Αντάρτες, στρατιώτες, δικτάτορες, σύμβολα της επανάστασης, δυναμικές γυναίκες, ταλαντούχοι δημιουργοί, ιντριγκαδόρικα έργα, σημαντικά τεκμήρια και άγνωστα κεφάλαια της ιστορίας, δημιουργούν μια πολυεπίπεδη αφήγηση στη "Δημοκρατία", τη νέα έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης που εγκαινιάζεται την Πέμπτη 11 Ιουνίου. Το μεγαλόπνοο εγχείρημα που επιμελείται η διευθύντρια της ΕΠΜΑΣ, Συραγώ Τσιάρα, στρέφει έμμεσα το βλέμμα στην επικαιρότητα χτίζοντας μία εντυπωσιακή παρουσίαση ενός σημαντικού κεφαλαίου της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Καλωσορίζοντάς μας στην έκθεση, η Συραγώ Τσιάρα εξήγησε ότι η "Δημοκρατία" είναι μια έκθεση διεθνών προδιαγραφών, υπό την έννοια ότι δεν απομονώνει την ελληνική ιστορική εμπειρία (μια συνηθισμένη προσέγγιση στην εγχώρια σκηνή), αλλά παρακολουθεί το βίωμα της μετάβασης από τη δικτατορία στη δημοκρατία σε τρεις χώρες της νοτιανατολικής Ευρώπης: Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία. "Είναι μια έκθεση που μελετά την τέχνη σε σχέση με την ιστορική εξέλιξη" αναφέρει η επιμελήτρια, και μέσω της οποίας προβάλλεται η πολιτική λειτουργία της τέχνης του 1960 και του 1970. Η έκθεση αναζητά τις εξελίξεις και τις αλλαγές στην τέχνη, τον τρόπο που οι καλλιτέχνες αντέδρασαν στην κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της καταπίεσης, αλλά και στην ανάσα ελευθερίας μέσα από τη δημοκρατία.
Λειτουργώντας σαν ένα ιστορικό βιβλίο, η "Δημοκρατία" δεν παρουσιάζει τα έργα βάσει χωρών, αλλά με επίκεντρο τέσσερις θεματικές ενότητες. Στην αφετηρία της "Δημοκρατίας", ερχόμαστε αντιμέτωποι με το "Πρόσωπο του εχθρού". "Για να αντισταθεί κανείς και να αντιμετωπίσει αυτό που συμβαίνει, πρέπει καταρχάς να το αναγνωρίσει, να το καταγράψει και να το αναπαραστήσει" μας λέει η Συραγώ Τσιάρα. Εδώ οι καλλιτέχνες απαθανατίζουν τον "αντίπαλο" κάθε χώρας μέσω ζωγραφικής, γλυπτικής, σχεδίων και χαρακτικών έργων.
Διαβάστε Επίσης
Το πορτρέτο-καρικατούρα του Φρανθίσκο Φράνκο από τον Fernando Botero, μαζί με εκείνο του Αλέξανδρου Παπαναστασίου που ο Κωνσταντίνος Παρθένης ζωγράφισε το 1936, είναι αυτά που μας χαιρετούν πρώτα στην έκθεση, κάνοντας μια αντιπαράθεση μεταξύ δημοκρατικού ηγέτη και δικτάτορα. Όσο προχωράμε, συναντάμε κι άλλους επώνυμους και ανώνυμους εχθρούς, που απεικονίζονται απεχθείς και φρικιαστικοί, ενώ απέναντί τους στέκουν τα πρόσωπα τυραννοκτόνων και οργισμένων μητέρων. Μια από τις ωραιότερες προσθήκες στην έκθεση είναι τα εκπληκτικά χαρακτικά του Τάσσου, ενός καλλιτέχνη του οποίου η εικαστική δράση υπήρξε βαθιά πολιτική τα χρόνια της δικτατορίας. Τις δημιουργίες του συναντάμε δίπλα στα χαρακτικά της Βάσως Κατράκη και τα έργα του Γιάννη Γαΐτη, επιμελητική πινελιά που προβάλλει την ανάγκη διάδοσης του συλλογικού τραύματος, μετά την κατάρρευση της δικτατορίας. "Μεταπολίτευση δεν είναι μόνο το πανηγύρι των αισθήσεων και η χαρά της ελευθερίας, αλλά και μια ευκαιρία να διαχειριστούμε το τραύμα της περιόδου που προηγήθηκε" εξηγεί η Τσιάρα για το πρώτο κεφάλαιο του αφιερώματος.
