"Όταν ευημερούν οι αριθμοί, οι άνθρωποι δυστυχούν" είχε πει κάποτε μια παλιά καραβάνα της πολιτικής, ο Γεώργιος Παπανδρέου, κι αυτό δεν είναι ένα απλό ρητό, είναι αξίωμα. Η χρηματοικονομική αποδοτικότητα που κάνει ευτυχείς τους μετόχους και τους επενδυτές, φαίνεται πως κάνει δυστυχείς τους πολίτες, τα παλαιόθεν υποζύγια, το κοπάδι, που φέρει τα βάρη, που παράγει, που εξαντλείται και πιέζεται και φθείρεται, που δυστυχεί εντέλει, ώστε να αποκτήσουν κι άλλο ένα προσωπικό τζετ, κι άλλο ένα ιδιωτικό νησί, κι άλλη μία έπαυλη με χρυσές λεκάνες, αυτοί που βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, τα αδηφάγα κοστουμαρισμένα και ταγεροφορεμένα αρπακτικά που παχαίνουν από την πείνα των πολλών, και μετά παρουσιάζουν με power point γραφικά που δείχνουν ανάπτυξη παντού, ανάπτυξη ολούθε.
Βέβαια, όλα αυτά τα τελευταία τα γκροτέσκα δεν τα λέει ο Νίκος Παναγιωτόπουλος στο βιβλίο του, που είναι ένα εμπεριστατωμένο και εμβριθές επιστημονικό δοκίμιο γι’ αυτή την επαναστατική, στ’ αλήθεια, ιδέα: για μια οικονομία της ευτυχίας, που αμφισβητεί ριζικά το υφιστάμενο οικονομικό καθεστώς. Το βιβλίο δεν είναι εύκολο, οπωσδήποτε για όσες και όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με την οικονομολογία. Ωστόσο είναι πολύ καλογραμμένο, οι ιδέες του είναι ενδιαφέρουσες, ενώ τα στοιχεία που παραθέτει, μέσω πινάκων και γραφημάτων, προκαλούν μια πλημμυρίδα σκέψεων στον αναγνώστη. Στο κάτω – κάτω εκτός από την Τέχνη υπάρχει και η Επιστήμη, κι εκτός από την Ποίηση, η Θεωρία: αλίμονο αν δεν υπήρχαν, κι αν δεν καταλάμβαναν τον χώρο που τους αξίζει στις βιβλιοθήκες και τις συνειδήσεις μας.
Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σπούδασε Κοινωνιολογία και Εθνολογία στη Γαλλία και υπήρξε μαθητής και στενός συνεργάτοης του γνωστού Γάλλου κοινωνιολόγου Πιέρ Μπουρντιέ (1930-2002). Ο Παναγιωτόπουλος είναι Ιππότης των Γραμμάτων και των Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας, έχει διδάξει σε πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού, είναι επιστημονικός συνεργάτης σε ερευνητικά κέντρα της ημεδαπής και της αλλοδαπής, καθώς και εκδότης της ετήσιας επιθεώρησης κοινωνικών ερευνών "Κοινωνικές Επιστήμες".
Ο συγγραφέας είναι προφανές πως είναι ο πνευματικός κληρονόμος του Μπουρντιέ. Η εισαγωγή του βιβλίου του Παναγιωτόπουλου ξεκινάει με τις δηλώσεις του Γάλλου κοινωνιολόγου από το 1996, όταν αυτός είχε προσκληθεί στην ΓΣΕΕ. Τότε ο Μπουρντιέ είχε πει μεταξύ άλλων: "πρέπει να τεθεί υπό ριζική αμφισβήτηση ο οικονομικός τρόπος θεώρησης των πραγμάτων, ο οποίος εξατομικεύει τα πάντα... Σε αυτή την περιορισμένη και μυωπική οικονομία, πρέπει να αντιταχθεί μια οικονομία της ευτυχίας, η οποία θα λαμβάνει υπόψη όλα τα κέρδη, ατομικά και συλλογικά, υλικά και συμβολικά, που συνδέονται με τη δραστηριότητα [...] ή με την προσωρινή και αβέβαιη απασχόληση (για παράδειγμα, η κατανάλωση φαρμάκων: η Γαλλία έχει το ρεκόρ στην κατανάλωση ηρεμιστικών). Δεν μπορούμε να μπλοφάρουμε με το νόμο της διατήρησης τη βίας: κάθε βία πληρώνεται. Η δομική βία, για παράδειγμα, που ασκούν οι χρηματαγορές υπό τη μορφή απολύσεων, αύξησης της προσωρινής και αβέβαιης απασχόλησης, κ.ο.κ. θα έχει, περισσότερο ή λιγότερο μακροπρόθεσμα, αντίτιμο που θα λάβει διάφορες μορφές: αυτοκτονίες, παραβατικότητα, εγκλήματα, ναρκωτικά, αλκοολισμός, μικρές ή μεγάλες καθημερινές βιαιοπραγίες".
Μεθοδικά, και βήμα – βήμα ο συγγραφέας θεμελιώνει την θεωρία της οικονομίας της ευτυχίας, έναν όρο που δεν τον ακούμε συχνά, σχεδόν ποτέ, γιατί η όλη δομή του κοινωνικού και οικονομικού συμπλέγματος που καθορίζει τη ζωή μας, δεν έχει σκοπό να μας κάνει ευτυχισμένους – αρκεί να επιβιώνουμε, και να παράγουμε πλούτο για άλλους, κατευνάζοντας την κατάθλιψή μας με πολτώδη Τέχνη για τις μάζες, ψυχοφάρμακα και φαντασιώσεις μεγαλείου: οι περισσότεροι φτωχοί στις ΗΠΑ, οι white trash που λένε, δεν θεωρούν τον εαυτό τους παρία και απόβλητο ενός απάνθρωπου συστήματος, αλλά εκατομμυριούχο εν αναμονή...
Ο Παναγιωτόπουλος, στον επίλογό του λέει καθαρα και ξάστερα πως: "Ό,τι προηγείται καθιστά σαφές πως η σημερινή κυρίαρχη οικονομική θεώρηση σχετικά με την ευτυχία, δηλαδή η απόλυτη και μοναδική συνάρτησή της με καθαρά οικονομικά σχήματα και οικονομετρικά μεγέθη, ο ΔΝΤ τρόπος-θεώρησης-του-κόσμου, συνιστά μια βαθιά ανιστορική θεώρηση...". Υπάρχει όμως ελπίδα; Μπορεί να αναιρεθεί, να αλλάξει αυτή η ανιστορική θεώρηση, αυτή η οικονομία της δυστυχίας; Ναι, μπορεί – ο συγγραφέας τονίζει παρακάτω, πως "η πολιτική οικονομία της ευτυχίας μπορεί να αποτελέσει ένα από τα πιο ολοκληρωμενα παραδείγματα του τρόπου πολιτικής διαχείρισης των κοινωνικών σχέσεων...". Ας κρατήσουμε αυτό ως κατακλείδα, κι ας είμαστε όσο περισσότερο ευτυχισμένοι κι ευτυχισμένες μπορούμε: η ζωή είναι δύσκολη έτσι κι αλλιώς.
