Πώς η ψηφιακή τεχνολογία διαμορφώνει τις ανθρώπινες σχέσεις σήμερα; Το ΕΜΣΤ μάς απαντά με την έκθεση "Modern Love"

Η ψηφιακή τεχνολογία και το διαδίκτυο δεν είναι κάτι καινούργιο στον χώρο της τέχνης, είτε μιλάμε για τις θεματικές που απασχολούν τους καλλιτέχνες ή για την εισαγωγή νέων μορφών έργων τέχνης, όπως τα NFTs. Στο "Modern Love. Η αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας", που επιμελείται η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου, η τεχνολογία γίνεται το μέσο για να μελετήσουμε την αγάπη και τις στενές ανθρώπινες σχέσεις που διαμορφώνονται στα χρόνια του ύστερου καπιταλισμού, της παγκοσμιοποίησης, της ψηφιακής διασύνδεσης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Ο υπότιτλος της έκθεσης "Η αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας" είναι δανεισμένος από το βιβλίο της Eva Illouz, "Cold Intimacies: The Making of Emotional Capitalism". Στις σελίδες του γίνεται λόγος για την εμπορευματοποίηση του συναισθήματος, δηλαδή πώς τα οικονομικά και πολιτικά μοντέλα διαπραγμάτευσης και ανταλλαγής μετατρέπουν τα πάντα σε ένα εμπορικό προϊόν. 

"Είναι μια έκθεση που ήθελα να κάνω εδώ και πάρα πολύ καιρό, περίπου 10 χρόνια", ανέφερε η Γρέγου. "Μπορεί όλες οι εκθέσεις που επιμελούμαι να έχουν πάντα ένα κοινωνικό ή πολιτικό στίγμα, όμως ξεκινούν πάντα από μια προσωπική ανησυχία. Ήθελα πάντα να κάνω μια έκθεση για την αγάπη, αν και σκεφτόμουν ότι θα ήταν πολύ βαρετό να γίνει μια έκθεση για την αγάπη γενικότερα. Εντούτοις ήθελα να θίξω ένα άλλο θέμα: το ότι στον χώρο της τέχνης κοιτάμε πάντα τα συναισθήματα με έναν σνομπισμό. Έτσι, θεώρησα ότι ένας τρόπος που θα μπορούσαν να γεφυρωθούν τα δύο αυτά θέματα ήταν να εστιάσει η έκθεση στα θέματα της ψηφιακής τεχνολογίας και το πώς αυτή έχει επηρεάσει τις κοντινές μας σχέσεις. Ανήκω σε μια γενιά ανθρώπων που, όπως κάποιος μου είπε πρόσφατα, αφού πεθάνουμε, δε θα υπάρχει μνήμη του πως ήταν τα πράγματα πριν τη ψηφιακή τεχνολογία, πως ήταν η ζωή χωρίς τα κινητά τηλέφωνα, τα tablet, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Είμαι από τους ανθρώπους που πιστεύει ότι η τεχνολογία δεν είναι ούτε κακή, ούτε καλή. Είναι ένα εργαλείο. Το πως όμως χρησιμοποιείται η τεχνολογία, και από ποιους, είναι αυτό το οποίο έχει τις προεκτάσεις του καλού και του κακού. Ήθελα λοιπόν να κάνω μια έκθεση η οποία με κριτική ματιά θα αναλύσει όλα αυτά τα θέματα".

Στο "Modern Love" εισάγονται επίσης θέματα σχετικά με το ζήτημα της ταυτότητας, της ανακατασκευής του εαυτού, του ερωτισμού και της επιθυμίας. Όμως για τη Γρέγου, το σημαντικότερο θέμα που μελετάται στην έκθεση είναι η αποποίηση της ιδιωτικότητας, δηλαδή το γεγονός ότι με τόσο μεγάλη ευκολία το κοινό έχει παραδοθεί στους αλγόριθμους και τις μεγάλες εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης. Παρά το γεγονός ότι το διαδίκτυο είναι ένα εργαλείο που μπορεί να προωθήσει τη γνώση, τονίζει η Γρέγου, η τεχνολογία δεν μπορεί να μας δώσει όλες τις λύσεις στη ζωή, γιατί τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τις προσωπικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.