Από την αναγνώριση στην "Αντίσταση" και την "Εξέγερση"
Αφίσες του Γιάννη Χαΐνη για τον αντιδικτατορικό αγώνα, κολάζ-φαντάσματα του Αλέκου Λεβίδη, ακόμα περισσότερα χαρακτικά του Τάσσου και της Κατράκη, αλλά και των Cristóbal Aguilar και Manuel Calvo, αναπαριστούν το σώμα που πονά, βασανίζεται και αγωνίζεται κατά τη διάρκεια της "Αντίστασης" -της δεύτερης ενότητας της έκθεσης. Η Συραγώ Τσιάρα στάθηκε στα λογοκριμένα γυψωμένα κόκκινα γαρίφαλα του Βλάση Κανιάρη, έργο που διαμορφώνει την υφή της σύγχρονης πολιτικής τέχνης, αλλά και τη σειρά έργων του Γιάννη Ψυχοπαίδη, ο οποίος, όπως πολλοί Έλληνες ρεαλιστές, οικειοποιείται εικόνες από τη δημοσιογραφία και τη μαζική κουλτούρα, επεμβαίνοντας κριτικά και δημιουργώντας νέες αφηγήσεις μέσω ζωγραφικών κολάζ. Στο τέλος της "Αντίστασης" γίνεται μια μικρή αναφορά στο κυπριακό τραύμα με έργα των Πάρι Πρέκα, Τηλέμαχου Κάνθου και Τάσσου. Ο τελευταίος, μαζί με τη Βάσω Κατράκη, έχουν κομβική παρουσία μέσα στην έκθεση, και κλείνουν τη δεύτερη θεματική ενότητα μαζί με μερικά χαρακτηριστικά έργα του Γιώργου Σικελιώτη.
Με τη μαχητική θηλυκότητα του "Αγγέλου πολεμιστή" του Σικελιώτη περνάμε στο επόμενο κεφάλαιο, την "Εξέγερση". Απαραίτητη στάση το βίντεο της Πορτογαλίδας καλλιτέχνιδας Ana Hatherly. Όταν ξεσπάει η Επανάσταση των Γαρυφάλλων στη χώρα της, τον Απρίλιο του ’74, η Hatherly αρπάζει μια κάμερα και καταγράφει την ιστορική εξέγερση, προβάλλοντας συνθήματα, γκράφιτι και σχισμένες αφίσες στους δρόμους.
Κεντρικό μοτίβο της συγκεκριμένης ενότητας είναι, φυσικά, η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Πριν, όμως, φτάσουμε στο ιστορικό αυτό γεγονός, η Τσιάρα μάς κατευθύνει σε μια γωνιά της αίθουσας, όπου κρύβεται μια ιδιόμορφη εγκατάσταση εμπνευσμένη από την ιστορική έκθεση "Alternativa Zero", που διοργάνωσε ο Ernesto de Sousa το 1977, στη Λισαβόνα. Ο δαιδαλώδης "ιστός" που μας περιβάλλει είναι φτιαγμένος από σελίδες του εκθεσιακού καταλόγου για το "Alternativa Zero", τις οποίες επιμελήθηκαν οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες.
Υπάρχουν πολλά γνωστά έργα για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου -και γενικότερα το βίωμα δικτατορίας στις τρεις χώρες- που εντοπίζουμε στην έκθεση, όμως το "Πολυτεχνείο" του Μάριου Βατζιά είναι αυτό που θα ξεχωρίσουμε, καθώς είναι ένα έργο από τη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης που δεν έχει παρουσιαστεί ξανά στο κοινό και τραβάει το βλέμμα μας με τη συγχώνευση ντοκουμέντου και υπερβατικότητας, παρουσιάζοντας τους χτυπημένους φοιτητές ως αγγέλους που ανεβαίνουν σε μια άλλη διάσταση, μακριά από τον κόσμο μας.
Η "Διέγερση" είναι γυναικεία υπόθεση
Αποδεχόμενοι πια το τραύμα και το πένθος, φτάνουμε στη χαρά και τη "Διέγερση", συναισθήματα στα οποία οδηγούν οι ελευθερίες που σταδιακά κατακτούν τα τρία κράτη. "Ο εκδημοκρατισμός παρουσιάζεται ως μια εκδήλωση επιθυμίας προσωπικής έκφρασης, ανάδειξης του σώματος και διεκδίκησης της ορατότητας από ομάδες που δεν την είχαν προηγουμένως" αναφέρει η Τσιάρα, ενημερώνοντάς μας ότι τα περισσότερα έργα του τελευταίου κεφαλαίου είναι από γυναίκες.
