9 στοιχεία που δε γνωρίζετε για το "Ξηρόμερο", την ελληνική εκπροσώπηση στην 60ή Μπιενάλε Βενετίας

Το "Ξηρόμερο/Dryland" έχει ήδη σαλπάρει για Βενετία και, την Πέμπτη 18 Απριλίου, θα παρουσιαστεί επισήμως στο Ελληνικό Περίπτερο της 60ής Μπιενάλε Βενετίας.

Το "Ξηρόμερο/Dryland" είναι μία σύλληψη των καλλιτεχνών Θανάση Δεληγιάννη και Γιάννη Μιχαλόπουλου, με συνδημιουργούς την Έλια Καλογιάννη, Γιώργο Κυβερνήτη, Κώστα Χαϊκάλη και Φώτη Σαγώνα, σε επιμέλεια του Πάνου Γιαννακόπουλου. Το έργο είχε χρηματοδότηση 508.000€, η υψηλότερη που έχει γίνει ποτέ για τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Μπιενάλε.

Όπως μας είχε εξηγήσει η ομάδα πριν από μερικούς μήνες στην πρώτη, ανεπίσημη παρουσίαση του έργου στο Onassis Air Open Day #8, το "Ξηρόμερο" δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Margaroni Residency, το πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών του Onassis Culture, και ξεκίνησε με τους δημιουργούς του να αναζητούν την Κική Μαργαρώνη, αγαπημένη μορφή της της παραδοσιακής μουσικής σκηνής στα πανηγύρια της Θεσσαλίας. Επίκεντρο του ερευνητικού έργου έγιναν το ιστορικής σημασίας Ξηρόμερο της Αιτωλοακαρνανίας, η Θεσσαλία και ο μουσικός και πολιτιστικός πλούτος των περιοχών. Κατά τη διάρκεια του residency, η ομάδα ηχογράφησε, κινηματογράφησε και διερεύνησε το αγροτικό τοπίο της επαρχίας, τη θέση της γυναίκας, την εργατική συνθήκη και τον θεσμό του πανηγυριού.

Λίγο πριν τα εγκαίνια της εγκατάστασης στη Διεθνή Έκθεση Τέχνης της Μπιενάλε, ο Πάνος Γιαννικόπουλος γράφει για 9 στοιχεία του "Ξηρόμερο/Dryland" που δεν γνωρίζετε.

1. Το έργο, ενώ είναι εμπλαισιωμένο γεωγραφικά, ξεφεύγει από αυτό και αναφέρεται ως αντίστιξη που αυτοαναιρείται και στην εύφορη πεδιάδα της Θεσσαλίας. Είναι μια σειρά από δίπολα εύφορος-άγονος, βάθος-επιφάνεια, γιορτή-πένθος κ.ά., που τίθενται υπό αμφισβήτηση. 

2. Βασικό στοιχείο στο "Ξηρόμερο" είναι το νερό με ένα λειτουργικό ποτιστικό στο κέντρο που δεν εκτελεί ακριβώς τη λειτουργία του- η ιδέα της αντίφασης επαναλαμβάνεται στο έργο δημιουργικά.

3. To Ξηρόμερο είναι μια περιοχή γνωστή για τη μουσική της παράδοση και έχει τροφοδοτήσει τη δουλειά και άλλων καλλιτεχνών, όπως του Πάνου Χαραλάμπους που έχει καταγωγή από την ευρύτερη περιοχή. Το έργο δημιουργεί μια σειρά συνδέσεων, έναν ανοιχτό χορό με προηγούμενες συμμετοχές στην Μπιενάλε της Βενετίας, όπως της Μαρίας Παπαδημητρίου, και της μεταφοράς ενός ολόκληρου κόσμου και πάλι από την περιοχή της Θεσσαλίας με τα Αγριμικά της ή το έργο του Χαραλάμπους με αναφορές στην Αιτωλοακαρνανία. 

