατη σεζόν, η οποία –κατά τη γνώμη μου– είναι πιο σημαντική από άποψη μορφής και στυλ, παρά από άποψη περιεχομένου. Υπάρχει εκεί για να δείξει το χάος που κυριαρχεί στη Νέα Υόρκη και στις ζωές της Μπένσον και του Στέιμπλερ, και είναι γεμάτη λογοπαίγνια. Αν αυτά μεταφράζονταν αυτολεξεί, ή έστω πολύ κοντά στο αρχικό κείμενο, θα χανόταν η αίσθηση του χάους.
Αθηνά: Στην "Ένοικο", μια απ’ τις μεγαλύτερες αγωνίες μου ήταν να διατηρηθεί στη μετάφραση το στοιχείο του τρόμου, το οποίο είναι κυρίαρχο στο διήγημα και το οικοδομεί σε μεγάλο βαθμό –πέρα από την εικονοπλασία– και ο ίδιος ο ρυθμός του κειμένου. Είναι λεπτή η ισορροπία ανάμεσα στην πιστότητα και την αφοσίωση στις γλωσσικές επιλογές της συγγραφέως και στους χειρισμούς που είναι απαραίτητοι ώστε να διατηρηθεί και μακροσκοπικά η ιδιοσυγκρασία και το ύφος του κειμένου. Κάποιες άλλες επί μέρους δυσκολίες αφορούσαν πραγματολογικά στοιχεία, όπως για παράδειγμα τις τάξεις των προσκόπων (Brownies και Seniors που αποδόθηκαν Λυκόπουλα και Ανιχνευτές αντίστοιχα) και τα σχετικά λογοπαίγνια.
Διαβάστε Επίσης
Αναζητώντας μια πιο συμπεριληπτική γλώσσα, που να αντικατοπτρίζει τη γυναικεία και κουίρ εμπειρία
Πώς τοποθετείστε σχετικά με τα φεμινιστικά αλλά και queer διακυβεύματα για μια νέα γλώσσα που συχνά προβληματίζουν π.χ. το ποιό γένος θα χρησιμοποιείται και πόσο αυτό επηρεάζει την ανάγνωση; Πώς χρησιμοποιείτε, για παράδειγμα, τις αντωνυμίες προσωπικά αλλά και συλλογικά; Λέτε, π.χ. η εαυτή μου ή τα καλλιτεχνά;
Η ζύμωση αυτή που συμβαίνει στη γλώσσα αντικατοπτρίζεται και στην ομάδα. Δεν ήταν πάντα εύκολο να συμφωνήσουμε όλες στο πώς να χειριστούμε τέτοιου είδους ζητήματα, αλλά τα προσεγγίσαμε με την ιδέα ότι και η ίδια η συγγραφέας θα επέλεγε μια πιο συμπεριληπτική γλώσσα στα ελληνικά, που να αντικατοπτρίζει τη γυναικεία και κουίρ εμπειρία. Στα αγγλικά αυτό το πρόβλημα δεν υπάρχει, τουλάχιστον όχι στον ίδιο βαθμό. Για εμάς ήταν θέμα γλωσσικό αλλά και ζήτημα σεβασμού απέναντι στο κείμενο· ιδεολογικά βέβαια εννοείται ότι είμαστε φεμινίστριες και υποστηρίζουμε τη συμπεριληπτική γλώσσα στη μετάφραση.
Γκέλυ: Εγώ λέω η εαυτή μου αλλά η Κατερίνα με κοιτάει περίεργα.
Κατερίνα: Ναι, γιατί ήθελες να το βάλεις σε όλο κείμενο και δεν έχουμε φτάσει ακόμα εκεί.
Αθηνά και Γιώτα: "Είναι νωρίς ακόμη μες στον κόσμο αυτόν, μ’ ακούς./ Δεν έχουν εξημερωθεί τα τέρατα, μ’ ακούς".
