'στῆθι καὶ οἴκτιρον', Μάνια Μπενίση
Παραμελημένη και τις περισσότερες ώρες της ημέρας ερημωμένη, η περιοχή του Ελαιώνα δεν είναι από τις πιο πολυσύχναστες της Αθήνας. Ιστορικά όμως, έχει τρομερό ενδιαφέρον: τα βάθρα της αρχαίας γέφυρας του Κηφισού που ανακαλύφθηκαν όταν άρχισαν τα έργα για την κατασκευή του μετρό, η σχέση της με την κεραμική τέχνη, η χρήση της ως αγροτική γη, η γειτονιά Μαρκόνι. Δεν ήταν λοιπόν τυχαίο που ο Δημήτρης Τρίκας επέλεξε τον Ελαιώνα ως σημείο αναφοράς για τη νέα έκθεση που επιμελείται και εγκαινιάζεται στις 29/9. Σαράντα ένα καλλιτέχνες στήνουν τα έργα τους στους χώρους κοντά στο μετρό του Ελαιώνα και για λίγους μήνες δίνουν νέα πνοή στη γειτονιά. Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί μάλιστα ένα δημόσιο πρόγραμμα με περφόρμανς, συζητήσεις και άλλες δράσεις που θα ανακοινωθούν προσεχώς.
Η θεματική του πρότζεκτ "Ελαιώνας ’23 – Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος" προδίδεται από τον τίτλο της, καθώς αφορά το χθόνιο στοιχείο και την Ανθρωπόκαινο εποχή, και πώς τα δύο αυτά ζητήματα συνδέονται και συγκρούονται. Είναι ουσιαστικά μια ακόμη εικαστική έρευνα για το ανθρώπινο αποτύπωμα που έχει υποστεί η φύση. Το παρελθόν και η σημερινή μορφή του Ελαιώνα είναι μια τρομερά ενδιαφέρουσα αφορμή για να αναλυθούν αυτές οι θεματικές, αφού ο τόπος έχει περάσει από τις ένδοξες εποχές αγροτικής άνθησης σε μια επιβαρυμένη γη, ταλαιπωρημένη από τη ραγδαία εκβιομηχάνιση.
Η έκθεση απλώνεται στα πιο βασικά σημεία της περιοχής: το μετρό και τα δύο εργοτάξια της ΣΤΑ.ΣΥ., την αρχαία γέφυρα του Κηφισού, το πάλαι ποτέ project space"Souzy Tros" της Μαρίας Παπαδημητρίου και τη γειτονιά Μαρκόνι. Τυπικά, η έκθεση ξεκινάει από την είσοδο του μετρό και συνεχίζεται στο εργοτάξιο και την οδό Μαρκόνι, με τερματική στάση το Εργοτάξιο Β - όπου προτείνουμε να μπείτε φορώντας κλειστά, χαμηλά παπούτσια, καθώς ο χώρος δεν ενδείκνυται για χαλαρή βόλτα.
Μέσα στο μετρό θα λέγαμε ότι ξεδιπλώνονται οι πιο τρομακτικές πτυχές της ιστορίας του Ελαιώνα. Από τη μία μεριά του τούνελ που οδηγεί στην έξοδο, ο Θοδωρής Ζαφειρόπουλος έχει "πειράξει" ψηφιακά φωτογραφίες από ένα φυσικό τοπίο στην Αυστραλία, ενώ από την άλλη πλευρά βρίσκεται το "Παγκοσμιοποίηση: Τα έγκατα" του Δημήτρη Αληθεινού, μια σειρά φωτογραφιών που απεικονίζουν παιδιά από ορυχεία της Αφρικής. Πάνω από τις φωτογραφίες, ο Αληθεινός έχει σχεδιάσει σε μαυροπίνακες διάφορες εκφράσεις τρόμου, δίνοντας μία πιο σκοτεινή όψη στον εσωτερικό χώρο του μετρό.
Βγαίνοντας από το μετρό, η επόμενη στάση είναι το εργοτάξιο προς την Ιερά Οδό. Στον εξωτερικό χώρο υπάρχουν ελάχιστα έργα περιμετρικά, όπως η πόλη από πλεξιγκλάς της Βιβέττας Χριστούλη, ένα τοτέμ από ηχεία που οι Campus Novel βρήκαν στο παζάρι του Ελαιώνα και το ξύλινο, παρασιτικό φυτό "Possession" του Δημήτρη Γεωργακόπουλου που αναδύεται από το έδαφος και "πνίγει" ένα από τα κτίρια του εργοταξίου.
