Το Ίδρυμα Γουλανδρή ιχνηλατεί τους νεοϊμπρεσιονιστές που εμπνεύστηκαν από τη Μεσόγειο

Παρόλο που ο Ιανουάριος συνήθως δεν είναι ο πιο εικαστικά ανήσυχος μήνας, υπάρχουν μερικά πρότζεκτ που αξίζουν την προσοχή μας. Όπως φάνηκε από τη σημερινή ξενάγηση που έγινε στο Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, το νέο αφιέρωμα του μουσείου, που εγκαινιάζεται στις 10/1, ανήκει σε αυτήν την κατηγορία. Η έκθεση "Ο Νεοϊμπρεσιονισμός στα χρώματα της Μεσογείου" είναι το πρώτο ολοκληρωμένο αφιέρωμα για το κίνημα του νεοϊμπρεσιονισμού που παρουσιάζεται στην Ελλάδα, υπό την αιγίδα του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού και σε συνεργασία με εννιά σημαντικά ευρωπαϊκά μουσεία και φορείς (Musée d’Orsay, National Gallery του Λονδίνου, Centre Pompidou, Musée des Beaux-Arts de Besançon, Musée de l’Annonciade, Musée de Grenoble, Musée national d’archéologie, d’histoire et d’art – Luxembourg και Musée des Arts Décoratifs), καθώς και ιδιώτες συλλέκτες.

\Αξίζει να σημειωθεί ότι η μοναδική άλλη φορά που το αθηναϊκό κοινό είχε την ευκαιρία να δει νεοϊμπρεσιονιστικό έργο στην ελληνική πρωτεύουσα ήταν το 1980, όταν "Η κόκκινη σημαδούρα" (1895) του Paul Signac συμπεριλήφθηκε σε μια έκθεση με αριστουργήματα των γαλλικών μουσείων και παρουσιάστηκε στην Εθνική Πινακοθήκη, υπό την επιμέλεια του Δημήτρη Παπασταύρου.

Διαδεχόμενος το κίνημα του ιμπρεσιονισμού, ο νεοϊμπρεσιονισμός άνθισε στο Παρίσι στα μέσα του 1880, με το πασίγνωστο έργο "Ένα κυριακάτικο απόγευμα στο νησί της Γκραντ Ζατ" του Georges Serat (1884–1886) να σηματοδοτεί την άφιξη μιας νέας τάσης στον χώρο της τέχνης. Το 1886, το κίνημα απέκτησε επισήμως την ονομασία "νεοϊμπρεσιονισμός" από τον Γάλλο κριτικό τέχνης Félix Fénéon, ο οποίος έκανε τη συσχέτιση με τον ιμπρεσιονισμό αλλά και τη διαφοροποίησή του από αυτόν, λόγω του τρόπου που οι νεοϊμπρεσιονιστές χρησιμοποιούσαν το φως και τη φόρμα, της υιοθέτησης μιας πολύ πιο απλοποιημένης παλέτας χρωμάτων, και της απεικόνισης της καθημερινής ζωής στα έργα.

Ο πρόωρος θάνατος του Georges Serat το 1891, σε ηλικία μόλις 31 ετών, οδήγησε πολλούς να πιστέψουν ότι σήμαινε το τέλος του νεοϊμπρεσιονισμού. Όμως, το κίνημα είχε απλώς ολοκληρώσει το πρώτο του κεφάλαιο. Οι εναπομείναντες νεοϊμπρεσιονιστές (Paul Signac, Henri-Edmond Cross, Maximilien Luce, Théo Van Rysselberghe) έφυγαν από το Παρίσι και έφτασαν ως τις ακτές της Μεσογείου. Εκεί, οι καλλιτέχνες θα οδηγηθούν σε νέα εικαστικά μονοπάτια, σηματοδοτώντας την αναγέννηση του νεοϊμπρεσιονισμού, με απελευθερωμένες και πιο τολμηρές συνθέσεις, εμπνευσμένες από το μεσογειακό κλίμα. Αυτές τις νέες εξερευνήσεις των ζωγράφων στα μεσογειακά παράλια ανακαλύπτουμε στην έκθεση του Ιδρύματος Γουλανδρή, με έμφαση στα έργα των Signac, Cross, Luce και Van Rysselberghe, μεταξύ άλλων δημιουργών.

