Έχοντας αναλύσει τον τρόπο με τον οποίο δουλεύει η λογοκρισία στην τέχνη, μεταξύ άλλων στον συλλογικό τόμο - σημείο αναφοράς "Η λογοκρισία στην Ελλάδα" σε επιμέλεια των Πηνελόπης Πετσίνη και Δημήτρη Χριστόπουλου που έχει εκδοθεί από το Ίδρυμα Ρόζας Λούξεμπουργκ, όπου παρουσιάζονται διεξοδικά διαφορετικές οπτικές επί του θέματος εντοπίζοντας, σε ότι μας αφορά εδώ, τις συνέχειες στη μηχανική της λογοκρισίας, "το οποίο ενώνει τις διαδηλώσεις στα αθηναϊκά σινεμά που προβάλλουν τον Τελευταίο Πειρασμό, τα ασφαλιστικά μέτρα εναντίον του βιβλίου Μν του Ανδρουλάκη, την ‘Υπόθεση "Outlook’ το 2004, τον ‘Παστίτσιο’ το 2013 ή τις χρυσαυγίτικες αγκαλιές με τον μητροπολίτη Πειραιώς με αφορμή το Corpus Christi στο ‘Χυτήριο’"), ο συγγραφέας-επιμελητής Θεόφιλος Τραμπούλης ανταποκρίθηκε στο αίτημά μας να σχολιάσει την απρόσμενη και επικίνδυνη, όπως σωστά αναφέρει υπόθεση λογοκρισίας του έργου της Γεωργίας Λαλέ "Ενοχή της γειτονιάς" που αποσύρθηκε από το Ελληνικό Προξενείο της Νέας Υόρκης με παρέμβαση του υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη, κατόπιν ανακίνησης του θέματος από τον επικεφαλής του κόμματος "Νίκη", Δημήτρη Νατσιό. Όπως ανέφερε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Παύλος Μαρινάκης: "Υπάρχουν και πράγματα που είναι πάνω από όλα, είναι ιερά και πάνω από την τέχνη. Η Ελληνική σημαία είναι το σύμβολο του έθνους και πρέπει να εξαιρείται όλων των υπολοίπων που συζητάμε".
Φαίνεται αδιανόητο στις μέρες μας σε όσες και όσους ασχολούμαστε με τον πολιτισμό, ένα έργο που σχολιάζει τις γυναικοκτονίες βάφοντας ροζ τα χρώματα της ελληνικής σημαίας να θεωρείται ότι προσβάλλει τα ιερά και τα όσια, πόσο μάλλον όταν τα στοιχεία θέλουν την ενδοοικογενειακή βία να έχει εκτοξευτεί από το 27,2% το 2013 στο 48%, και σχεδόν μία στις δύο γυναίκες να έχει υπάρξει θύμα, σύμφωνα με έρευνα της Kapa Research γύρω από την απήχηση που έχει το τρίπτυχο "πατρίς – θρησκεία – οικογένεια" στις Ελληνίδες και τους Έλληνες. Επιβεβαιώνοντας, δυστυχώς, ότι κάθε επιτυχημένη απόπειρα λογοκρισίας, παρότι στις περισσότερες περιπτώσεις που έχουν ασκηθεί διώξεις για προσβολή αυτές έχουν απορριφθεί από τη δικαιοσύνη, εξ’ ορισμού σηματοδοτεί τη διεύρυνση ενός κύκλου περιορισμών που ενορχηστρώνεται από μια "συμμαχία" που έχει πάψει προ πολλού να θεωρείται γραφική αφού πλέον έχει βρει τον δρόμο για το Κοινοβούλιο.