Η διαδικασία χειραφέτησης και απελευθέρωσης είναι το βασικό σημείο αναφοράς αυτής της ενότητας και, για την επιμελήτρια της "Δημοκρατίας", μια απόλυτα πολιτική διεργασία που κορυφώνεται μετά την πτώση των δικτατοριών. Εκφράζεται ηχηρά μέσω των σουρεαλιστικών, παραμορφωμένων σωμάτων της Paula Rego, καλλιτέχνιδα που μίλησε ανοιχτά για ζητήματα βίας στο γυναικείο σώμα αλλά και την έκτρωση, σε μια εποχή που οι ιδεολογίες και πολιτικές απόψεις στην Πορτογαλία δεν άφηναν χώρο για τέτοιες τοποθετήσεις. Το πρωτοποριακό για την εποχή του βίντεο "Votive, 1969" της Λήδας Παπακωνσταντίνου επεκτείνει αυτή την αφήγηση μιλώντας για τον έλεγχο του γυναικείου σώματος μέσω της θρησκείας και της εκκλησίας. Μία από τις τελευταίες στάσεις στη "Δημοκρατία" είναι οι ζωγραφικοί πίνακες του διάσημου Ελληνοπορτογάλου Nikias Skapinakis, ο οποίος απεικονίζει γυναικεία σώματα που εκδηλώνουν απελευθερωμένα τον ερωτισμό και τη χειραφετημένη σεξουαλικότητα.
Η ΕΠΜΑΣ συνεχίζει να εντυπωσιάζει με τις εκθέσεις της, με τη Συραγώ Τσιάρα να παρουσιάζει εκθέσεις δίνοντας σημασία ακόμα και στην παραμικρή λεπτομέρεια, ενδιαφερόμενη για τη συμπερίληψη και την ορθή, εμπεριστατωμένη αναπαράσταση της ιστορίας της τέχνης, αλλά και την παρουσίαση διεθνών καλλιτεχνών άγνωστων στο ευρύ κοινό, οι οποίοι προσφέρουν νέες οπτικές στις θεματικές που εξερευνούν τα πρότζεκτ του μουσείου. Η "Δημοκρατία" είναι αρκετά διαφορετική προς το ύφος της, σε σύγκριση με όσα μας έχει συνηθίσει μέχρι τώρα η Εθνική Πινακοθήκη. Αποπνέει κάτι το σκοτεινό (πράγμα αναπόφευκτο, λαμβάνοντας υπόψη τα τραυματικά και επαναστατικά γεγονότα που αφηγείται) και, παρόλο που προσεγγίζει τη θεματική από ένα καθαρά ιστορικό πλαίσιο, καταφέρνει να συνομιλήσει με τη σημερινή πραγματικότητα.
Στο τέλος της έκθεσης υπάρχει μια γωνιά για τους φιλαναγνώστες που ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για το ιστορικό πλαίσιο της "Δημοκρατίας", ενώ σύντομα θα στηθεί ένα χρονολόγιο πάνω στα ιστορικά, κοινωνικά και πολιτισμικά γεγονότα αυτής της περιόδου. Σημειώστε ότι το φθινόπωρο περιμένουμε να δούμε και τις παράλληλες δράσεις της έκθεσης, όπως ένα κινηματογραφικό αφιέρωμα, καθώς και ένα συνέδριο με θέμα τη δημοκρατία και τις εικαστικές τέχνες.
Η "Δημοκρατία" περιλαμβάνει επίσης την προβολή της ωριαίας εκπομπής "ΡΙΜΕΪΚ" από το αρχείο της ΕΡΤ, η οποία αναφέρεται στο θέατρο κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, ενώ μέσα σε προθήκες συνδιαλέγονται δύο ιστορικά ντοκουμέντα: έργα από το αρχείο της Μαίρης Ζυγούρη που αφορούν τις περφόρμανς της Μαρίας Καραβέλα στο Χίλτον και τις λογοκριμένες δράσεις της, καθώς και οι πρωτότυπες σελίδες του μανιφέστου των Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών.
Δείτε όλες τις εκθέσεις της πόλης στον οδηγό τεχνών του athinorama.gr.
Διαβάστε Επίσης
Περισσότερες πληροφορίες
Δημοκρατία
Η πρώτη μεγάλη, διεθνή έκθεση που πραγματεύεται τη σχέση της τέχνης με την δημοκρατία κατά τη διάρκεια μιας από τις πιο καθοριστικές περιόδους για την ιστορία της Νότιας Ευρώπης, καθώς τρεις χώρες, η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία μετέβησαν από ένα απολυταρχικό καθεστώς στο δημοκρατικό πολίτευμα. Η Εθνική Πινακοθήκη στρέφεται στην τρέχουσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση που επικρατεί παγκοσμίως με στόχο να αναδειχθεί το πώς αυτή μπορεί να συνδέεται με τις διαμάχες και την αναταραχή που επικρατούσε στη Νότια Ευρώπη το 1960 και το 1970. Με φόντο μία χρονιά γεμάτη εκλογικές αναμετρήσεις σε πολλές χώρες και προκλήσεις για τις δημοκρατικές αξίες, η έκθεση θα εμβαθύνει στις ιστορικές ιδιαιτερότητες της κοινής εμπειρίας, τα συναισθήματα και το συλλογικό τραύμα όπως αυτά διαμορφώθηκαν μέσα από τις πράξεις διαμαρτυρίας, αντίστασης, προσωπικής και κοινωνικής χειραφέτησης.
