Η έκθεση "Στο όνομα της ανθρωπιάς" στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη φωτίζει ένα άγνωστο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας

Με τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα εγκαινίασε την προηγούμενη Τρίτη (17/10/2023) μια έκθεση που αναδεικνύει ένα ανθρωπιστικό εγχείρημα χαραγμένο στη μνήμη της ιστορίας. Η έκθεση των Αρχείων και της Γενναδείου Βιβλιοθήκης πραγματοποιείται στην Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννη και θα είναι ανοιχτή προς το κοινό έως τις 18 Φεβρουαρίου 2024. H έκθεση, σε επιμέλεια των Ελευθερίας Δαλέζιου, Μαρίας Γεωργοπούλου και Ναταλίας Βογκέικωφ- Brogan, φέρνει στο φως τις ακατάβλητες προσπάθειες ηγετών, φιλανθρωπικών οργανώσεων, εκπαιδευτικών και αφοσιωμένων εθελοντών και τον ρόλο που διαδραμάτισαν στην ανασυγκρότηση της Ελλάδας μετά το 1922.

Η έκθεση μάς περιηγεί στην επικουρία των Αμερικανών από τον Μεγάλο Πόλεμο στη Μικρασιατική καταστροφή στην Ελλάδα, στα πρώτα βήματα περίθαλψης και επαναπατρισμού και στους τρόπους με τους οποίους ενσωμάτωσαν τους πρόσφυγες σε μια κανονικότητα, ταυτόχρονα στους τομείς της εκπαίδευσης και της εργασίας. Ένας χώρος με προθήκες, τοιχώματα και επεξηγηματικά κείμενα δημιουργεί ένα μονοπάτι και καλεί τον επισκέπτη να το ακολουθήσει για να ξετυλίξει σταδιακά όλη την ιστορία και τις λεπτομέρειες αυτής, ανακαλύπτοντας τα πρόσωπα και τις δράσεις πίσω από ένα μείζονος σημασίας εγχείρημα.

Η έκθεση, σχεδιασμένη σκηνογραφικά από την ομάδα της Μικρής Άρκτου (Βιβή Γερολυμάτου και Ανδρέα Γεωργιάδη) αναδεικνύει επιστολές, επίσημα έγγραφα, σπάνιες εκδόσεις, φωτογραφίες, αντικείμενα, αφίσες, εφημερίδες, ταινίες μικρού μήκους και χειροτεχνήματα. Οι πλούσιες συλλογές της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα και οι δωρεές από διάφορα ιδρύματα παρουσιάζονται για πρώτη φορά, υφαίνοντας μια αφήγηση που μας τοποθετεί στη σειρά τα γεγονότα, χωρισμένη σε έξι μεγάλες ενότητες.

Ο τεράστιος αντίκτυπος των εκτοπισμένων προσφύγων που είχε σαν αποτέλεσμα η Σύμβαση Ανταλλαγής Πληθυσμών το 1923, κινητοποίησε τη γενναιοδωρία πολλών έγκριτων αμερικανικών ανθρωπιστικών φορέων, που ανά διαφορετικές χρονικές περιόδους συσπειρώθηκαν για να προσφέρουν βοήθεια έκτακτης ανάγκης σε ορφανά και πρόσφυγες. Η έναρξη σηματοδοτήθηκε από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό (1918-1919), που διευκόλυνε τον επαναπατρισμό περισσότερων από εκατό χιλιάδων Ελλήνων, διανέμοντας ρούχα και τρόφιμα και καταπολεμώντας την επιδημία του τύφου που είχε εξαπλωθεί. Μετά την αποχώρηση του, δράση ανάλαβε η επιτροπή Περίθαλψις Εγγύς Ανατολή, που εντατικοποίησε τις εκστρατείες συγκέντρωσης κεφαλαίων και την πρόσληψη ταυτόχρονα εργαζομένων για αρωγή και προσφύγων σε νεοσύστατες βιοτεχνίες, ως μια προσπάθεια βιοπορισμού. Μείζονος σημασίας κρίνεται η διαφημιστική εκστρατεία που οργανώθηκε, καθώς μέσω αφισών και εικονογραφήσεων που γνωστοποιούσαν την τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα, συγκεντρώθηκαν $30.000.00. Καταλυτικό ρόλο διαδραμάτισαν και τα νοσοκομεία Αμερικανίδων Κυριών, που ανταποκρίθηκαν άμεσα στις ανάγκες τον προσφύγων από τη Μικρά Ασία και συγκεκριμένα των ορφανών. Στην έκθεση μπορεί κανείς να βρει εξώφυλλα της εποχής, αλλά και ρούχα και αντικείμενα των προσφύγων και των ορφανών.

Μετά άπο την περίθαλψη, πολλοί Αμερικάνοι έκριναν ότι η Ελλάδα εξακολουθούσε να χρειάζεται βοήθεια προκειμένου οι πρόσφυγες να μπορέσουν να υπάρξουν αυτάρκεις, λόγω της ισχνής κατάστασης της χώρας. Αυτό οδήγησε στη σύσταση των Αμερικανών Φίλων της Ελλάδος, που κύριο στόχο τους είχαν τη πληροφόρηση του αμερικανικού λαού και τη συγκέντρωση χρημάτων. Ιδρυτής τους υπήρξε ο Edward Capps, η κόρη του οποίου, η Priscilla Capps Hill, ηγήθηκε της Near East Industries, μιας επιχείρησης βιοτεχνιών και εργαστηρίων που απασχολούσε εκατοντάδες γυναίκες πρόσφυγες και δημιουργούσε τοπικά κεντήματα, παραδοσιακές φορεσιές και μικρές κούκλες. Ένα μεγάλο μέρος των δημιουργημάτων τους έχουν διατηρηθεί και αποτελούν μέρος της έκθεσης.