Η έκθεση πρωτοπαρουσιάστηκε το 2020 στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Φράιμπουργκ μέσω πρόσκλησης και κατόπιν ταξίδεψε μέχρι το Kunsthalle του Ταλίν, το IMPAKT Media Organization και το Μουσείο Centraal στην Ουτρέχτη. Στην Ελλάδα απέκτησε νέες προσθήκες κυρίως χάρη στη διάθεση μεγαλύτερων χώρων, και αρκετοί καλλιτέχνες παρουσιάζουν τη δουλειά τους για πρώτη φορά.

Πώς προσεγγίζεται η "Μοντέρνα Αγάπη";

24 καλλιτέχνες από διαφορετικές χώρες στήνουν τα έργα τους στο -1 του μουσείου, προσεγγίζοντας τη θεματική μέσω εγκαταστάσεων, φωτογραφιών, έργων μικτής τεχνικής και βίντεο. Πολλοί προσεγγίζουν τη θεματική με έναν χιουμοριστικό τρόπο. Μάλιστα, ορισμένα έργα ξετυλίγουν την κουλτούρα των memes και των εφαρμογών γνωριμιών (dating apps), στοιχεία που αντιπροσωπεύουν περισσότερο τις νεότερες γενιές. Φυσικά τέτοιες θεματικές μπορεί να είναι αυτονόητες για μια έκθεση σύγχρονης τέχνης που καταπιάνεται με το θέμα της ψηφιακής τεχνολογίας, αλλά η προβολή έργων που καταφέρνουν να μιλήσουν για τους προβληματισμούς και την καθημερινότητα των νέων με έναν επίκαιρο τρόπο δεν είναι κάτι που βλέπουμε τόσο έντονα στην εγχώρια σκηνή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η σε εξέλιξη σειρά "Niche Content for Frustrated Queers" της Marijke De Roover, η οποία διερευνά το κοινωνιολογικό φαινόμενο των memes υιοθετώντας μια χιουμοριστική queer προσέγγιση που καθρεφτίζει την απαισιοδοξία, την ανασφάλεια και τον αυτοσαρκασμό των μιλένιαλ. Σε παρόμοια κατεύθυνση κινείται και ο Mahmoud Khaled, εστιάζοντας τόσο στην queer κουλτούρα όσο και τον κόσμο των εικονικών συναντήσεων που εν δυνάμει γίνονται πραγματικές. Στο "Do You Have Work Tomorrow?" 23 στιγμιότυπα οθόνης τυπώθηκαν σε ασπρόμαυρες φωτογραφίες και αφηγούνται τη γνωριμία ενός γκέι ζευγαριού μέσω της εφαρμογής Grindr, ενώ το δεύτερο έργο του Khaled, "MKMAEL", δίνει νέο νόημα στα "Abeer", τη δημοφιλή σειρά αιγυπτιακών μυθιστορημάτων τύπου άρλεκιν. 

Η Hannah Toticki, την οποία θα ξαναδούμε σε μελλοντικά πρότζεκτ του ΕΜΣΤ, μελετά τη στάση του σώματος απέναντι στη ψηφιακή τεχνολογία αλλά και τη διείσδυση αυτής στον εργασιακό τομέα και την καθημερινότητά μας. Ρούχα που μας αναγκάζουν να δώσουμε προσοχή στον άνθρωπό απέναντί μας, γυαλιά προστασίας και ξύλινα χέρια με δαχτυλίδια που παρεμποδίζουν τη χρήση του κινητού, κάνουν ένα αιχμηρό σχόλιο για την έλλειψη προσοχής και επαφής του ατόμου με το πραγματικό περιβάλλον. 