Εξού και ο ρόλος του κράτους είναι καθοριστικός και στην παρούσα φάση δυστυχώς η στάση του είναι κάτω των προσδοκιών μας, ειδικότερα μια που η στήριξη της σύγχρονης τέχνης και της συμπεριληπτικότητας αποτελούν προγραμματική δέσμευση της κυβέρνησης και μόλις εγκαινιάστηκε ένα μεγάλο αφιέρωμα στις γυναίκες στην τέχνη στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Κάνοντας ακόμη πιο επιτακτική την κατανόηση του ότι, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Δημήτρης Χριστόπουλος στον τόμο που αναφέραμε, σε μια εποχή που "η αποδοχή ενός γενικευμένου δικαιώματος στη μη προσβολή ισοδυναμεί με τη νομιμοποίηση της λογοκρισίας ως a priori δικαιώματος αυτού καθαυτό" τελικά "ο αγώνας εναντίον της λογοκρισίας είναι ο αγώνας για ένα αληθινά ασφαλές και δυνατό κράτος. Όχι όμως δυνατό υπό την έννοια της κτηνώδους ισχύος του και της πανοπτικής του δυνατότητας, αλλά υπό την έννοια της αυτοπεποίθησης της πολιτικής κοινότητας ως ζητούμενου. Της ικανότητάς της, δηλαδή, να ενσωματώνει τις αντιθέσεις στον δημόσιο λόγο και να προλαμβάνει έτσι τη μετατροπή τους σε πραγματική βία, αποφορτίζοντας και εξορθολογίζοντας τον a priori αγωνιστικό χαρακτήρα κάθε δημοκρατίας. Σε αυτόν τον αγώνα, όπως σημειώνει η Αθηνά Αθανασίου σε ένα εξίσου σημαντικό βιβλίο για το θέμα (Ζιώγας, Γ. – Καραμπίνης, Λ. – Σταυρακάκης, Γ. – Χριστόπουλος, Δ. (επιμ.), (2008). Όψεις λογοκρισίας στην Ελλάδα. Αθήνα: Νεφέλη – PLATFORMES), "αντίπαλος λόγος στη "σιωπηρή επιτελεστικότητα της εξουσίας”, της οποίας μία μόνο όψη είναι η ρητή νομική λογοκρισία, δεν μπορεί παρά να είναι η διαρκής προβληματοποίηση των οριοθετήσεων και των περιορισμών του πολιτισμικά διανοητού λόγου".
Ο λόγος, λοιπόν, στον Θεόφιλο Τραμπούλη.
Θεόφιλος Τραμπούλης: Οι σημαίες βάφονται συχνά με αίμα, δυστυχώς όχι μόνον των ηρώων αλλά και των θυμάτων τους
Έργα με θέμα τους την σημαία είναι κοινός τόπος στην ιστορία της τέχνης, από τον Jasper Johns, τον Βλάση Κανιάρη και τον William Copley, έως τη σύγχρονή μας εικαστικό Μαρία Βαρελά, της οποίας το έργο "Ένα κομμάτι πανί" που παρουσιάστηκε το 2022 στην έκθεση Statecraft του ΕΜΣΤ ενσωμάτωνε διάφορες σημαίες, λάβαρα και εμβλήματα που έχουν χρησιμοποιηθεί στην ιστορία του ελληνικού κράτους, για να μιλήσει για την ανεκτικότητα, την αντιπροσώπευση του άλλου, την συμπερίληψη. Ωστόσο, οι περισσότεροι καλλιτέχνες που πραγματεύονται την σημαία στη σύγχρονη ιστορία της τέχνης μοιάζουν να λένε πως στην καρδιά του έθνους λανθάνουν ανισότητες, αποκλεισμοί και τραύματα και η επαναπραγμάτευση ή ανασύνθεση κάθε φορά της σημαίας τους επιτρέπει να μιλήσουν για αυτά με συνοπτικό, άμεσο και συναισθηματικό τρόπο. Αυτό που επισύρει την μήνιν της ακροδεξιάς κάθε φορά δεν είναι η υποτιθέμενη μαγική βεβήλωση ενός ιερού συμβόλου, αλλά ακριβώς η ανάδυση στην επιφάνεια αφηγήσεων που δεν έχουν θέση στην ομογενοποιητική, ηρωική αφήγηση του έθνους. Το ιερό σύμβολο, που όπως είπε ο πρόεδρος της "Νίκης" Δημήτρης Νατσιός "αλλάζει χρώμα μόνον όταν βαφτεί κόκκινη από το αίμα των ηρώων, στους εθνικούς αγώνες", δεν μπορεί για την εθνικιστική ρητορική να αντιπροσωπεύει τίποτε άλλο εκτός από άντρες ήρωες, δεν μπορεί να βάφεται κόκκινο από άλλο αίμα πέραν από το αίμα των ηρώων, και σίγουρα όχι από το αίμα των καθημερινών θυμάτων μιας ατελούς και ταραγμένης πολιτειότητας. Το εθνικό σύμβολο για τους ομοϊδεάτες της Νίκης δεν πρέπει με τίποτε να επανασυμβολοποιείται.