Πέρα από τις βιοτεχνίες, οι ΗΠΑ προσέφεραν δουλειές σε έργα υποδομής, όπως στο φράγμα του Μαραθώνα, στην αποστράγγιση των κοιλάδων του Στρυμόνα και της Δράμας και τη σύσταση της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Πρόκειται για τρια έργα-ορόσημα, παρακαταθήκη μας. Ακόμη, μερίμνησαν για τη μόρφωση του προσφυγικού πληθυσμού, φέρνοντας αμερικάνικα εκπαιδευτικά ιδρύματα γενικής παιδείας στην Ελλάδα που λειτούργησαν ως μηχανισμός ενδυνάμωσης των προσφύγων και της κοινωνίας εν γένει. Το Αμερικανικό Κολλέγιο Θηλέων, η Αμερικανική Γεωργική Σχολή, το Κολλέγιο Ανατόλια και η Χριστιανική Αδελφότης Νέων είναι μόνο μερικά από αυτά. Οι Έλληνες Οθωμανοί που μετοίκησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες διαδραμάτισαν, επίσης, ένα ρόλο ζωτικής σημασίας, συνεισφέροντας στις προσπάθειες ανθρωπιστικής βοήθειας για τους συμπατριώτες τους που έμειναν πίσω στην Ελλάδα, ενώ ταυτόχρονα διαμόρφωσαν μια δική τους ταυτότητα στην Αμερική. Η διασπορά αυτών των προσφύγων στην Αμερική είχε μεγάλη πολιτιστική συνεισφορά, κυρίως μέσω της ευρείας διάδοσης των λαϊκών και ρεμπέτικων τραγουδιών.

Δε πρέπει να ξεχνάμε τα πρόσωπα τα οποία αφιέρωσαν ένα μέρος της ζωής τους στην αρωγή και την ανακούφιση των Ελλήνων. Οι Bert Hodge Hill, Edward Capps και Ιωάννης Γεννάδιος υπήρξαν σημαντικές προσωπικότητες που συνδέθηκαν με την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Ο Bert Hodge Hill διετέλεσε διευθυντής της Σχολής από το 1906 έως το 1926 και συνεισέφερε αποφασιστικά στη σφυρηλάτηση σχέσεων μεταξύ της Σχολής και ελληνικών φορέων. Ο Edward Capps, επικεφαλής της Διοικούσας Επιτροπής της Αμερικανικής Σχολής (1918–1950) χρησιμοποίησε την επιρροή του ως πρόεδρος των ‘Αμερικανών Φίλων της Ελλάδος’ για την παροχή αρωγής στους πρόσφυγες που ζήτησαν καταφύγιο στην Ελλάδα και την υποστήριξη εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών. Ο Ιωάννης Γεννάδιος, ένας διακεκριμένος διπλωμάτης, ο οποίος είχε ασκήσει μεγάλη πίεση για την Ελλάδα στις Ηνωμένες Πολιτείες, προσέφερε τους 26.000 τόμους της συλλογής του στη Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής που φέρει το όνομά του. Συλλογικά, οι προσπάθειές τους όχι μόνο προώθησαν τον στόχο των κλασικών σπουδών, αλλά και έδειξαν τη δέσμευσή τους να ανακουφίσουν τα δεινά που προκλήθηκαν από τις συνέπειες του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και του Ελληνοτουρκικού Πολέμου (1919-1922).

Πρόκειται για μια πλούσια και γεμάτη ενδιαφέροντα στοιχεία ιστορία, που τώρα αποκαλύπτεται χάρη στα απτά τεκμήρια τα οποία παρουσιάζονται κατόπιν εκτεταμένης έρευνας και φανερώνουν άγνωστες πτυχές της εξέλιξης μας ως έθνος. Όπως ανέφεραν οι διοργανωτές της έκθεσης: "Η ιστορία αυτή δεν υπήρχε στην επίσημη ιστορία της Σχολής. Ήταν 1-2 παράγραφοι ότι τα μέλη συμμετείχαν στον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό, το οποίο είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες, αλλά μέσα από τα αρχεία τα τελυταία 15 χρόνια έχουμε ανασύρει ένα πλήθος λεπτομερειών που κρίναμε κρίσιμο να αναδείξουμε". Πρόκειται για δράσεις και ονόματα με τα οποία δεν είμαστε οικειοποιημένοι, αλλά έχουν παίξει θεμελιώδη ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας μας. Αξίζει να τη δούμε γιατί είναι ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα για μια σημαντική αλλά για πολλούς άγνωστη πτυχή του παρελθόντος μας.

Στο πλαίσιο της έκθεσης έχουν προγραμματισθεί δύο διαλέξεις: στις 14 Νοεμβρίου με θέμα "Greece and the Post-1922 International Humanitarian Aid: The Untold Story” από τον Δρ. Δημήτρη Καμούζη και στις 12 Δεκεμβρίου από τους Λευτέρη Ζώρζο, Νίνα Γεωργιάδου και Ελευθερία Δαλέζιου με θέμα "The Near East Relief Orphanage of Syros”. Και οι δύο διαλέξεις θα πραγματοποιηθούν στο αμφιθέατρο Cotsen (Αναπήρων Πολέμου 9, Κολωνάκι) στις 7 μ.μ. με ελεύθερη είσοδο.