Διαβάστε Επίσης
Το αγαπημένο μου διήγημα
Γιατί να διαβάσουμε το βιβλίο της Machado; Είναι μια συλλογή διηγημάτων; Ποιό είναι το αγαπημένο σας διήγημα;
Γιώτα: Το αγαπημένο μου διήγημα, πέρα από το πρώτο που ξεκινήσαμε να δουλεύουμε όλες μαζί και ήταν το δείγμα μας, είναι το "Οι αληθινές γυναίκες έχουν σώματα". Είναι ένα διήγημα-παραβολή. Βρήκα ευφυέστατο τον τρόπο που δείχνει την υποβάθμιση, έως την εξαφάνιση, των γυναικών στις σύγχρονες, ύπουλα πατριαρχικές κοινωνίες. Επίσης, έχοντας σπουδές και προηγούμενη επαγγελματική απασχόληση στον χώρο της μόδας, λάτρεψα τις περιγραφές των φορεμάτων.
Κάτια: Σίγουρα και για μένα η "Βελονιά του Συζύγου" είναι από τα πιο αγαπημένα μου διηγήματα, ακριβώς επειδή ήταν στην αρχή της συνεργασίας μας. Έζησα πολλές από τις καλύτερες μεταφραστικές μου στιγμές όσο το δουλεύαμε όλες μαζί. Πέρα από αυτό, το διήγημα "8 Μπουκιές" κατέχει ξεχωριστή θέση για μένα, γιατί ήταν το πρώτο διήγημα με το οποίο καταπιάστηκα μόνη μου. Ανακάλυψα γρήγορα πως είναι αδύνατο να μην αγαπήσεις βαθιά ένα κείμενο όταν το έχεις διαβάσει τόσο εξονυχιστικά τόσες πολλές φορές κι όταν έχεις περάσει ώρες αποκρυπτογραφώντας την πρόθεση της συγγραφέως πίσω από κάθε επιλογή. Εμβαθύνεις τόσο πολύ πάνω σε κάθε σχήμα, σε κάθε λέξη, σε κάθε σημείο στίξης, που στο τέλος γίνεται σχεδόν δικό σου.
Γκέλυ: Αναμφισβήτητα η "Βελονιά του συζύγου", για όλους τους λόγους που αναφέρουν τα κορίτσια, ήταν το ξεκίνημα της συνεργασίας, το δείγμα που στείλαμε, το έχω συνδέσει με όλο τον ενθουσιασμό της αρχής, ουσιαστικά μέσα από αυτό το διήγημα δεθήκαμε ως ομάδα, αλλά την ίδια στιγμή το βρίσκω ακαταμάχητο σαν γραφή, έχει πάρα πολλά επίπεδα και πάρα πολλές αναφορές, λογοτεχνικές, φεμινιστικές, πάνω στην ποπ κουλτούρα, πάνω στο θέμα της γυναικείας εμπειρίας, των στερεοτύπων, της γυναικείας επιθυμίας και σεξουαλικότητας, του μύθου. Νομίζω ότι είναι από τα πιο ωραία και ουσιαστικά κείμενα που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια. Επίσης βρίσκω απίστευτο ως πραγμάτωση και ως πρωτοτυπία το "Ιδιαζόντως ειδεχθή", είναι δύσκολο αλλά συγκλονιστικό κείμενο και εξαιρετικά εύστοχο όσον αφορά το θέμα της βίας κατά των γυναικών.
Αθηνά: Η "Βελονιά του συζύγου" είναι το διήγημα απ’ το οποίο ξεκινήσαμε και ήταν αυτό που εδραίωσε τον ρυθμό και το χρώμα της δουλειάς μας σε όλο το υπόλοιπο βιβλίο. Μας μάγεψε με τα σκοτεινά του παραμύθια, τα διάσπαρτα στις σελίδες του, τα οποία φέρνουν την αναγνώστρια αργά και σταθερά αντιμέτωπη με το πραγματικό σκοτάδι στη ζωή της ηρωίδας. Το άλλο προσωπικό μου αγαπημένο, "Η ένοικος", είναι το διήγημα που, όπως έχει πει κι η ίδια η Ματσάδο, της κόστισε περισσότερο, ακριβώς γιατί είναι το πιο αυτοβιογραφικό. Και ίσως γιατί αναλαμβάνει εκ των προτέρων να υπερασπιστεί την αυτοαναφορικότητα του "Σπιτιού των ονείρων", ως ανάγκη, ως δικαίωμα και ως επιλογή. Η ηρωίδα γίνεται "ένοικος που αποίκησε και άποικος που ενοίκησε (την εσωτερικότητά της) και μια τρελή στη δική της προσωπική σοφίτα" – σε ένα δικό της δωμάτιο δηλαδή.