Βυθισμένο στο σκούρο μπλε, το -1 του μουσείου γεμίζει με τα πολύχρωμα έργα των ζωγράφων και ακολουθεί την εικαστική τους εξέλιξη μέχρι τις αρχές του 1900. Κάνουμε στάσεις στο Λαβαντού, την Κολιούρ, το Κασσί, το Σαιν-Τροπέ, την Αντίμπ, τη Μασσαλία, την Καβαλιέρ, το Αγκαί, το Αντεόρ, καθώς και τη Βενετία και την Κωνσταντινούπολη, τις οποίες ανακαλύπτουν λίγο αργότερα οι καλλιτέχνες. Η πρώτη από τις τέσσερις ενότητες της έκθεσης, "Αναγέννηση στις ακτές της Μεσογείου", εξιστορεί την άφιξη του Henri-Edmond Cross στη Μεσόγειο το 1883. Τα υπόλοιπα μέλη του κινήματος τον ακολουθούν λίγα χρόνια αργότερα και συνεχίζουν το εικαστικό ταξίδι τους με μια πιο υποκειμενική ματιά. Ο τίτλος της δεύτερης ενότητας "Ελευθερώνοντας το χρώμα" λίγο-πολύ προδίδει τι πρόκειται να δούμε: τα χρώματα ολοένα και πληθαίνουν, οι αντιθέσεις γίνονται εντονότερες, ακόμα και η χαρακτηριστική τελεία του νεοϊμπρεσιονισμού μεγαλώνει και συχνά έχει πιο αφηρημένο σχήμα. Παρατηρώντας τα έργα και όσο προχωράμε προς το 1900, βλέπουμε πώς ορισμένοι δημιουργοί, όπως ο Signac και ο Cross, διατηρούν το νεοϊμπρεσιονιστικό ύφος τους μέχρι το τέλος της εικαστικής τους πορείας, ενώ άλλοι (Maximilien Luce, Théo Van Rysselberghe) υιοθετούν εντελώς διαφορετικές τεχνικές και πειραματίζονται στο έπακρο, προαναγγέλλοντας μια νέα εποχή για τον κόσμο της τέχνης.

"Η έλξη προς την ακουαρέλα" (τρίτη ενότητα) του Paul Signac ξεκινά το 1892. Κατόπιν παρότρυνσης του Camille Pissarro, ο Signac εξελίσσεται σε υδατογράφο. Τα ίδια εικαστικά μονοπάτια ακολουθεί αργότερα ο Henri-Edmond Cross, απαλλάσσοντας την τέχνη του από τους περιορισμούς του ντιβιζιονισμού (από το division=διαίρεση, όρος που συνδέθηκε με τον νεοϊμπρεσιονισμό, όπως και ο πουαντιγισμός). 

Φτάνουμε στην καταληκτική ενότητα της έκθεσης, "Διάλογος με τους φωβιστές" (αν και η περιήγηση στα έργα μπορεί κάλλιστα να γίνει χωρίς κάποια χρονολογική σειρά, αν θέλετε απλώς να χαζέψετε το αφιέρωμα). Έτσι αναπτύσσεται ένας νέος διάλογος, μεταξύ του νεοϊμπρεσιονισμού και του επίσης γαλλικής προέλευσης φωβισμού (fauvism), ένα επαναστατικό αλλά μικρής διάρκειας καλλιτεχνικό ρεύμα. Αν και το κίνημα δεν είχε ακόμη κάνει την εμφάνισή του στη Γαλλία, οι μελλοντικοί του εκπρόσωποι ανακαλύπτουν με τη σειρά τους τη Μεσόγειο και συναντούν τους νεοϊμπρεσιονιστές που μένουν πια στις ακτές της, οι οποίοι τους καθοδηγούν και γίνονται έμπνευση για ακόμη πιο προκλητικές ζωγραφικές συνθέσεις.

