Κουρελιασμένα ρούχα, που συγκρατούνται με παραμάνες και καρφίτσες. Ζώνες παντελονιών από σκοινιά, ψάθινα καπέλα τρύπια, σακάκια παλιά και φθαρμένα, φουστάνια αποφόρια. Πόδια λιγνά και ξυπόλητα, χέρια ροζιασμένα και σκασμένα. Γεύματα οικογενειακά με δυο τηγανητά ψάρια, τρεις ελιές, μια ντομάτα, μισή φραντζόλα κι ένα καρτούτσο κρασί. Γιορτές με ένα ακορντεόν κι ένα σαντούρι, ύδρευση με τη στάμνα στον ώμο, πλύσιμο ρούχων στο ποτάμι, αποκομιδή σκουπιδιών με το γάιδαρο, ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες με καΐκια.
Λίγα ηλεκτρικά φώτα, περισσότερα κεριά και λάμπες πετρελαίου που δεν φωτορυπαίνουν τους νυχτερινούς ουρανούς της πατρίδας, τραγούδια για τη μαύρη ξενιτιά από το ραδιόφωνο, άνθρωποι πιο λιγνοί, πιο κοντοί, πιο ξερακιανοί, πιο μαυρισμένοι από τον ανελέητο ήλιο που πυρπολεί την ηπειρωτική και τη νησιωτική Ελλάδα, τη χώρα με τα ελάχιστα αυτοκίνητα, και τα πολλά γαϊδουρομούλαρα που αλωνίζουν τα θερισμένα στάρια στα νησιά, για να εξασφαλιστεί τουλάχιστον το ψωμί, και για τ’ άλλα έχει ο Θεός. Α, και μια κατσικούλα στο κατώι για το γάλα του παιδιού.
Φτώχεια και των γονέων, που λένε, αλλά μια φτώχεια χαμογελαστή, μια ανέχεια καρτερική, από εκείνες που μυρίζουν λιβάνι, τάματα στον άγιο και υποσχέσεις από τους πολιτικούς για ταχείαν ανοικοδόμησιν της πατρίδος μετά τον πόλεμο. Φτώχεια που επινοεί τρόπους για να τα βγάλει πέρα. Που παίρνει τις μοτοσικλέτες που άφησαν οι Γερμανοί και τις κάνει επαγγελματικά οχήματα για τον πλανόδιο ψαρά που πουλάει γόπες και μαριδάκι ψιλό στις γειτονιές. Φτώχεια έξυπνη, πολυμήχανη, που επισκευάζει τα παλιά αμερικάνικα τζιπ με πρωτοφανείς πατέντες, για να κουβαλάει ο οικοδόμος τον ασβέστη και τα τούβλα του.
Και μια που μιλάμε για Αμερικανούς, να πούμε πως αυτή η Ελλάδα, η μεταπολεμική, του ’50-‘60, με το κουρελιάρικο χαμόγελό της, με την φωτεινή ελπίδα στα μάτια της, όπως το αυτοκίνητο που τσουλάει με βενζίνη, έτσι κι αυτή κινήθηκε με τα δολάρια του σχεδίου Μάρσαλ. Όσο κράτησε αυτό το σχέδιο ενίσχυσης και ανοικοδόμησης της χώρας, εισέρευσαν στην Ελλάδα περισσότερα λεφτά απ’ όσα είχαμε δανειστεί από τότε που η Ελλάδα κέρδισε την ανεξαρτησία της.
Και το ωραίο είναι πως αυτά τα λεφτά πιάσανε τόπο: χιλιάδες αμερικανοί ελεγκτές ήταν στην Ελλάδα, και παρακολουθούσαν την πορεία καθενός πολύτιμου δολαρίου: αν επενδύθηκε όπως έπρεπε, διότι βέβαια οι μεγάλοι μας σύμμαχοι γνώριζαν πως εάν έδιναν τα λεφτά αέρα στις κυβερνήσεις να τα ξοδέψουν κατά το δοκούν, τα κονδύλια θα κατασπαράσσονταν από τα λαμόγια της εποχής. Και βέβαια, το Σχέδιο Μάρσαλ δεν ήταν και τόσο αθώο: η Ελλάδα έπρεπε να αναστηθεί από τις στάχτες του Δευτέρου Παγκοσμίου και του Εμφυλίου Πολέμου, έπρεπε η φτώχεια να γινει υποφερτή, να μην είναι τόσο εξοντωτική, διότι τότε η πατρίδα μας θα ήταν επιρρεπής στην προπαγάνδα της Σοβιετικής Ένωσης. Δεν μας έσωσαν οι Αμερικανοί από τη φτώχεια που ακολούθησε την μεταπολεμική ερήμωση, επειδή μας αγάπησαν, αλλά για να μη περάσουμε στην αποκεί μεριά του Σιδηρού Παραπετάσματος... Άλλωστε, οι κομουνιστές της εποχής, οι χαμένοι του παιχνιδιού, μάλλον δεν χαμογελούσαν καθόλου, όντας πολύ απασχολημένοι να κουβαλάνε χωρίς καμιά ελπίδα πέτρες στα ξερονήσια.