Ο István Zsíros υπενθυμίζει ότι ενόσω εμείς ασχολούμαστε με την αγάπη στα χρόνια της τεχνολογικής κυριαρχίας, υπάρχουν άνθρωποι που προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανό αυτό το συναίσθημα σε συνθήκες πολέμου, προσφυγιάς και φτώχειας. Το "Borderless Love" είναι μια φωτογραφία που ο καλλιτέχνης τράβηξε στον σιδηροδρομικό σταθμό Κελέτι της Βουδαπέστης και απεικονίζει το παθιασμένο φιλί ενός ζευγαριού προσφύγων. Μέσα σε πρωτόγνωρες συνθήκες, με 3000 πρόσφυγες να κοιμούνται στο πάτωμα του σταθμού περιμένοντας να φύγουν για τη Βιέννη, η ερωτική επιθυμία παραμένει ζωντανή. 

Από την άλλη, καλλιτέχνες όπως η Laura Cemin εκφράζουν προσωπικές ανησυχίες μέσα από τα έργα τους. Η Cemin, αν και δεν της αρέσει να την αγκαλιάζουν, ζήτησε από 5 αγαπημένα της άτομα να την πάρουν μια αγκαλιά έτσι ώστε να αφουγκραστεί τα συναισθήματα της. Η κάθε αγκαλιά παρουσιάζεται σε φωτογραφία και η καλλιτέχνιδα παράλληλα επιχείρησε να μεταφέρει τα συναισθήματα που της προκάλεσε η κάθε επαφή μέσω διαφορετικών έργων.

Στη σειρά "Family Portraits" η Μαρία Μαυροπούλου αντικαθιστά τους ανθρώπους με ηλεκτρονικές συσκευές σε διάφορους εσωτερικούς χώρους, τονίζοντας την ψυχρότητα και την αίσθηση απουσίας που δημιουργεί η ψηφιακή επικοινωνία. Ταυτόχρονα η καλλιτέχνιδα συστήνει μια αλλιώτικη "Αγία Τριάδα", φωτογραφίζοντας ένα smartphone, ένα tablet κι έναν φορητό υπολογιστή, τους τρεις πυλώνες της σύγχρονης επικοινωνίας που πλέον πολλοί αντιμετωπίζουν με θρησκευτικό δέος.

Προς το τέλος της έκθεσης συναντάμε τα άτιτλα πορτραίτα του Γιώργου Πρίνου, προσωπογραφίες που δεν είναι σκηνοθετημένες αλλά κατορθώνουν να εκφράσουν την αγωνία, τη συναισθηματική εξάντληση και τη μοναξιά που βιώνει το άτομο στην εποχή του μετακαπιταλισμού.

Η έκθεση εγκαινιάζεται την Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου (6.30 μ.μ.). Στις 9 μ.μ. θα παρουσιαστεί η περφόρμανς της Marijke De Roover, "Live, Laugh, Limerence (Μια όπερα buffa σε τέσσερις πράξεις)", στον εκθεσιακό χώρο του ισογείου του μουσείου. Η οπερατική παράσταση είναι ένα δηκτικό σχόλιο για τον τρόπο με τον οποίο χορογραφούμε και οργανώνουμε πολιτισμικά την αναπαράσταση της αγάπης μέσα από ετεροκανονικές δομές.

Το "Modern Love" εκκινεί ένα νέο κύκλο εκθέσεων για το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Από 26 Ιανουαρίου, πέντε ατομικές εκθέσεις θα αναλύσουν θέματα για την ταυτότητα, την εργασία και την ανθρώπινη ύπαρξη μέσα σε ένα παγκοσμιοποιημένο πλαίσιο κυριαρχούμενο από την τεχνολογία, ανοίγοντας ένα διάλογο με όσα συζητούνται στο "Modern Love". Η Γρέγου ενημέρωσε ότι την άνοιξη του ’23, η θεματική "αγάπη στα χρόνια της ψυχρής οικειότητας" θα αναλυθεί περαιτέρω μέσα από δράσεις στο πλαίσιο του Δημόσιου Προγράμματος του ΕΜΣΤ.

Λεζάντα φωτογραφίας εξωφύλλου: Maria Mavropoulou. The Lovers, from the Family Portraits series, 2018 Light box, 100 x 100 cm. Courtesy of the artist