HGW std.: Ένα νέο καλλιτεχνικό στέκι φέρνει στο προσκήνιο την πολιτική τέχνη και το κουίρ

Το να βρεις σπίτι ή απλά έναν χώρο για να στεγάσεις τη νέα σου επιχείρηση αποτελεί όλο και μεγαλύτερο πρόβλημα στην ελληνική πρωτεύουσα. Παρά τα αυξημένα ενοίκια, τη ραγδαία εξάπλωση των Airbnb και τις δυσκολίες εύρεσης οικονομικών πόρων, εναλλακτικοί, αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι τέχνης συνεχίζουν να ανοίγουν σε διάφορες γειτονιές της πόλης. Αυτό συνέβη στα πάντα δραστήρια Εξάρχεια, καθώς η γειτονιά απέκτησε πρόσφατα ένα ακόμη underground καλλιτεχνικό στέκι. Μιλάμε για το HGW std., ένα νέο εγχείρημα που στρέφει το βλέμμα στη διαφορετικότητα και προωθεί περισσότερο τις σύγχρονες εκφάνσεις της κουίρ τέχνης.

Στη γωνία Μαυρομιχάλη 138 & Κομνηνών, κρυμμένο στο υπόγειο μιας παλιάς πολυκατοικίας, το HGW std. άρχισε να λειτουργεί επισήμως μόλις τον Νοέμβριο του ’22. Χρειάστηκαν πολλές παρεμβάσεις για να μεταμορφωθεί τελικά το υπόγειο στον φιλόξενο χώρο που συναντά κανείς τώρα, αφού ήταν γιαπί όταν το αγόρασε ο Ηλίας Λουκόπουλος, γεγονός που τον ανάγκασε να βγει λίγο από το αρχικό budget που είχε κατά νου. "Αρχικά σκέφτηκα ότι τις εκθέσεις μπορούμε να τις φιλοξενούμε σε άλλους χώρους τέχνης ενοικιάζοντάς τους για ένα διάστημα" μας εξηγεί διηγούμενος πώς κατέληξε να στεγάζεται στα Εξάρχεια. "Μετά από πολύ ψάξιμο και βρίσκοντας χώρους που δεν είχαν ούτε τις βασικές εγκαταστάσεις, ανακάλυψα αυτό το μέρος. Οπότε λέω, "αντί να πάρω έναν χώρο που θα με περιορίζει πάρα πολύ, ας μείνω ταπί αγοράζοντας αυτόν εδώ που όμως θα μπορώ να φτιάξω απ’ την αρχή”. Τουλάχιστον θα είναι κάτι που χαιρόμαστε και θα είναι πραγματικά όμορφος". Αν και αρκετά τέτοια εγχειρήματα συνήθως έχουν πολύ περιορισμένο χώρο, η μεγάλη έκταση του HGW έδωσε στον Ηλία και τους συνεργάτες του (μόνιμος επιμελητής εκθέσεων ο Σωκράτης Σταματάτος) τη δυνατότητα να στήνουν εκθέσεις και ταυτόχρονα να φιλοξενούν διαφορετικές δράσεις, από περφόρμανς και προβολές μέχρι εργαστήρια, ομιλίες και αναγνώσεις. Οι εκθέσεις συνήθως στήνονται στον μπροστινό χώρο του HGW που θυμίζει βιτρίνα και έτσι τραβάει πιο εύκολα τα βλέμματα των περαστικών. Οποιαδήποτε άλλη εκδήλωση μπορεί να παρουσιαστεί στους υπόλοιπους χώρους. "Τραβάμε μια κουρτίνα και κάνουμε και κάτι διαφορετικό παράλληλα, χωρίς πίεση" λέει ο Ηλίας. 

Δεδομένου ότι το HGW είναι μία πολύ φρέσκια προσθήκη στην δραστήρια καλλιτεχνική σκηνή της Αθήνας, ακόμα δεν έχουν αρχίσει να ζητούν τη φιλοξενία πρότζεκτ. Βέβαια, το Athens Pride βοήθησε αρκετά στην προβολή του χώρου. Πέρα από τις εκθέσεις "Η Eurovision και τα βήματα για την LGBTQ+ κοινότητα" και "Η ίντερσεξ ιστορία μου", ο χώρος φιλοξένησε επίσης δύο εργαστήρια, προβολές, παραστάσεις και συζητήσεις στο πλαίσιο του Athens Pride. 