Καταφεύγοντας σε κλισέ εκφράσεις, θα πούμε ότι όντως τα έργα μιλούν από μόνα τους, όμως η επιμέλεια της Μαρίας Κουτσομάλλη-Moreau, υπεύθυνης της συλλογής του Ιδρύματος Γουλανδρή, και της Marina Ferretti Bocquillon, επίτιμης επιστημονικής διευθύντριας του Μουσείου Ιμπρεσιονισμού του Ζιβερνύ, προσδίδει έναν ακόμη πιο γοητευτικό τόνο στην έκθεση. Καθώς η Marina Ferretti Bocquillon είναι διεθνής ειδικός του νεοϊμπρεσιονισμού και συγκεκριμένα του Paul Signac, η συνεισφορά της στο στήσιμο της έκθεσης υπήρξε πολύτιμη, μας εξήγησε η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau. Η Marina Ferretti Bocquillon μάς μίλησε με ενθουσιασμό για την ιστορία του κινήματος, έχοντας εδώ και χρόνια παρουσιάσει αντίστοιχα αφιερώματα για τον νεοϊμπρεσιονισμό σε διάφορα διεθνή μουσεία, με πρώτο μια αναδρομική έκθεση για τον Signac. Είναι εμφανής η προσεγμένη επιμέλεια που έχει γίνει για τον "Νεοϊμπρεσιονισμό στα χρώματα της Μεσογείου", ένα πρότζεκτ που πήρε τρία χρόνια για να παρουσιαστεί ολοκληρωμένο στην Αθήνα και είναι μια μοναδική ευκαιρία να δούμε από κοντά τα σπουδαία έργα του Signac -που ξεχωρίζει μέσα στην έκθεση- αλλά και των υπόλοιπων νεοϊμπρεσιονιστών, κατανοώντας πόσο σημαντική ήταν η ύπαρξη του κινήματος για τη μεταγενέστερη τέχνη.

Η έκθεση συνοδεύεται από αναλυτικό κατάλογο σε ελληνικά και αγγλικά, με κείμενα από τις δύο επιμελήτριες καθώς και από τη Διευθύντρια του Αρχείου Signac Charlotte Hellman Cachin. 

Ξεναγήσεις και παράλληλες δράσεις

Ξεναγήσεις για το κοινό στην περιοδική έκθεση πραγματοποιούνται κάθε Παρασκευή και Σάββατο, ενώ μια ειδικά σχεδιασμένη διαδραστική ξενάγηση, με τίτλο "Καρτ ποστάλ απ’ τη Μεσόγειο", υλοποιείται κάθε Σάββατο.

Την Τετάρτη 10/1, στα εγκαίνια της έκθεσης, οι επιμελήτριες Marina Ferretti Bocquillon και Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau συναντιούνται στο Αμφιθέατρο του Ιδρύματος για να αναλύσουν το κίνημα του νεοϊμπρεσιονισμού.

Την έκθεση πλαισιώνουν επίσης δυο εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά ("Ένα μωσαϊκό, ο πουαντιγισμός!", εργαστήριο για παιδιά ηλικίας 5-6 ετών και "Παίζοντας με το φως", εργαστήριο για παιδιά ηλικίας 9-12 ετών). Παράλληλα, ο νέος κύκλος της ειδικά σχεδιασμένης δράσης του ιδρύματος για άτομα 60+ και άτομα με Ήπια Γνωστική Διαταραχή Παιχνίδι για Μεγάλους, που προσφέρεται δωρεάν σε συνεργασία με το πρόγραμμα θάλλω και με την πολύτιμη υποστήριξη της Alpha Bank, πραγματοποιείται στον χώρο της περιοδικής έκθεσης. Τέλος, ο νέος κύκλος της δημοφιλούς σειράς συναυλιών Jazz στο Μουσείο εμπνέεται από την έκθεση και εξερευνά διαφορετικές πτυχές της περιοχής της Μεσογείου.