Ο διαχρονικός "Διάλογος" του Διονύσιου Σολωμού ζωντανεύει μέσα από τα εικαστικά έργα του Μανώλη Χάρου

"Το να αναμετρηθείς με μία μορφή όπως ένας εθνικός ποιητής σίγουρα δεν είναι εύκολο. Όμως τα έργα του Μανώλη Χάρου δεν έρχονται σε αντιπαράθεση με την ποίηση του Διονύσιου Σολωμού" γράφει η διευθύντρια της Γεννάδειου Βιβλιοθήκης Μαρία Γεωργοπούλου στον κατάλογο της έκθεσης "Διονύσιος Σολωμός…δύο φλόγες…Μανώλης Χάρος", που εγκαινιάζεται την Τρίτη 28/3 (7 μ.μ.) στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Ο Μανώλης Χάρος προσπαθεί μέσα από το έργο του να προσεγγίσει τον τρόπο που ο Σολωμός κατάφερε να αποδώσει την εθνική ταυτότητα της Ελλάδας μέσα από τον λόγο του, ο οποίος παραμένει επίκαιρος μέχρι σήμερα. Η έκθεση δεν είναι μία ακόμα προσπάθεια απόδοσης των κειμένων του Έλληνα ποιητή σε έργα τέχνης, αλλά μια καλλιτεχνική απόπειρα κατανόησης των συναισθημάτων και σκέψεων του Σολωμού.

Αν και με μια πρώτη ματιά μοιάζει εξ ολοκλήρου σαν μία έκθεση ζωγραφικής, τα έργα του Χάρου είναι ένας συνδυασμός διαφορετικών τεχνικών: ζωγραφική, εκτύπωση, χαρακτική, σχέδια σε χαρτί και άλλες μορφές τέχνης συνδιαλέγονται για να δημιουργήσουν τις πολύχρωμες εικόνες που βλέπουμε στην Πτέρυγα Μακρυγιάννη της Αμερικανικής Σχολής. Κύρια έμπνευση για την έκθεση "Διονύσιος Σολωμός…δύο φλόγες…Μανώλης Χάρος", ήταν ο "Διάλογος" του Διονύσιου Σολωμού, ένα έργο από τα νεανικά χρόνια του ποιητή που, σύμφωνα με τον Χάρο, "αν και όλοι οι φιλόλογοι αναφέρονται σε αυτό, στην πραγματικότητα ελάχιστοι το έχουν διαβάσει ολόκληρο. Τα λόγια του Σολωμού διαμόρφωσαν την ταυτότητα όλων μας, γιατί την εποχή που γράφει τον "Διάλογο", δημιουργείται σαν ιδέα το ελληνικό έθνος και υπάρχει μόνο μέσα από τη γλώσσα του. Αυτό μου δημιούργησε πολλές σκέψεις. Τι θα πει ένα έθνος υπάρχει ελεύθερο μέσα από τη γλώσσα του; Θα πει ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που θεωρούν τους εαυτούς τους του ίδιου έθνους, έχουν την ίδια συναισθηματική γλώσσα, μια κοινή αντίληψη για την ερμηνεία της θάλασσας, του ουρανού και του φεγγαριού. Με γοήτευσε το πώς ο Σολωμός κατάφερε να συλλάβει την ταυτότητα του έθνους, μέσα από την έννοια της ελευθερίας για την οποία τότε μάχονταν οι άνθρωποι".

Η αρχική ιδέα, που ο Χάρος εμπνεύστηκε το 2019 με το σκεπτικό να παρουσιάσει το πρότζεκτ το 2021, ήταν η δημιουργία ενός βιβλίου με χαρακτικά έργα, το οποίο στη συνέχεια θα παρουσιαζόταν σε μορφή εφημερίδας τύπου μπροστά από τα stands της Φιλοσοφικής Σχολής της Θεσσαλονίκης ή της Αθήνας. Όταν ξέσπασε η πανδημία, ο Χάρος βρισκόταν στα Κύθηρα - από όπου κατάγεται - και εκεί οι εικόνες του "Διάλογου" ζωντάνεψαν. Η θάλασσα, ο ουρανός και το φυσικό τοπίο που ο ποιητής περιγράφει στα έργα του ήταν ένα πραγματικό βίωμα για τον Χάρο και μέσα στον περιορισμό της καραντίνας, ο καλλιτέχνης βυθίστηκε στον κόσμο του Σολωμού και άρχισε να δημιουργεί εικαστικά έργα που κατά κάποιον τρόπο αποπνέουν την αίσθηση του εγκλεισμού.