Από το drag στη βιντεοτέχνη

Από πού προήλθε, όμως, η επιθυμία για τη δημιουργία ενός χώρου όπως το HGW; Η προφανής απάντηση είναι ότι, σαν πολλούς άλλους καλλιτέχνες που εξερευνούν ζητήματα κουίρ, ο Ηλίας ήθελε να βρει έναν χώρο όπου ο καθένας θα μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα, μιλώντας για οτιδήποτε αφορά την πολιτική τέχνη και τη ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητα. Ωστόσο, είναι ανοιχτός και σε άλλες προτάσεις: "Δεν έχω πρόβλημα να έρθουν για παράδειγμα τρεις κυρίες που κάνουν πίνακες με λουλούδια και να μου ζητήσουν να παρουσιάσουν εδώ τα έργα τους, δεν θα πω όχι. Απλά σίγουρα τέτοια πρότζεκτ δεν έχουν προτεραιότητα και δεν θα τα διοργανώσουμε εμείς, θα παρέχουμε μόνο τον χώρο".

Εξάλλου, ανέκαθεν ο ιδιοκτήτης του HGW εμπνεόταν από προσωπικά βιώματα και το πώς αυτά εντάσσονται σε ευρύτερα κοινωνικοπολιτικά θέματα της ελληνικής κοινωνίας. "Δεν ήμουν ποτέ άνθρωπος που παρακολουθούσα στενά κάποιους καλλιτέχνες, ούτε είχα εμμονή με κάτι συγκεκριμένο. Αυτό είναι ευχή και κατάρα γιατί συχνά σκέφτομαι να πάω σε μια σχολή, να σπουδάσω ιστορία της τέχνης. Αλλά φίλοι μού λένε "μα, το πολύ ενδιαφέρον στη δουλειά σου είναι ότι δεν περιορίζει όπως μια σχολή, είναι κάτι πιο ελεύθερο”. Παρακολουθώ πολύ όμως τι γίνεται γύρω μου. Πηγαίνω σε εκθέσεις και βλέπω τι κάνουν άνθρωποι που παρουσιάζουν ταυτόχρονα με εμένα δουλειά, όχι αποκλειστικά κουίρ καλλιτέχνες" μας εξήγησε όταν τον ρωτήσαμε για τα ερεθίσματα στην τέχνη του.

Το προσωπικό στοιχείο ενέταξε ακόμα και στην ονομασία του χώρου: Το HGW προέρχεται από την περσόνα του Ηλία, την drag queen Aphrodite HGW (Hellenic Goddess of the World). "Όταν είσαι baby queen δημιουργείς μύθους που ίσως είναι λίγο εγωκεντρικοί. Η ιδέα ήταν ότι ήμουν η θεά Αφροδίτη που κατέβηκε στη γη για να επαναφέρει τη σεξουαλική αναρχία". Παρότι δεν στηρίζει πια αυτό το κόνσεπτ, του αρέσει που διατήρησε το όνομα γιατί του θυμίζει τα πρώτα του βήματα στον χώρο της τέχνης. Όσο για το "std.", εμάς κατευθείαν το μυαλό μας πήγε στα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα - και είχαμε δίκιο. Ορισμένοι νομίζουν ότι το std. σημαίνει studio, αλλά στην πραγματικότητα ο Ηλίας το πρόσθεσε επειδή "το HGW σου κολλάει σαν τα STds και είναι και ένα λογοπαίγνιο, αφού από την Αφροδίτη προέρχεται η φράση "αφροδίσια νοσήματα". Παράλληλα, έτσι κοροϊδεύουμε και το ltd (limited), γιατί κάποια στιγμή οι φίλοι μου έλεγαν "είσαι η μόνη drag queen που μπορείς να φτιάξεις αυτοκρατορία”. Οπότε το χρησιμοποίησα και λίγο με το σκεπτικό ότι "και καλά είναι η εταιρεία μου”".