Βέβαια, ένας τουλάχιστον Αμερικανός, που έδωσε τον κόπο και τον χρόνο του για να τα καταγράψει όλα τούτα, όλες αυτές τις φωτεινές, ελπιδοφόρες εικόνες, με άπειρη αγάπη, προσοχή και τρυφερότητα, που έδωσε τον καλύτερό του εαυτό για να απαθανατίσει αυτό το κουρελιάρικο χαμόγελο σ’ όλο το μήκος και το πλάτος της Ελλάδας, που ανέβηκε σε βουνά, και κατέβηκε σε βραχονησίδες, που πήγε και χώθηκε παντού, αποτυπώνοντας στο φιλμ την ελπίδα των φτωχών, την ευλάβεια και το γλέντι τους, το μόχθο και το γέλιο τους, αλλά όχι και το γαμώτο τους, ήταν ο Ρόμπερτ Μακέιμπ, που υπογράφει το σπουδαίο λεύκωμα "Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο. Τα χρόνια της ελπίδας", από το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών και τις εκδόσεις Πατάκη, με κείμενα των Παναγιώτη Ροϊλού και της Κατερίνας Λυμπεροπούλου.
Είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε από κοντά τον τιμητικά πολιτογραφημένο Έλληνα, τον κοτσονάτο και καλοστεκούμενο ογδονταεννιάρη Μακέιμπ, στη παρουσίαση του λευκώματός του στους Δελφούς, στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, σε μια εκδήλωση στην οποία μίλησαν οι Παναγιώτης Ροϊλός, καθηγητής του Χάρβαρντ και νέος προέδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Δελφών (που διαδέχθηκε την Ελένη Αρβελέρ στη θέση αυτή), ο ιστορικός και καθηγητής του ΕΚΠΑ Κώστας Κωστής, η ζωγράφος Ευφροσύνη Δοξιάδη, ο διεθυντής του Ε.Π.Κε.Δ., καθηγητής Ανδρέας Γκόφας , η Προϊσταμένη Αρχαιοτήτων Φωκίδας, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ε.Π.Κε.Δ., Αθανασία Ψάλτη, καθώς και η δημοσιογράφος και μέλος του ΔΣ του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ, Κατερίνα Λυμπεροπούλου, που συντόνισε την συζήτηση.
Ο Ρόμπερτ Μακέιμπ, γόνος μεγάλης αμερικανικής δημοσιογραφικής οικογένειας, ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1954, δέκα χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμιου πολέμου, (και πέντε μετά τη λήξη του Εμφυλίου) "κατά τύχη" όπως λέει, ακολουθώντας τον μεγαλύτερο αδελφό του. Θα έμενε δυο βδομάδες στη Ελλάδα, αλλά ό,τι είδε, με τα μάτια του και με το φακό της κάμεράς τους, τον σημάδεψε. Τόση φτώχεια. Οι δεκαπέντε μερες έγιναν μια ολόκληρη ζωή. Ο Αμερικανός φωτογράφος για χρόνια κατέγραφε την ελπίδα να ανθίζει μέσα στο ερειπιώνα που άφησε στο περασμά του ο Δεύτερος Παγκόσμιος, η Κατοχή κι ο Εμφύλιος, βοηθώντας, με τον τρόπο του, την αναγέννηση αυτής της χώρας που αγάπησε πολύ.
Στους Δελφούς, σ’ αυτό το αιώνιο, μυστικό τοπίο, που φορτίστηκε από τη συσσωρευμένη στους αιώνες ευλάβεια και απαντοχή αυτών που προσέρχονταν ικέτες στον Απόλλωνα για να πάρουν τον χρησμό από την Πυθία καθαρμένοι στα ύδατα της Κασταλίας πηγής, στον ομφαλό του κόσμου, ο Μακέιμπ τράβηξε στα νιάτα του κάποιες συγκλονιστικές φωτογραφίες, καταφέρνοντας στις φωτοσκιάσεις των αρχαίων ερειπίων να δείξει το αόρατο, να πει το ανείπωτο.
Αυτό το σώμα των φωτογραφιών εξετέθη μέσα στο Μουσείο των Δελφών. Κι εκεί καταλάβαμε, όλοι εμείς οι τυχεροί που έσφιξαν το χέρι του Μακέιμπ, πως αυτό το ίδιο φως, το δελφικό, που χάραξε στο φιλμ τις υπέροχες εικόνες του αμερικανού φωτογράφου, έκανε και τον Ηνίοχο να λάμψει τότε, πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια, όταν αυτό το αριστουργηματικό ορειχάλκινο άγαλμα του νεαρού νικητή των αρματοδρομιών με την αιωνιότητα στο βλέμμα, αφιερώθηκε στο ιερό του Θεού του Φωτός.