Κατερίνα: Το αγαπημένο μου διήγημα, απ’ όταν πρωτόπιασα τη συλλογή, ήταν το "Ιδιαζόντως ειδεχθή" και ήξερα αμέσως ότι αυτό ήταν που θα μετέφραζα. Η αλληλεπίδραση μορφής και περιεχομένου δημιουργεί έναν δικό του, μοναδικό στο βιβλίο, χρονότοπο, έξω απ’ τον οποίο δε θα μπορούσαν να υπάρχουν τα φαντάσματα των κοριτσιών ή οι σωσίες Ένσον και Έιμπλερ. Η δομή αυτή είναι που μεταδίδει τις ιστορίες βίας κατά των γυναικών με απίστευτη αμεσότητα και τρυφερότητα ταυτόχρονα.
Είναι μια συλλογή διηγημάτων που λέει ιστορίες για και από το γυναικείο σώμα σε όλο το εύρος των εμπειριών που μπορούν το αγγίξουν. Ναι, υπάρχει η βία και οι δολοφονίες, αλλά υπάρχει και η ηδονή, η χαρά και η απόλαυση.
Διαβάστε Επίσης
Μύθος και τρόμος στη γραφή της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο
Τι σας κέρδισε στη γραφή της και με ποιόν τρόπο προαναγγέλλει ίσως αυτή το επόμενο βιβλίο της "Το σπίτι των ονείρων" ή αποτελεί ένα πρώτο τεκμήριο για το κουίρ θραυσματικό αρχείο στο οποίο συμμετέχει κατά ένα τρόπο; Ήρθατε καθόλου σε επαφή μαζί της και αν ναι ποιά ήταν η εμπειρία σας;
Αυτό που πραγματικά κάνει τη γραφή της ξεχωριστή είναι ο τρόπος με τον οποίο το φανταστικό εναλλάσσεται με το ρεαλιστικό και το πραγματικό –συχνά κουίρ– και αντίστροφα. Μας κέρδισε ο τρόπος που χρησιμοποιεί τους μύθους, το πώς πλέκει το μυθικό με το σύγχρονο και το πώς χειρίζεται το υπερφυσικό και το μελλοντολογικό στις ιστορίες της.
"Στη γραφή της Ματσάδο είναι κυρίαρχο το στοιχείο του τρόμου. Συχνά εισάγει τον μύθο στο μέσο μιας ιστορίας, την κρίσιμη στιγμή πριν την ανατροπή, προαναγγέλλοντάς την, αφήνοντας όμως τον μύθο ανολοκλήρωτο· όπως άλλωστε, μας θυμίζει, η ζωή της ηρωίδας είναι αρκετά φρικιαστική από μόνη της".
Στη γραφή της Ματσάδο είναι κυρίαρχο το στοιχείο του τρόμου. Συχνά εισάγει τον μύθο στο μέσο μιας ιστορίας, την κρίσιμη στιγμή πριν την ανατροπή, προαναγγέλλοντάς την, αφήνοντας όμως τον μύθο ανολοκλήρωτο· όπως άλλωστε, μας θυμίζει, η ζωή της ηρωίδας είναι αρκετά φρικιαστική από μόνη της. Άλλες φορές αφήνει το μύθο να ξεδιπλωθεί ως το τέλος, απολαυστικά δυσοίωνος, και αφού επέλθει το κακό τέλος ξεκινάει μια νέα ιστορία που είναι πέρα για πέρα αληθινή. Κι ενώ η μυθοπλασία δίνει τη θέση της στο ρεαλισμό, το αίσθημα του τρόμου εξακολουθεί να πλανιέται στην ατμόσφαιρα. Μια νέα ιστορία τρόμου ξετυλίγεται, μόνο που εδώ η φαντασία προκύπτει καθαρά ως αποκύημα του υποσυνείδητου της ηρωίδας–με αφορμή το καθόλου μυθικό τραύμα.