Ως drag περφόρμερ, ο Ηλίας έψαχνε να βρει τη δική του καλλιτεχνική ταυτότητα. "Δεν μ’ άρεσαν τα σόου στα μαγαζιά. Είχα κάνει και θέατρο αλλά, αν δεν είσαι ηθοποιός, δεν σε πολυεμπιστεύονται. Μέσα στην καραντίνα όμως έκανα ένα art βίντεο και συνειδητοποίησα ότι μου αρέσει πολύ αυτός ο κόσμος. Τα πρότζεκτ που θα μου άνοιγαν πόρτες, όπως τα νυχτερινά μαγαζιά, δεν είναι για τα δικά μου γούστα. Οπότε αποφάσισα να φτιάξω έναν χώρο όπου μπορεί να έρθει ο καθένας χωρίς να τον κρίνουν για αυτό που κάνει. Υπάρχει βέβαια  μία πιο επιλεκτική προσέγγιση στα όσα φιλοξενούμε, αλλά θέλουμε να δίνουμε βήμα και στο πιο ιδιαίτερο".

Ο ίδιος δεν έχει παρουσιάσει δικά του drag σόου στον χώρο, αλλά το drag έδωσε την αφορμή για ένα ενδιαφέρον εγχείρημα: στις αρχές του ’23 το HGW διοργάνωσε για πρώτη φορά τα "Fairy Days", μία σειρά εκδηλώσεων όπου drag queens διάβαζαν ελληνικά παραμύθια σε παιδιά 5-9 ετών, με θέμα της τρανς ταυτότητα, τη μονογονεϊκότητα και τη συμπερίληψη στα παιχνίδια. Οι τρεις συνολικά αναγνώσεις πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με τις Οικογένειες Ουράνιο Τόξο και ήταν μια ευχάριστη έκπληξη για τον Ηλία. "Ήμουν πάρα πολύ τρομαγμένος στην αρχή, έδειχνα μόνο εικόνες και άφησα την ανάγνωση στην άλλη drag queen. Ήταν πολύ μεγάλος φόβος μου ότι θα έρθουν εδώ τα παιδιά και θα αντιδράσουν αρνητικά, αλλά μου έλιωσαν την ψυχή με τον τρόπο που αντιμετώπισαν την όλη κατάσταση".

Δεν θεωρώ και πολύ σωστό να παίρνεις τη δύναμη από την ίδια την κοινότητα. Αν θέλεις να προβάλλεις κάτι διαφορετικό, πήγαινε σε εκείνον τον χώρο, τον πιο μικρό, τον παράξενο, και διαφήμισέ το.

Λόγω του Athens Pride, τα "Fairy Days" σταμάτησαν να διεξάγονται, όμως θα συνεχιστούν το φθινόπωρο. Οι αναγνώσεις είχαν ενθουσιάσει τόσο το κοινό (προσέλκυσαν όχι μόνο ομογονείς, αλλά και ετερόφυλα ζευγάρια) που αρκετοί πρότειναν να γίνουν αναγνώσεις για… "ενήλικα" παιδιά. Γελώντας, ο Ηλίας αναρωτήθηκε "τι παραμύθια να διαβάσει η drag queen σε ενήλικες;". Τελικά σκέφτηκε να διοργανώνει μηνιαίες αναγνώσεις και κάθε φορά να απευθύνονται σε διαφορετικές ηλικίες, με διαφορετική προσέγγιση κάθε φορά (τον πρώτο προσχολικές, τον επόμενο εφήβους και μετά ενήλικες). Μάλιστα, μέχρι και πιο γνωστοί οργανισμοί ενδιαφέρθηκαν για τις αναγνώσεις, αλλά τελικά η ιδέα έμεινε στη συζήτηση. Πάντως, ο Ηλίας προτιμάει να γίνονται πράγματα αποκλειστικά στο HGW, ειδικά αν σκεφτούμε πόσο επιφανειακά μπορεί να προσεγγίσουν οι μεγαλύτερες οργανώσεις τέτοιου είδους πρότζεκτ. "Ανοίξαμε εδώ ως κουίρ επιχείρηση, παρουσιάζοντας κουίρ θεματικές, κι αν είναι να το μεταφέρεις και αυτό σε κάτι πιο μεγάλο και δημοφιλέστερο, χάνεται λίγο το νόημα. Δεν θεωρώ και πολύ σωστό να παίρνεις τη δύναμη από την ίδια την κοινότητα. Αν θέλεις να προβάλλεις κάτι διαφορετικό, πήγαινε σε εκείνον τον χώρο, τον πιο μικρό, τον παράξενο, και διαφήμισέ το. Πάλι θα είχε απήχηση και όντως θα βοηθούσε" τονίζει. 