Τελικά η έκθεση που οραματίστηκε ο Χάρος κατέληξε να παρουσιάζεται ως ένα πολυμορφικό εγχείρημα στην Αμερικανική Σχολή. Πέρα από τα έργα μικτής τεχνικής, ο εικαστικός δημιούργησε επίσης είκοσι καλλιτεχνικές εκδόσεις (artists books) στις σελίδες των οποίων ανακαλύπτουμε αποσπάσματα από τρία νεανικά έργα του Σολωμού με θέμα τη σελήνη, καθώς και χαρακτικά έργα του καλλιτέχνη εμπνευσμένα από τα ποιητικά κείμενα. Η σελήνη, μαζί με τη θάλασσα και τη φλόγα, είναι οι τρεις θεματικές ενότητες που εντοπίζουμε στα έργα του Χάρου αλλά και στα κείμενα του Σολωμού. Κι αν αναρωτιέστε ποιες είναι οι "δύο φλόγες" που αναφέρονται στον τίτλο της έκθεσης, για τον δημιουργό της οι ερμηνείες ποικίλλουν: η ψυχή και η καρδιά, δηλαδή το θυμικό για το οποίο μιλούσε διαρκώς ο Σολωμός, αλλά και η παρεξηγημένη έννοια του ρομαντισμού, αφού το κίνημα στην πραγματικότητα δεν σχετίζεται με το ρομαντικό στοιχείο, αλλά με το πάθος και την επαναστατική ατμόσφαιρα της εποχής. "Οι ρομαντικοί ποιητές εκείνης της εποχής δεν είναι αυτό που εμείς νομίζουμε" λέει ο καλλιτέχνης. "Είναι οι επαναστάτες εκείνων των χρόνων. Η σχέση των ρομαντικών ποιητών με την πραγματικότητα, την ελευθερία, την επανάσταση και κυρίως με τη φύση, η οποία κρύβει συναισθήματα και συμβολισμούς τα οποία για πρώτη φορά απασχολούν τους ποιητές, αποτέλεσε τον πυρήνα έμπνευσης για την έκθεση".

Ο "Διάλογος" δεν ήταν το μόνο έργο του Σολωμού που ενέπνευσε τον καλλιτέχνη: "Ενώ ζούσα στα Κύθηρα και συζητούσαμε πότε θα παρουσιάσουμε την έκθεση, μου συνέβη ένα πολύ προσωπικό γεγονός και ιδιαίτερο, σχεδόν μεταφυσικό. Τον Οκτώβρη του ’22 που ακόμα έμενα στα Κύθηρα, ένα σκάφος με Αφγανούς πρόσφυγες ναυάγησε και οι περισσότεροι πνίγηκαν σε ένα γκρεμό. Αυτό το γεγονός με έκανε να νιώσω το τραγικό του Σολωμού στο ημιτελές του ποίημα "Ο Κρητικός", όπου περιγράφεται το ναυάγιο μιας ομάδας ταλαιπωρημένων προσφύγων από την Κρήτη. Όταν βρέθηκα μπροστά από τον γκρεμό στα Κύθηρα, αντιλήφθηκα ότι ζω τον "Κρητικό" ". 

Σημαντικό κομμάτι της έκθεσης είναι και το αρχειακό υλικό από τις συλλογές της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, της Εθνικής Βιβλιοθήκης, της Ακαδημίας Αθηνών και του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων: έντυπα, χειρόγραφα του Σολωμού και εκτυπωμένα έργα του, καθώς και προοδευτικά κείμενα άλλων σημαντικών ποιητών της εποχής, επιστολές και μεταφράσεις, εκτίθενται σε προθήκες και συμπληρώνουν την εικαστική αφήγηση με αναφορές στην ερμηνεία της εθνικής ταυτότητας από επαναστάτες εκείνων των χρόνων. Είναι εμφανές ότι ο καλλιτέχνης δε θέλει να χαθεί η αξία του χαρτιού και του τυπωμένου βιβλίου, είτε μιλάμε για τα δικά του έργα ή για τα ιστορικά τεκμήρια που τα συνοδεύουν. "Η τυπωμένη στο χαρτί εικόνα έχει για εμένα μία τελείως διαφορετική βαρύτητα από την εικόνα που είναι κρεμασμένη στον τοίχο" λέει χαρακτηριστικά.

Η Μαρία Γεωργοπούλου, που συνεπιμελήθηκε την έκθεση μαζί με τον Σίμο Ζένιο, Δρ. Συγκριτικής Λογοτεχνίας και Αναπληρωτή Διευθυντή στο Κέντρο του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος για τη Μελέτη του Ελληνικού Πολιτισμού στο UCLA, ανέφερε για την έκθεση: "Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη είναι ένα ίδρυμα που θέλουμε να είναι ανοιχτό προς το κοινό. Ελπίζουμε πως αυτά τα έργα θα ελκύσουν και κόσμο που ενδεχομένως θα θελήσει να ξαναεπισκεφθεί τα κείμενα του Σολωμού. Όλη αυτή η κουβέντα από το 1760 μέχρι το 1824 όπου γράφει ο Σολωμός τον "Διάλογο", αντιπροσωπεύει την ιδέα ότι ο δάσκαλος της γλώσσας είναι ο λαός. Νομίζω ότι ξεχνάμε αυτήν την ιδέα και τη συζήτηση που γινόταν τον 19ο αιώνα γύρω από την ταυτότητά μας. Η γλώσσα είναι κάτι που ακόμα είναι στο επίκεντρο και δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό".

Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα της Ιονικής Ακαδημίας 1808, χορηγία της οποίας είναι και ο κατάλογος της έκθεσης.