Θραύσματα από το "Σπίτι των ονείρων" βρίσκονται παντού στο βιβλίο και το κουίρ στοιχείο διατρέχει σχεδόν όλα τα διηγήματα με φυσικότητα. Το διήγημα "Μητέρες" είναι ξεκάθαρα βασισμένο, με πολύ ευρηματικό τρόπο, στη σχέση που μετέπειτα περιγράφεται στο "Σπίτι των ονείρων". Κι εδώ αναφέρεται στο ευαίσθητο θέμα της βίας μέσα σε ένα κουίρ ζευγάρι, κάτι που δεν έχουμε συνηθίσει να βρίσκουμε στη λογοτεχνία, και για το οποίο η ίδια ομολογεί ότι έχει δεχτεί επιθέσεις. Και στο δεύτερο διήγημα του βιβλίου, την "Καταγραφή", μοιάζει κάποια στιγμή να περιγράφεται εν συντομία αυτή η τραυματική σχέση. Επίσης στο "Σπίτι των ονείρων" γίνεται όλη αυτή η αναφορά στα παραμύθια και τους μύθους που διατρέχει υπογείως και όλο το "Σώμα". Η μυθοπλασία ανακοινώνει την επικείμενη αφήγηση γεγονότων με το δυσοίωνο ως συνεκτικό στοιχείο.
Σκεφτήκαμε αρκετές φορές να απευθυνθούμε στη Ματσάδο, τελικά δεν χρειάστηκε.
Πώς έφτασε το βιβλίο να εκδοθεί;
Χωρίς να ξέρουμε αν έχει κάποιος τα δικαιώματα του βιβλίου, είχαμε αρχίσει να μεταφράζουμε τη "Βελονιά του συζύγου" ως δείγμα, με την πρόθεση να το προτείνουμε σε κάποιους εκδοτικούς οίκους. Το περίεργο (ή καρμικό) είναι ότι οι Αντίποδες ήταν στις πρώτες μας επιλογές· θεωρούσαμε ότι είναι ένα βιβλίο που τους ταιριάζει. Και ξαφνικά εκδίδεται "Το σπίτι των ονείρων", σοκ, καταλαβαίνουμε ότι λογικά οι Αντίποδες έχουν τα δικαιώματα και για το πρώτο βιβλίο. Εκεί εμφανίστηκε σαν από μηχανής θεός η αγαπημένη μας Μαρία Φακίνου, μας έφερε σε επαφή, διάβασαν το δείγμα μας, τους άρεσε κι έτσι φτάσαμε στην έκδοση. Ήταν πραγματικά μια σειρά από ευτυχείς συγκυρίες.
Τι είναι για σας η μετάφραση;
Γιώτα: Για ‘μένα η μετάφραση, και δη η λογοτεχνική που είναι η επιτομή της μετάφρασης, είναι ένας τρόπος να ζω μέσα στη λογοτεχνία και στις γλώσσες, να γίνομαι μέρος τους. Επίσης είναι μια συνεχής πρόκληση, μου προσφέρει τρομερή ικανοποίηση να βρίσκω τη "λύση", να καταφέρνω να πω αυτό που λέει το πρωτότυπο με την ίδια χροιά.
Κάτια: Εγώ βλέπω τη μετάφραση ως μια διαρκή προσπάθεια να φέρεις σε επαφή δύο κόσμους, να παραδώσεις στον παραλήπτη του ένα γράμμα που παραλίγο να χαθεί στη διαδρομή. Ίσως και να μπορεί να γίνει η δική μου μικρή συνεισφορά στη λογοτεχνική δημιουργία και στην εξέλιξη της γλώσσας.
Γκέλυ: Η μετάφραση είναι επικοινωνία και δημιουργία. Είναι επίσης μια διαφορετική σπουδή του κειμένου, είναι απίστευτο το βάθος στο οποίο φτάνεις σε ένα κείμενο μεταφράζοντάς το. Όπως επίσης και η σχέση που αποκτάς με τη γλώσσα, την ακρίβεια και το εύρος της. Για μένα, ως λάτρη της λογοτεχνίας, της γραφής και της γλώσσας, η μετάφραση είναι το happy place μου. Μου χαρίζει ανείπωτη απόλαυση ακόμα και στις μεγαλύτερες προκλήσεις της ενώ την ίδια στιγμή είναι και έμπνευση. Κι όπως λέει και η πολύ αγαπημένη μου συγγραφέας και μεταφράστρια Lydia Davis "έχεις αυτή την απόλαυση της γραφής μέσα στον χώρο του δεδομένου κειμένου, μέσα στη διακριτή του περίμετρο. Δεν σε ταλανίζει αυτό το τόσο άβολο άγχος, το άγχος της επινόησης, η δέσμευση να επινοήσεις μόνη σου ένα έργο, κάτι που μπορεί να είναι πετυχημένο αλλά μπορεί επίσης να είναι αποτυχημένο και του οποίου η επιτυχία ή η αποτυχία είναι απρόβλεπτη". Πρόκειται λοιπόν για μια διαδικασία απόλυτα δημιουργική αλλά όχι τόσο αγχωτική όσο η συγγραφή πρωτότυπου κειμένου.