Τι είναι αυτό που λείπει από τη σύγχρονη τέχνη;

Κάπως έτσι καταλήξαμε να μιλάμε για το ζήτημα της συμπερίληψης στον χώρο της τέχνης σήμερα. Κάνοντας ταξίδια στο εξωτερικό και παρακολουθώντας τα εικαστικά πρότζεκτ ξένων μουσείων επιπέδου ΕΜΣΤ, παράλληλα με την εγχώρια σκηνή, αυτό που πλέον κουράζει τρομερά τον Ηλία είναι η επικράτηση της καλαισθησίας. "Όλα τα κρίνουμε με ένα αισθητικό κριτήριο που για κάποιο λόγο είναι κοινώς αποδεκτό, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε πώς έχει δομηθεί, από ποιους. Μπορεί τα μουσεία να γνωρίζουν ποια είναι η ελίτ της εκάστοτε χώρας, αλλά εμένα αυτή η αποστειρωμένη έκφραση τέχνης με αφήνει παγερά αδιάφορο".

Πολλοί καλλιτέχνες που μας έχουν μιλήσει για αντίστοιχες προβληματικές πτυχές της σύγχρονης τέχνης, αναφέρουν πόσο προοδευτικό είναι το Βερολίνο σε αυτά τα ζητήματα. Ο Ηλίας το επιβεβαιώνει με τη σειρά του, λέγοντας ότι αν τσεκάρεις underground πράγματα που γίνονται στη γερμανική πρωτεύουσα, "θα σου φύγει το σαγόνι. Ακόμα κι αν τα πρότζεκτ προέρχονται από κουίρ άτομα που δεν έχουν την κατάλληλη τεχνική ή οικονομική στήριξη για να βγει κάτι πιο ραφιναρισμένο, έχουν μία αφοπλιστική αλήθεια. Αυτό το θεωρώ πολύ πιο δυνατό, ουσιώδες και αναγκαίο απ’ το να δω πώς ένας πενηντάρης cis, γκέι άντρας βλέπει το κουίρ στοιχείο ή πώς ένας γκέι φωτογράφος θα φωτογραφίσει γκέι, ανδρικά σώματα που είναι γυμνασμένα, τριχωτά, αρρενωπά". Βλέπουμε λοιπόν ότι οι πιο mainstream προσεγγίσεις, που σχετίζονται με τη ΛΟΑΤΚΙΑ+ κοινότητα, περιορίζονται σε πολύ ελιτιστικές και στερεοτυπικές θεματικές. "Κάτι πιο "βρώμικο", εμένα μου λέει πολλά περισσότερα, ακόμα κι αν έχει ατεχνία" λέει ο Ηλίας.

Ενώ υπάρχουν underground καλλιτέχνες που προσπαθούν να βγουν από τα mainstream καλλιτεχνικά όρια και να εντάξουν νέες αφηγήσεις στο κουίρ πλαίσιο, στις μεγαλύτερες οργανώσεις αναδεικνύονται συχνά πιο επιφανειακά εγχειρήματα θέτοντας όρια ως προς το τι θα δούμε. Ένα θέμα είναι ότι δεν εκπροσωπείται ιδιαίτερα η οπτική ΛΟΑΤΚΙΑ+ ατόμων και σε άλλα ζητήματα, όπως ο πόλεμος, ο καιρός και η περιβαλλοντική κρίση. Το επιβεβαίωσε και ο Σωκράτης Σταματάτος, επιμελητής και θεωρητικός τέχνης, που βρισκόταν μαζί μας στη συζήτηση. "Τουλάχιστον ένα μεγάλο ποσοστό κουίρ Ελλήνων καλλιτεχνών, δεν θεωρώ ότι έχει καταφέρει να "σπάσει" το φράγμα του "μιλάμε μόνο για queerness” και να ασχοληθεί με γενικότερες θεματικές που το αφορούν" αναφέρει.

