Γιώργος Χατζημιχάλης: "Δεν είμαι ένας καλλιτέχνης που λειτουργεί με βάση την έμπνευση"

Αυτή δεν είναι η πρώτη σας αναδρομική έκθεση. Ποιο ήταν το σκεπτικό όταν αρχίσατε να τη σχεδιάζετε;
Κάποια στιγμή το 2013 σκέφτηκα ότι πλησιάζει ο καιρός να προσπαθήσω να δείξω τα πράγματα που έχω κάνει στη ζωή μου. Να επικοινωνήσω με ένα συγκροτημένο τρόπο το έργο μου από το 1966 έως το 2022.

Στην αναδρομική σας στο ΕΜΣΤ, το 2001, ξεκινούσατε από το έτος 1985, που σηματοδοτούσε την έναρξη ενός ενιαίου προβληματισμού που βρισκόταν εν εξελίξει. Τώρα γιατί επιλέγετε ως εναρκτήρια ημερομηνία το 1966;
H έκθεση του 2001 ήταν μια έκθεση αναδρομική στα μέσα της δραστηριότητας ενός καλλιτέχνη (mid-career retrospective exhibition). Αυτές οι εκθέσεις δεν έχουν το νόημα μιας μεγάλης αναδρομικής που συνήθως γίνονται όταν ο καλλιτέχνης έχει σχεδόν ολοκληρώσει το έργο του. Αναδρομική έκθεση είναι αυτή, η τωρινή. Εδώ παρουσιάζονται και έργα που δεν έχουν εκτεθεί ποτέ. 

Τι διαφέρει ανάμεσα στις δύο επερχόμενες εκθέσεις; Γιατί αυτός ο διαχωρισμός και όχι μια πιο συλλογική παρουσίαση των έργων σας στο μουσείο; 
Η έκθεση αυτή είναι πραγματικά μεγάλη γιατί πολλά από τα έργα μου δημιουργούν χώρους αυτόνομους μέσα στις αίθουσες στου μουσείου. Στην αρχή ήταν να πραγματοποιηθεί - και είχε σχεδιαστεί κιόλας - σε όλο το κτίριο του Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς και παράλληλα στο ΕΜΣΤ. Αυτή η εκδοχή δυστυχώς ναυάγησε κι έτσι ήμουν τυχερός που το Μουσείο Μπενάκη δέχτηκε τη λύση της διπλής έκθεσης.  

Διακρίνετε κάποιες βασικές ενότητες έργων στη διαδρομή σας;
Υπάρχει μια τομή που γίνεται το 1985, όταν στην Γκαλερί 3 έφτιαξα ένα δωμάτιο μέσα στον χώρο της, όπου τοποθέτησα, πάνω στα πανό που δημιουργούσαν τον εσωτερικό χώρο του δωματίου μου, λινά υφάσματα, ατελάρωτα, όπου είχαν ζωγραφικά έργα και κείμενα. Το θέμα ήταν η νουβέλα του Απόστολου Δοξιάδη "Βίος Παράλληλος". Από εκεί και μετά, τα έργα μου συγκροτούν διαφορετικές ενότητες ανάλογα με το κείμενο πάνω στο οποίο βασίζεται η καθεμία. 

Δουλεύετε με κάποιον επιμελητή; Το κάλεσμα στο κοινό να παρακολουθήσει τη διαδικασία του στησίματος ανάμεσα στις δύο εκθέσεις αποτελεί μέρος της διαδικασίας της δουλειάς σας; 
Όχι, επιμελητής είμαι εγώ με βοηθό την κα. Σταλίνα Βουτσινά. Το κάλεσμα στο κοινό, να παρακολουθήσει τη διαδικασία αυτή, κάτι που δεν συνηθίζεται, δεν έχει να κάνει με τη δουλειά μου αλλά με την επιμελητική άποψη για την έκθεση. 

Τι σας εμπνέει στην παρούσα φάση της ζωής σας και πού επικεντρώνεται το τρέχον έργο σας;
Γενικά θα έλεγα ότι δεν είμαι ένας καλλιτέχνης που λειτουργεί με βάση την έμπνευση. Είμαι ένας καλλιτέχνης που έχει ιδέες που ξεκινούν από ερεθίσματα του έξω κόσμου, είτε από εικόνες, κείμενα, διηγήσεις κλπ. Ήδη έχω ξεκινήσει το επόμενο έργο μου που κι αυτό συζητάει θέματα μνήμης. Είναι ένα έργο που το δουλεύω στο μυαλό μου πολλά χρόνια με σημειώσεις και ηχογραφήματα. Έχει φτάσει λοιπόν ο καιρός να μπει στην πραγματικότητα, δηλαδή να κατασκευαστεί. 