Αθηνά: Για μένα η μετάφραση είναι μια ζυγαριά, προσθαφαιρείς μέχρι να φέρεις το μετάφρασμα στα ίσα του με το πρωτότυπο κείμενο. Είναι μια σπαζοκεφαλιά, ψάχνεις τη λέξη ανάμεσα στις πολλές, όπως αναζητάς το κομματάκι που λείπει από το παζλ. Όταν λύσεις τη σπαζοκεφαλιά, μπορείς να προσφέρεις στην αναγνώστρια ακέραια μια συγκίνηση στην οποία διαφορετικά δεν θα είχε πρόσβαση και αυτό φέρνει μαζί του μια μεγάλη χαρά.
Κατερίνα: Ευτυχία. Δεν ξέρω, ίσως το βλέπω κάπως πιο εγωιστικά απ’ τις υπόλοιπες, αλλά το να σκέφτομαι μία πρόταση για μέρες ή και βδομάδες με κάνει χαρούμενη, και γι’ αυτό μεταφράζω.
Γιατί θεωρείτε ότι τελευταία η γλώσσα, οι διεκδικήσεις της αλλά και η μετάφραση γίνεται ολοένα και πιο έντονα (επιτελεστικό) εργαλείο για διαφορετικές συλλογικότητες και ομάδες αλλά και καλλιτεχνικά πρότζεκτ, και στην Ελλάδα συγκεκριμένα;
"Μέσω της μετάφρασης μας δίνεται η δυνατότητα να "ανοίξουμε τ’ αυτιά μας" σε ένα μεγάλο εύρος φωνών, που είναι κρίσιμο σε αυτή την πορεία, κι έτσι ως μεταφράστριες μπορούμε να συνδράμουμε στις αλλαγές αυτές, ώστε να ακουστεί κάθε φωνή, κάθε άτομο, κάθε συλλογικότητα".
Σήμερα γίνεται όλο και πιο κατανοητή η τεράστια σημασία της γλώσσας στην επίτευξη μιας κοινωνίας χωρίς διακρίσεις και επειδή γίνονται συνεχείς προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση η γλώσσα μοιάζει να αλλάζει πιο γρήγορα. Το τι θα επικρατήσει από τις αλλαγές στη γλώσσα βέβαια έχει να κάνει με την απόκριση του κόσμου στις αντίστοιχες κοινωνικές αλλαγές, συχνά όμως, πιο συχνά απ’ όσο νομίζουμε, αυτή η σχέση λειτουργεί και αντίστροφα και τότε η χρήση της γλώσσα γίνεται καθοριστική και οραματική. Μέσω της μετάφρασης μας δίνεται η δυνατότητα να "ανοίξουμε τ’ αυτιά μας" σε ένα μεγάλο εύρος φωνών, που είναι κρίσιμο σε αυτή την πορεία, κι έτσι ως μεταφράστριες μπορούμε να συνδράμουμε στις αλλαγές αυτές, ώστε να ακουστεί κάθε φωνή, κάθε άτομο, κάθε συλλογικότητα.
Άλλοι λόγοι που πιστεύουμε ότι σήμερα μοιάζει να υπάρχει μια μεγαλύτερη έμφαση στη γλώσσα από πριν είναι πρώτον ο πόλεμος που υφίστανται οι ανθρωπιστικές σπουδές στο πλαίσιο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με σκοπό να προωθηθούν τομείς που θεωρούνται πιο κερδοφόροι, και δεύτερον, φυσικά, τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα και οι πρόσφατες διαμάχες και αντιδράσεις για το κατά πόσο είναι ικανά να παράγουν τέχνη, λόγο και συναίσθημα.
Διαβάστε Επίσης