Παρόμοιο πρόβλημα υπάρχει και με το ζήτημα της ελληνικότητας, τονίζει ο Ηλίας, ο οποίος έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για αυτή τη θεματική. "Παρότι μικρότερα εγχειρήματα και καλλιτέχνες το έχουν προσεγγίσει, με το που γίνει κάτι πιο δημόσιο και δημοφιλές, το πρώτο πράγμα που αφαιρείται είναι το σχόλιο για την ελληνικότητα. Μπορεί να δεις κοπέλες στο "Be Queer" να βγαίνουν με παραδοσιακές φορεσιές και να παίζουν λαϊκή μουσική με έναν πολύ σατυρικό τρόπο αλλά με την ιδέα της επανάκτησης, όμως δεν έχεις δει ένα ball που να φέρνει το ζήτημα των παραδοσιακών φορεσιών ή μουσικής στο τραπέζι". Ο ίδιος αισθάνεται ότι τέτοια θέματα δεν πρέπει να παραβλέπονται από ανθρώπους που υποστηρίζουν ότι ασχολούνται ενεργά με την τέχνη. 

Η περιορισμένη προβολή μικρότερων χώρων τέχνης χειροτερεύει την κατάσταση, αφού δεν βοηθάει να "αγκαλιαστούν" περισσότερο οι διαφορετικές κουίρ προσεγγίσεις. Έχουμε ξανασυζητήσει πόσο δύσκολη είναι η διατήρηση μικρότερων εγχειρημάτων – εδώ παίζει σημαντικό ρόλο και ο εξευγενισμός - και ο Ηλίας το γνωρίζει πολύ καλά. "Για εμένα είναι ένα προνόμιο αυτή τη στιγμή να έχω το HGW. Πολλοί καλλιτέχνες δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα". Παρόλα αυτά, σημασία έχει η όρεξή του να αναδείξει διαφορετικές πτυχές του κουίρ και της πιο underground τέχνης. Αναγνώσεις από drag queens, η μόνιμη συνεργασία με τους Rainbow Dancers που διδάσκουν μαθήματα λάτιν και τανγκό εβδομαδιαία στον χώρο, αλλά και η επερχόμενη παρουσίαση του νέου δίσκου του Ηλία (ο ίδιος τον περιγράφει ως trash-pop, όχι επειδή είναι όντως, αλλά γιατί παίζει με την έννοια του camp) είναι πρωτοβουλίες που απευθύνονται σε διαφορετικές ομάδες και ηλικίες, επομένως είμαστε αισιόδοξοι ότι πολύ σύντομα το HGW θα γίνει ένα ακόμη πιο δημοφιλές spot των Εξαρχείων. 

Ίσως ο καύσωνας να μη σας προδιαθέτει για επισκέψεις σε γκαλερί και χώρους τέχνης, όμως αν βρεθείτε στο κέντρο και θέλετε να γνωρίσετε τον πολύχρωμο κόσμο του κουίρ στεκιού, το HGW φιλοξενεί μέχρι τις 9 Ιουλίου την πολυμορφική εγκατάσταση της Ιωάννας Μπάκα "Rituals of Matriarchal Utopia". Η καλλιτέχνιδα με έδρα το Βερολίνο ασχολείται με τον τρόπο που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν επαναφέρει ιεροτελεστίες μαγισσών (όπως διάφοροι "κόσμοι" του TikTok: witchtok, queertok, selfcaretok), με απώτερο στόχο την επανάκτηση ελέγχου του σώματος. Χρησιμοποιώντας πολλαπλά εικαστικά μέσα, η Μπάκα δημιουργεί μία προσωπική, μυστικιστική τελετή αυτοφροντίδας, καλώντας μας να γνωρίσουμε μία fem/queer ουτοπία. Το πρότζεκτ επιμελείται ο συνεργάτης του χώρου και ιστορικός τέχνης Σωκράτης Σταματάτος. Μετά από το κλείσιμο της έκθεσης, το HGW μάς αποχαιρετά για το καλοκαίρι, αλλά θα επιστρέψει δυναμικά το φθινόπωρο για τη νέα εικαστική σεζόν.