Διαβάστε Επίσης
"Παστέλ, ροζ, γεμάτα λουλουδάκια και καθησυχαστική υφή, ανακαλούν την στερεοτυπική επιτέλεση της "τρυφερής" και κομψής θηλυκότητας που οφείλει να διατηρεί το προσωπείο της. Αυτό νομίζω ότι είναι το μεγάλο σκάνδαλο που τρομάζει εν προκειμένω την εθνικιστική ρητορική: η εθνική σημαία γίνεται κοριτσίστική και τα κορίτσια συχνά πονάνε πολύ μέχρι θανάτου".
Ωστόσο, στην περίπτωση του έργου της Γεωργίας Λαλέ "Ενοχή της γειτονιάς" το σκάνδαλο για την εθνικιστική ρητορική φαίνεται να είναι ακόμη οξύτερο, καθώς η επίμαχη σημαία δεν επανασυμβολοποιεί. Αντίθετα, αντιπαραβάλλει στο σύμβολο του έθνους μια κυριολεξία, αντιπαραβάλλει στην ιδεολογία ένα κομμάτι της πραγματικότητας. Οι λωρίδες πανί από τις οποίες είναι φτιαγμένη προέρχονται από σεντόνια τα οποία έδωσαν στην καλλιτέχνη κακοποιημένες γυναίκες, είναι τα δικά τους σεντόνια πάνω στα οποία ξάπλωσαν, υφάσματα που έχουν την μνήμη της βίας. Το έργο της Λαλέ επιτελεί μια πολλαπλή μετατόπιση: από το συμβολικό στο πραγματικό, από το κατά βάση πατριαρχικό εθνικό στο γυναικείο, από το εθνικό/δημόσιο στο οικογενειακό/ιδιωτικό. Από μορφολογική άποψη, οι μετατοπίσεις αυτές συμπυκνώνονται στο χρώμα και στα διακοσμητικά μοτίβα των σεντονιών. Παστέλ, ροζ, γεμάτα λουλουδάκια και καθησυχαστική υφή, ανακαλούν την στερεοτυπική επιτέλεση της "τρυφερής" και κομψής θηλυκότητας που οφείλει να διατηρεί το προσωπείο της. Αυτό νομίζω ότι είναι το μεγάλο σκάνδαλο που τρομάζει εν προκειμένω την εθνικιστική ρητορική: η εθνική σημαία γίνεται κοριτσίστική και τα κορίτσια συχνά πονάνε πολύ μέχρι θανάτου. Η Γεωργία Λαλέ στο παρελθόν είχε πραγματευτεί καλλιτεχνικά την εμπειρία της με τον καρκίνο του θυροειδούς και τώρα μιλά και πάλι για το τραυματικό βίωμα, παλαιότερα η ασθένεια, τώρα η βία, στην καρδιά της γυναικείας ταυτότητας.
Η απρόσμενη και σχετικά επικίνδυνη λογοκρισία του έργου της Γεωργίας Λαλέ συμπίπτει με τα εγκαίνια της σειράς εκθέσεων στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης με έργα αποκλειστικά γυναικών καλλιτέχνιδων υπό τον γενικό τίτλο "Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;". Οι αντιδράσεις στο έργο της Λαλέ δείχνουν πως ο παιγνιώδης αυτός τίτλος που φέρνει στην επιφάνεια τις έμφυλες όψεις της εξουσίας θα είναι πάντα επίκαιρος όσο παραμονεύουν φωνές που δεν επιχειρούν απλώς να λογοκρίνουν∙ επισημαίνουν με κάθε ευκαιρία πως οι σημαίες βάφονται συχνά με αίμα, δυστυχώς όχι μόνον των ηρώων αλλά και των θυμάτων τους.
Διαβάστε Επίσης