4. Με βασική αφετηρία τα πανηγύρια της περιοχής, το "Ξηρόμερο" αναφέρεται στα εργασιακά ζητήματα (που το κάνουν ιδιαίτερα επίκαιρο με τις διεκδικήσεις των αγροτών σε όλη την Ευρώπη), την ιδέα της παύσης από τον αγροτικό μόχθο και τη σπατάλη του σώματος, την αποδέσμευση, τη σημασία της σπατάλης αλλά όχι ακριβώς τον εορτασμό της. Υπάρχει μια αίσθηση αναγκαιότητας, λειτουργικότητας και μια μόνιμη μελαγχολία γύρω και από τη γιορτή. 

5. Για πρώτη φορά, με αφορμή το "Ξηρόμερο", αποκαλύπτεται με "διακριτικό" τρόπο η εσωτερική δομή του Περιπτέρου της Ελλάδας στην Μπιενάλε της Βενετίας, το νεοβυζαντινό στυλ που προσομοιάζει σε θρησκευτική αρχιτεκτονική ή αποθήκη. Οι γυψοσανίδες που το μετατρέπουν σε λευκό κύβο, μια ασφαλή συνθήκη για την παρουσίαση έργων τέχνης, αποκτούν διακριτικά ανοίγματα και εμφανίζεται το κεραμικό τούβλο που χαρακτηρίζει το σύνολο της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής με την οποία είναι εξοικειωμένο το βλέμμα μας εντός του εθνικού πλαισίου, για να παραμείνει ένα αισθητικό ερώτημα προς την εκ νέου ανακάλυψή της εκτός των ελληνικών συνόρων. Το Περίπτερο, που ανεγέρθηκε το 1934 με αρχιτέκτονα τον Μ. Παπανδρέου, έπειτα από ακύρωση του σχετικού διαγωνισμού, χτίστηκε με το εκλεκτικό αυτό αρχιτεκτονικό ύφος σε αντίστιξη με τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό και με σκοπό να επισημάνει την ελληνικότητα του Βυζαντίου, ένα φλέγον ζήτημα την περίοδο των βαλκανικών εθνικών ανταγωνισμών. Αυτή η αποκάλυψη δεν είναι το δυναμικό σπάσιμο μπροστά από την εθνική επιγραφή μας −για να αναφερθούμε στους Χανς Χάακε και Ναμ Τζουν Πάικ−, ή η χειρονομία της Μαρία Άιχορν με την αποκάλυψη της κτηριακής δομής, αλλά σίγουρα θέτει ως ερώτημα την ιστορία της αρχιτεκτονικής με την πολιτική.

6. Άλλο ένα ερώτημα που θέτει το έργο είναι το πώς λειτουργεί μια δράση, που έχει καταγραφεί αποσπασματικά, όταν μεταφέρεται; Ένα αντικείμενο, που μετατοπίζεται από το χωράφι αποτελεί τελικά μια ιδεαλιστική αναφορά σε ένα παρελθόν (ή και σε ένα παρόν), όπου αδιαμεσολάβητες, "αυθεντικές" εμπειρίες είναι δυνατές; Σε αντίθεση με αυτήν την έλλειψη διαμεσολάβησης, θα επέμενα μάλλον σε μια κριτική σχέση με το βλέμμα που καταγράφει, αυτό που δεν συνδέεται γραμμικά αλλά έχει τη δυνατότητα μέσω της επανάληψης να θέσει ερωτήματα για την κατασκευή της ιδέας του αυθεντικού. 

7. Ο χρόνος, υποστηρίζει ο Φράνκο (Μπίφο) Μπεράρντι, είναι η αντικειμενοποίηση της αναπνοής ενός οργανισμού, ο οποίος είναι ευαίσθητος και συνειδητός. Η μοναδική αναπνοή συνδέεται με την αναπνοή των άλλων, και είναι αυτή η "συν-αναπνοή” που ονομάζουμε κοινωνία. Για μια κοινωνία οι μοναδικές διάρκειες αναδιατάσσονται σε ένα κοινό χρονικό πλαίσιο. Υπάρχουν διαφορετικοί ρυθμοί, αλλά κυρίως η ομοιογένεια επιβάλλεται με την πλαισίωση ποικίλων αναπνοών, ευθυγραμμίζοντας τις προσωρινότητες. Το μηχάνημα ποτίσματος με την υδραυλική ημιαυτόματη λειτουργία του, μοιάζει κι αυτό να αναπνέει, ορίζοντας εκ νέου τη χρονικότητα της θέασης και της δράσης. Το κέντρο του ημιαυτόματου μηχανήματος που λειτουργεί μέσω του νερού, ονομάζεται από τους αγρότες "καρδιά" ή "πνεύμονας". 