Οι περισσότεροι καλλιτέχνες προσπάθησαν να επικοινωνήσουν με την ιστορία του τόπου χρησιμοποιώντας υλικά που βρήκαν στο εργοτάξιο ή γενικότερα στην περιοχή - βάθρα, κεραμικά, δοκίμια τσιμέντου, χαλίκια κ.α. "Δε θέλαμε να φέρουμε εδώ έργα σύγχρονης τέχνης απλά για να πούμε ότι παρουσιάζουμε κάτι το ιδιαίτερο, θέλαμε να έχουν ένα ουσιώδες νόημα και να διηγούνται με κάποιον τρόπο την εξέλιξη του Ελαιώνα" μας εξηγεί ο Δημήτρης Τρίκας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Θοδωρής Ζαφειρόπουλος και το έργο "Στάγδην λαξ" που έχει στηθεί στο πίσω μέρος του εργοταξίου. Ο καλλιτέχνης έφτιαξε έναν πρόχειρο λόφο από κεραμικά έργα που δημιούργησαν φοιτητές της ΑΣΚΤ, τα οποία σταδιακά θα λιώσουν με τη βροχή και θα γίνουν λάσπη.
Υπάρχουν, βέβαια, και προσωπικά βιώματα που οι καλλιτέχνες εντάσσουν στην έκθεση. Η Μαρία Οικονομοπούλου έχει δημιουργήσει ένα είδος ιερού ναού μέσα σε ένα γραφείο του χώρου, σαν μια απόπειρα κάθαρσης. Τσιμεντόλιθοι, κεριά, σαπούνια και κλαδιά ελιάς κάνουν φυσικά αναφορά στα εργοστάσια που υπήρχαν παλιότερα εδώ, αλλά η Οικονομοπούλου έχει χρησιμοποιήσει επίσης υφάσματα και σαπούνια φτιαγμένα από τη γιαγιά της σε μια προσπάθεια να τιμήσει την πατρίδα της, την Καλαμάτα. Στο γραφείο του Άκτωρ που υπάρχει εκεί από την εκσκαφή του μετρό, το βλέμμα μας τράβηξε το στρώμα από ελιές κάτω από το οποίο η Μάρθα Δημητροπούλου τοποθέτησε έναν ειδικό μηχανισμό έτσι ώστε το έργο να μοιάζει ότι αναπνέει, υπενθυμίζοντας πως κάποτε ο Ελαιώνας υπήρξε ένα ζωτικό σημείο ελαιοπαραγωγής. Μία αποθήκη του εργοταξίου λειτουργεί τώρα ως χώρος τέχνης, φιλοξενώντας διαφόρων ειδών έργα, από την πάντα επίκαιρη τέχνη του Βασίλη Σκυλάκου μέχρι τις ανατριχιαστικές κατσαρίδες του Κάπτεν που καταλαμβάνουν τα ελάχιστα τεχνολογικά εξαρτήματα της αποθήκης.
Στο πίσω μέρος του προαύλιου χώρου συναντάμε τον "Στρατό του Γκούμα" του Διονύση Χριστοφιλογιάννη. Ο Δημήτρης Γκούμας είναι "μια εμβληματική φυσιογνωμία του Ελαιώνα" μας λέει ο Δημήτρης Τρίκας. "Ήταν από τους πρώτους και πιο γνωστούς κεραμίστες της περιοχής". Επισκεπτόμενος το εργαστήριό του, ο Χριστοφιλογιάννης ανακάλυψε πενήντα κεραμικά κεφάλια μινώταυρων που είχαν ξεμείνει από μια παραγγελία που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Τώρα, αυτός ο αλλόκοτος στρατός έχει γίνει μέρος της έκθεσης και ένα από τα πιο εντυπωσιακά έργα που αντικρίσαμε.
Περνώντας από το Souzy Tros, πάνω στην πόρτα του οποίου η Μαρία Παπαδημητρίου έχει γράψει ένα σύνθημα (ο χώρος δεν είναι προσβάσιμος), φτάνουμε στη γειτονιά Μαρκόνι και τέλος στο Εργοτάξιο Β. Ελάχιστες παρεμβάσεις έχουν γίνει εκεί καθώς μιλάμε για έναν ενεργό χώρο εργασίας. Όπως μας εξήγησε ο επιμελητής της έκθεσης, έγιναν τεράστιες προσπάθειες για να στηθούν τα έργα σε αυτούς τους ασυνήθιστους χώρους. Δεν βλέπεις συχνά, άλλωστε, οθόνες να κρέμονται από ξεραμένα δέντρα ή τα πιθάρια της Δανάης Στράτου να μεταφέρονται από την Ελευσίνα όπου πρωτοπαρουσιάστηκαν σε έναν λόφο από μπάζα του εργοταξίου.
Μπορεί ο Ελαιώνας να αναβιώσει;
Στην εποχή του αστικού εξευγενισμού, το μέλλον του Ελαιώνα είναι αβέβαιο. Αυτή τη στιγμή μιλάμε για μια αθηναϊκή περιοχή όπου σπάνια βλέπεις κίνηση - μοναδική εξαίρεση το παζάρι που γίνεται κάθε Κυριακή πρωί έξω από το μετρό. Στις προγραμματισμένες συναντήσεις που θα πραγματοποιηθούν με αφορμή το δημόσιο πρόγραμμα του "Ελαιώνας ‘23", καλλιτέχνες και άλλοι ειδικοί θα μιλήσουν για την κρίσιμη κατάσταση του σημερινού Ελαιώνα, όμως αυτό δεν αρκεί για να δούμε μια αλλαγή. Το ενθαρρυντικό είναι ότι πρωτοβουλίες όπως ο "Ελαιώνας ‘23" αναζωπυρώνουν τις συζητήσεις περί αναβίωσης του τόπου και για τους ελάχιστους μήνες που θα διαρκέσει η έκθεση, η περιοχή θα γεμίσει για λίγο ζωή. Οι ανησυχίες για το μέλλον του Ελαιώνα, ωστόσο, παραμένουν.
Το δημόσιο πρόγραμμα της έκθεσης από 29/9-1/10
Παρασκευή 29/9
7 μ.μ.
Το project Collectif MASI με την Madlen Anipsitaki και τον Simon Riedler, μετά από έναν μήνα συνεχούς διάδρασης με τους μόνιμους διαμένοντες της περιοχής Μαρκόνι, δημιουργούν την performance "Οδός Ελαιώνος” με αναφορές στις τοπικές αντιξοότητες της περιοχής, όπως η έλλειψη αποχετευτικού συστήματος, συνοδευόμενη με την προσωπική συμμετοχή πολλών κατοίκων.
Σάββατο 30/9
Ώρες λειτουργίας των εκθεσιακών χώρων: 2.30-8.30μ.μ.
7 μ.μ - .Περφόρμανς "Besos Para Golpes"
Ο Φίλιππος Τσιτσόπουλος δημιουργεί μια performance, εμπνεέται από τους αρχαίους "Γεφυρισμούς”, τα πειράγματα δηλαδή εναντίων των Μυστών στη διαδρομή τους για την Ελευσίνα, και αντλεί στοιχεία από τα γηπεδικά συνθήματα μέχρι και την "παρέλαση των τρελών”, όπως την περιγράφει στο βιβλίο του "Παναγιά των Παρισίων” ο Βίκτωρ Ουγκώ.
Διάρκεια: 30’
Τοποθεσία: Αρχαία γέφυρα στον Κηφισό Ποταμό (τμήμα της αρχαίας Ιεράς Οδού)
Κυριακή 1/10
Ώρες λειτουργίας των εκθεσιακών χώρων: 2.30-8.30μ.μ.
4-7 μ.μ. - Στρογγυλό τραπέζι
O Eray Çaylı (Καθηγητής Ανθρωπογεωγραφίας με έμφαση στη βία και την ασφάλεια στην Ανθρωπόκαινο, Πανεπιστήμιο Αμβούργου), έρχεται για να συνομιλήσει με τον Γιώργο Τζιρτζιλάκη (Καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και συγγραφέας), τον Θωμά Συμεωνίδη (Διδάσκων Φιλοσοφίας και Αισθητικής, ΑΣΚΤ και συγγραφέας) και τον Νικήτα Σινιόσογλου (Διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ και Συγγραφέας), οι οποίοι μας εισάγουν στην έννοια της "Ανθρωποκαίνου”.
Τοποθεσία: Κέντρο Πολιτισμού Ελληνικό Μολύβι, Ιερά Οδός 154 και Νάξου
7 μ.μ. - Περφόρμανς "Besos Para Golpes"
Επανάληψη της περφόρμανς του Φίλιππου Τσιτσόπουλου
Διάρκεια: 30’
Τοποθεσία: Αρχαία γέφυρα στον Κηφισό Ποταμό (τμήμα της αρχαίας Ιεράς Οδού)
Διαβάστε Επίσης
Περισσότερες πληροφορίες
Ελαιώνας ‘23 – Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος
41 καλλιτέχνες εστιάζουν στο χθόνιο στοιχείο και την ανθρωπόκαινο εποχή μέσα από την σύγκρουση αλλά και την συνομιλία τους, με την περιοχή του Ελαιώνα να αποτελεί το πεδίο μελέτης και το σημείο τέλεσης και αναφοράς. Η έκθεση με τα έργα, τις ομιλίες και τις δράσεις του πρότζεκτ έχει ως στόχο να αναδείξει τις κρίσιμες και σύνθετες καταστάσεις που έχει προκαλέσει η διαχρονική συνομιλία αλλά και σύγκρουση φύσης και ανθρώπου, τα δίπολα που κυριαρχούν στην περιοχή σαν αποτέλεσμα του σκληρού ανθρώπινου αποτυπώματος, την σχέση του παρελθόντος με το παρόν και αντιστρόφως. Ο περίφημος Ελαιώνας επί Πεισίστρατου, στο πέρασμα του χρόνου και μέσα από τις ανθρώπινες επιλογές εξελίχθηκε στην γόνιμη αγροτική γη της Αθήνας μέχρι τη δεκαετία του εξήντα, που με τη σειρά της μετατράπηκε σε νεκρή γη από τα απόβλητα της άναρχης εκβιομηχάνισης.