Αισθάνεστε ότι πλέον θέλετε να εκφράσετε διαφορετικά πράγματα και να καταπιαστείτε με άλλες θεματικές απ’ ό,τι παλιότερα; 
Όχι, γιατί κάθε έργο μου έχει διαφορετικό θέμα. Βασίζεται σε διαφορετικές ιδέες και έχει άλλες πηγές. Όμως το υπόστρωμα είναι σχεδόν πάντα το ίδιο. 

Τι είναι αυτό που θέλατε να μοιραστείτε από τα 56 χρόνια που είστε ενεργός στον εικαστικό χώρο; 
Τα έργα μου, τη συνολική εικόνα αυτής της πορείας των 56 χρόνων.

Η μνήμη είναι βασικό στοιχείο στην τέχνη σας. Με ποιον τρόπο σας απασχολεί;
Με έναν τρόπο που ας τον ονομάσουμε καθολικό. Χωρίς τη μνήμη, δεν υπάρχουμε. 

Είχατε εξαρχής την επιθυμία να ασχοληθείτε με διαφορετικά εικαστικά μέσα ή σταδιακά νιώσατε την ανάγκη να ξεφύγετε από τα όρια της ζωγραφικής;
Εδώ έχουμε μια παρεξήγηση. Δεν ήθελα και δεν θέλω να ξεφύγω από κάποια υποτιθέμενα όρια της ζωγραφικής. Η ζωγραφική είναι ένα μέσο σπουδαίο που το χρησιμοποιώ πολλές φορές παράλληλα με άλλα μέσα κατά το δοκούν. 

Τι άποψη έχετε για την εννοιολογική τέχνη και τη ζωγραφική σήμερα; 
Η εννοιολογική τέχνη ήταν μια σπουδαία ιδέα που προήλθε από τον Marcel Duchamp. Άλλαξε εν πολλοίς τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τι είναι ένα έργο τέχνης και απελευθέρωσε την τέχνη από συμβάσεις και όρια. Έχει ενδιαφέρον να δει κάνεις πόσο διαφορετικά έργα έκαναν μεταξύ τους οι πρωτοπόροι της εννοιολογικής τέχνης. Φυσικά, με τα χρόνια, στις επόμενες γενιές, "ακαδημοποιήθηκε" και νέκρωσε. Για τη ζωγραφική σήμερα, δεν έχω γνώμη γιατί υπάρχουν πολλές και διαφορετικές εκφάνσεις της.

Στο έργο σας το προσωπικό συναντά το συλλογικό, η πραγματικότητα τη μυθοπλασία. Ποιο θα λέγατε ότι είναι το βασικό σας σημείο εστίασης; Το ότι ζείτε στην Ελλάδα με ποιον τρόπο το έχει επηρεάσει; 
Το βασικό στοιχείο εστίασης είναι όλα τα θέματα της μνήμης. Και ακόμα να καταλάβω ότι με ξαφνιάζει. Το ότι στο ζω στην Ελλάδα και το ότι είμαι Έλληνας που μένει εδώ σημαίνει ότι οι εμπειρίες μου είναι διαφορετικές από, για παράδειγμα, κάποιον Άγγλο. Αλλά με αυτόν τον Άγγλο μπορεί η παιδεία μας να είναι συγγενική. Και μέσα από αυτή την κοινή παιδεία, πιθανόν να βλέπουμε τον κόσμο και τα προβλήματά του με τον ίδιο τρόπο.  

Η βιωσιμότητα των καλλιτεχνών, η καθιέρωση δίκαιων αμοιβών, η στήριξη από την πολιτεία αποτελούν τα τελευταία χρόνια κεντρικό διακύβευμα. Πώς τοποθετείστε; 
Πώς θα μπορούσα να τοποθετηθώ; Είναι αυτονόητο. Το ελληνικό κράτος κάποτε θα πρέπει να διασφαλίσει τον χώρο της καλλιτεχνικής παραγωγής, να θεσμοθετήσει λύσεις που αντιπροσωπεύουν μια πολιτεία που σέβεται την τέχνη και τους ανθρώπους της. 

Ποια είναι η γνώμη σας για τη νέα γενιά καλλιτεχνών, ειδικά των Ελλήνων και την πορεία της τέχνης;
Η νέα γενιά έχει πολλά πλεονεκτήματα, πολλά περισσότερα από τη δική μου. Η τεχνολογία, και η επαφή με τον κόσμο είναι πια πολύ εύκολη. Πώς θα χρησιμοποιηθεί αυτό, είναι μια άλλη ιστορία. Αυτή η ευκολία συνδυάζεται και με την πορεία της τέχνης στην Ελλάδα αλλά και γενικότερα στον κόσμο. Τελικά, όλα θα κριθούν από την ιστορία. Θα με ρωτήσετε όμως "ιστορία γραμμένη από ποιον;" και εδώ θα με βρείτε αδιάβαστο.