8. Για να μιλήσουμε για το έμφυλο ζήτημα, ένα θέμα που προκύπτει στο "Ξηρόμερο" είναι το πώς μια ομάδα ανδρών με μια γυναίκα (αν λάβουμε αυστηρά αυτούς τους έμφυλους διαχωρισμούς) μπορεί να αναφέρεται στην απουσία της γυναίκας και στ@ "άλλο/'άλλη/'αλλο". Πρόκειται για μια ακόμα αντίφαση ή μια ισοδύναμη κατανομή που αναδεικνύει το πρόβλημα; Εδώ το έργο ελπίζουμε ότι λειτουργεί πέρα από τις ταυτότητες που το παράγουν, αναγνωρίζοντας τον ελέφαντα μέσα στο δωμάτιο -για να χρησιμοποιήσουμε τον αγγλικό ιδιωματισμό-  η φεμινιστική οπτική του έργου και το ενεργό βλέμμα του θεατή έρχεται ελπίζω να υπερκαλύψει και να αποδομήσει την υπερχείλιση αρρενωπότητας που υπάρχει και στο πανηγύρι αλλά και σε συλλογικότητες, και να αναδείξει και την παραγνωρισμένη λειτουργία των γυναικών και άλλων ταυτοτήτων μέσα σε αυτό το πλαίσιο.

9.  Σημαντική συμβολή στο έργο "Ξηρόμερο" αποτελούν οι συγγραφείς του καταλόγου με άμεση σχέση με τις περιοχές αναφοράς με διάφορους τρόπους, που ανοίγουν τις αναγνώσεις του έργου, επιτονίζουν με την ενεργή τους ματιά  τη φεμινιστική/κουηρ οπτική του και τη σχέση παράδοσης / ψηφιακής διαμεσολάβησης και "εξέλιξης": η Άλκηστη Ευθυμίου με τον Αλέξ Στρέκερ, η Ιωάννα Ζούλη, η Ιωάννα Γερακίδη, ο Μάριος Χατζηπροκοπίου, ο Αναστάσιος Κουκουτάς. Να αναφέρουμε εδώ και τη σημασία του Κέντρου Νέων Μέσων και Φεμινιστικών Πρακτικών Θεσσαλίας που ενεργοποίησε την οπτική μας. Επίσης, τη συμβολή όλης της ομάδας του ΕΜΣΤ που δούλεψε ακούραστα για να πραγματοποιηθεί το έργο αλλά και της ομάδα παραγωγής Constructivist χωρίς τους οποίους δεν θα μπορούσαμε να φτάσουμε στην παρουσίαση του έργου "Ξηρόμερο/Dryland" και να μετακινηθούμε από τα "χωράφια" μας στα κανάλια της Βενετίας.

Η υλοποίηση και έκθεση του έργου στην Μπιενάλε έγινε με κύριο χρηματοδότη το Υπουργείο Πολιτισμού και Εθνικό Επίτροπο το ΕΜΣΤ | Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

Η 60η Μπιενάλε Βενετίας, όπου φέτος συμμετέχουν 331 συνολικά καλλιτέχνες, θα παρουσιαστεί σε δύο τμήματα: το "Nucleo Contemporaneo" (Contemporary Nucles), με έργα από κουίρ και ιθαγενείς καλλιτέχνες, καθώς και το "Nucleo Storico" (Historical  Nucleus), που κάνει αφιέρωμα σε μοντέρνα καλλιτεχνικά κινήματα που άνθισαν τον 20ο αιώνα στη Λατινική Αμερική, την Ασία, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή.