Η τέχνη των The Callas είναι πάρα πολύ προσωπικά πράγματα που προκύπτουν από το πρωινό ξύπνημα, τον καφέ που πίνεις, τι φαγητό σ’αρέσει, τι ποτό πίνεις, πόσο ξενυχτάς

Φωσφορίζοντα χαλιά με άρωμα ποπ-φολκ, γλυπτά και εγκαταστάσεις, αυτοσχέδιοι Παρθενώνες από πεζοδρόμια της Αθήνας, ναοί από καφάσια, συναυλίες, προβολές φιλμ και μια γερή δόση μεσογειακής ψυχεδέλειας - το νέο πρότζεκτ της κολεκτίβας The Callas, "Love Solidarity Death (L.S.D.)", έχει απ’ όλα. Τα δύο αδέλφια Λάκης και Άρης Ιωνάς κλείνουν 20 χρόνια από την πρώτη τους εμφάνιση και εγκαινιάζουν το Σάββατο 26 Νοεμβρίου μια πολυμορφική έκθεση στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, καλώντας Έλληνες και ξένους δημιουργούς από διάφορα φάσματα της τέχνης να δώσουν τη δική τους ερμηνεία πάνω στο τρίπτυχο "αγάπη-αλληλεγγύη-θάνατος".

Όλα ξεκίνησαν από ένα ανολοκλήρωτο μεγάλων διαστάσεων χαλί που θα στηνόταν στη Στέγη. Αν και η αρχική ιδέα απέτυχε, το έργο έδωσε στα αδέλφια το έναυσμα για τη δημιουργία ενός πολύ μεγαλύτερου και συλλογικού πρότζεκτ (και κατέληξε να κοσμεί την είσοδο της έκθεσης "L.S.D."). Η επιμελήτρια της έκθεσης και στενή συνεργάτιδα της κολεκτίβας, Νάντια Αργυροπούλου, τόνισε ότι "Οι The Callas δεν στηρίζουν την κοινοτοπία "το όλο είναι μεγαλύτερο από τα μέρη του”. Αντιθέτως, τα μέρη είναι πάντα μεγαλύτερα από το όλο και αυτό είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα τροπή στον τρόπο που αντιλαμβάνονται το θραύσμα".

Αν και το "L.S.D." είναι μια αφορμή για τους The Callas να αναδείξουν την πολυμορφική καλλιτεχνική τους πορεία ως μπάντα αλλά και εικαστικό ντουέτο, το παραισθησιογόνο πρότζεκτ κάνει ουσιαστικά μια αναδρομή στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ελληνικής εικαστικής και μουσικής σκηνής. Για τους Callas η τέχνη και αλληλεγγύη είναι μια πολύ προσωπική, καθημερινή πρακτική στην οποία συμμετέχουν από τη μητέρα και τη θεία τους που έφτιαξαν τα "ιπτάμενα χαλιά" ως τις φίλες και συνεργάτιδές τους The Callassettes. 

Πέρα από ειδικοί της μεσογειακής ψυχεδέλειας, όπως τους περιγράφει η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου, οι The Callas είναι ένα καλλιτεχνικό σχήμα που τιμά με τον τρόπο του τις οικογενειακές παραδόσεις. Αυτό φαίνεται από τη σειρά υφαντών "Working Madonnas". Το κάθε έργο σχεδιάστηκε πρώτα σε χαρτί από τον Λάκη και τον Άρη και κατόπιν η μητέρα και η θεία τους τα μετέτρεψαν σε πολύχρωμα ψυχεδελικά υφαντά. Σε αρκετά από αυτά κυριαρχεί η γυναικεία μορφή ως σύμβολο, αν και ο θεατής μπορεί να ερμηνεύσει διαφορετικά το κάθε έργο, ανακαλύπτοντας διαφορετικές αναγνώσεις. 

Μπαίνοντας στον χώρο, την προσοχή μας κατευθείαν τραβάει το έργο "Punkthenon", ο DIY Παρθενώνας από σπασμένα μάρμαρα αθηναϊκών πεζοδρομίων. Για τους Callas, τα πεζοδρόμια συμπυκνώνουν όλη τη ζωή και την ιστορία της πόλης, από τις καθημερινές διαδρομές των πολιτών προς τις δουλειές τους έως τα ξενύχτια. "Θέλαμε να είναι πεζοδρόμια, όχι να πάμε να αγοράσουμε μάρμαρα που να παραπέμπουν σε πεζοδρόμια", είπε ο Άρης στο press preview της έκθεσης, τονίζοντας τη σημασία που είχε για εκείνους να μεταδώσουν όλα αυτά τα στοιχεία που συνθέτουν την Αθήνα. Όσο για τον ευφάνταστο τίτλο του έργου, η Αργυροπούλου εξηγεί ότι είναι ένας Παρθενώνας που εμπεριέχει συστατικά απειθαρχίας, αντίστασης, μη ενσωμάτωσης, και όλα αυτά συνδέονται με το κίνημα του πανκ. Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου δήλωσε μάλιστα ότι το "Punkthenon" αποκτήθηκε από τη συλλογή του ιδρύματος μαζί με ένα ακόμη έργο του "L.S.D." και στη συνέχεια θα βρει μια νέα θέση σε χώρο εκτός της Στέγης. Σε ένα μικρό δωμάτιο στο πίσω μέρος του εκθεσιακού χώρου κρύβεται και η μακέτα από πηλό που φτιάχτηκε ως βάση για την υλοποίηση του έργου. 

Άλλος ένας αντισυμβατικός ναός δίπλα ακριβώς από το "Punkthenon" είναι η "Κιβωτός", στης οποίας το εσωτερικό βρίσκεται ένα μάρμαρο από μπαλκόνι που τα αδέλφια ανακάλυψαν. Η επιλογή να δημιουργηθεί το έργο εξ ολοκλήρου από καφάσια έγινε επειδή οι The Callas ήθελαν να αναδείξουν ένα ισχυρό σύμβολο της ελληνικής επαρχίας, ένα αντικείμενο με πολλές χρήσεις που τώρα μετατρέπεται σε έναν ιδιόμορφο ναό και μάλιστα θα αποτελέσει μέρος της περφόρμανς των The Callassettes, στα εγκαίνια της έκθεσης.

Η έκθεση πλαισιώνεται από ένα παράλληλο πρόγραμμα με συναυλίες, περφόρμανς και κινηματογραφικές προβολές, παρέα με διάφορους καλλιτέχνες, οι οποίοι μας παρασύρουν σε ένα ψυχεδελικό ξόρκι-ταξίδι στην ιστορία της ελληνικής καλλιτεχνικής σκηνής.

Ο Λάκης και ο Άρης μας μίλησαν για την ιδέα πίσω από το "L.S.D.", τη μέθοδο που ακολουθούν στις διάφορες συνεργασίες και την υλοποίηση των πρότζεκτ τους, καθώς και τις καλλιτεχνικές επιρροές που έχουν καθορίσει την τέχνη τους τα τελευταία 20 χρόνια.

Το "L.S.D." καλύπτει ένα ευρύ φάσμα τέχνης, από μουσική και εικαστικά μέχρι κινηματογραφικά δρώμενα. Πιστεύετε στα "είδη" και πώς διαμορφώσατε αυτή την ποικιλόμορφη καλλιτεχνική δράση ανά τα χρόνια, δεδομένου ότι γιορτάζετε και την 20η επέτειο από την ίδρυση της κολεκτίβας;

Άρης Ιωνάς: Εξαρχής παντρεύαμε κάπως αυτές τις τέχνες, δηλαδή η μουσική μας μπορεί να είναι και το κομμάτι μιας ταινίας, όλο αυτό το βλέπουμε σαν μία τέχνη. Είμαστε και δύο, οπότε ο καθένας κάνει ένα μέρος και τυχαίνει να υπάρχουν ταυτόχρονα όλα αυτά που συζητάμε. Το να πεις ότι ένας καλλιτέχνης κάνει ένα μόνο είδος τέχνης - ειδικά στις μέρες που ζούμε - είναι λίγο περίεργο γιατί βλέπουμε πολλούς καλλιτέχνες να πειραματίζονται με πολλά πράγματα ταυτόχρονα.

Λάκης Ιωνάς: Βέβαια αυτό ισχύει για εμάς. Μπορεί κάποιος άλλος να κάνει μόνο ζωγραφική ή μόνο ποίηση π.χ. - αυτό δεν μας πειράζει προφανώς. Απλά για εμάς λειτουργεί με τη λογική ότι μέσα από την καθημερινή δουλειά παίρνει κάθε πράγμα τον δρόμο του. Δεν σκεφτόμαστε εκ των προτέρων ότι "Α, θα κάνουμε αυτό ή το άλλο”. Έχουμε ένα γενικότερο κόνσεπτ και αναλόγως τις ανάγκες και τις απαιτήσεις του, κάθε φορά μπορεί να δουλεύουμε με διαφορετικό μέσο. Όλο αυτό βγαίνει μέσα από καθημερινή δουλειά και πηγαίνει μόνο του. Δεν είναι θέμα αποφάσεων. Κάποια πράγματα σε οδηγούν από μόνα τους σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις.

Το τρίπτυχο αγάπη-αλληλεγγύη-θάνατος προσεγγίζεται με πολλούς τρόπους μέσα από τα έργα του "L.S.D.". Γιατί επιλέξατε αυτές τις έννοιες ως βάση του εγχειρήματος;

Άρης: Η αγάπη και ο θάνατος είναι έννοιες που ανέκαθεν αναφέρονται στην ιστορία της τέχνης. Η αλληλεγγύη για εμάς είναι κάτι που εφαρμόζουμε καθημερινά από τότε που ξεκινήσαμε είτε σαν αδέλφια παίζοντας ποδόσφαιρο ή αργότερα χτίζοντας όλη αυτή την ομάδα που αποτελούν τους Callas, που μπορεί να είναι ηχολήπτες, γραφίστες, χορεύτριες, περφόρμερς, μουσικοί. Αισθανόμαστε πάντα ότι είναι ένα μέσο υποστήριξης για όλους στο πλαίσιο μιας καθημερινής διαδικασίας δημιουργίας. Και βέβαια ο κύκλος όλο και μεγαλώνει και έτσι μπορείς να οδηγηθείς σε πολύ ευρύτερες έννοιες για το τι σημαίνει αλληλεγγύη. 

Τι ήταν αυτό που σας έλκυσε στην υφαντική; Είναι μια τέχνη άρρηκτα συνδεδεμένη με τη γυναίκα ως δημιουργό και παράλληλα σχετίζεται με τη σύσφιξη οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων, κάτι το οποίο εφαρμόζετε κι εσείς στις συνεργασίες σας.

Άρης: Το κέντημα και όλες τις σχετικές τεχνικές τις δουλεύουμε περίπου από το 2005, γύρω στα 20 χρόνια. Εμείς περισσότερο το βλέπουμε από την πλευρά της συνεργασίας μας με τις Callassettes, η οποία ξεκίνησε περίπου 15 χρόνια πριν. Όλη η δυναμική των Callassettes σχετίζεται πολύ με αυτά τα στοιχεία που ανέφερες.

Λάκης: Όλο αυτό ξεκινάει από τη μητέρα μας. Για εμάς το υφαντικό σχετίζεται με αυτό που είπα νωρίτερα: δεν βλέπουμε ότι παίζει ένα ρεύμα ή μία τάση και την προσεγγίζουμε. Από πάντα η μητέρα μας κεντούσε κι έπλεκε. Σταδιακά αυτή η διαδικασία πέρασε κι σε εμάς με έναν πολύ φυσικό τρόπο, δεν σκεφτήκαμε "τώρα θα κάνω κέντημα, τώρα θα κάνω πλέξιμο”. Ξεκινήσαμε πριν 20 χρόνια δουλεύοντας με τη μητέρα μας και αυτή η συνεργασία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Όλα τα κεντήματα και τα πλεκτά τα έχουν κάνει η μητέρα και η θεία μας. 

Αν ανατρέξετε στις διάφορες συνεργασίες και πρότζεκτ που έχετε υλοποιήσει αυτά τα 20 χρόνια, τι παρατηρείτε ότι έχει αλλάξει στον τρόπο που εργάζεστε και προσεγγίζετε την τέχνη αλλά και στον τρόπο που διαμορφώθηκε η σκηνή;

Άρης: Μεσολάβησε κι αυτή η διετία του covid που σίγουρα παίζει σημαντικό ρόλο. Ενώ η σκηνή είχε πάρει μια κατεύθυνση, ξαφνικά για 2 χρόνια άλλαξαν τα πάντα. Εμείς πολλές φορές αισθανθήκαμε ότι όσα έχουμε κάνει τελείωσαν και έπρεπε να ξαναρχίσουμε από την αρχή, πράγμα που σε ρίχνει πολύ. Από την άλλη όμως, παίρνεις δύναμη από αυτό το νέο ξεκίνημα γιατί μπορεί εν τέλει να σου βγει σε καλό. Σε κάνει πάλι δημιουργικό, σε ωθεί να ψάξεις κάποια πράγματα. Αυτό σε προσωπικό επίπεδο. Αλλά νομίζω ότι αυτό που έχει αλλάξει πάρα πολύ όσον αφορά την τέχνη είναι σίγουρα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης - ειδικά στη μουσική. Πλέον είναι αρκετοί αυτοί που κάνουν έργα απλά για να φαίνονται ωραία στο Instagram, η μουσική έχει γίνει εικόνα και δεν εστιάζει τόσο στον ήχο καθαυτό. Επικρατεί αυτό το κλίμα που έχει τα καλά αλλά και τα κακά του. Εμείς ανήκουμε σε μια γενιά που δεν ξεκίνησε έτσι οπότε δεν είναι κάτι που μας εκφράζει άμεσα. Απλά είναι αλλιώς για έναν πιτσιρικά που ξεκινάει τώρα και μεγάλωσε με αυτά τα μέσα, σε αντίθεση με κάποιες γενιές που αυτό τους έσκασε στην πορεία. Είναι σίγουρα ένα σημαντικό στοιχείο που, αν μη τι άλλο, πρέπει να το λάβεις υπόψη. Αυτό νιώθουμε ότι πλέον επικρατεί στη μουσική, αλλά και στα εικαστικά και τον κινηματογράφο. Ήδη βλέπουμε τι γίνεται με τις αίθουσες που κλείνει η μία μετά την άλλη, ο τρόπος που παρακολουθεί ο άλλος μια ταινία, έχουν ενσωματωθεί στη ζωή μας τα σήριαλ και φυσικά η τάση να καθόμαστε σπίτι που ενισχύθηκε με τον covid. Είναι συνήθειες που δύσκολα τις παρατάμε.

Λάκης: Ευτυχώς στην Ελλάδα γίνονται καινούργια και ενδιαφέροντα πράγματα από τους καλλιτέχνες και σε διάφορες μορφές τέχνης. Οι καλλιτέχνες ταξιδεύουν επίσης σε διάφορες χώρες, ειδικά όσοι ασχολούνται με τον κινηματογράφο, αλλά και κάποιες γκαλερί που δραστηριοποιούνται σε art fairs του εξωτερικού. Είναι ενθαρρυντικό που υπάρχει όλη αυτή η κινητικότητα και ο κόσμος μπορεί να δει διαφορετική τέχνη στην Αθήνα.

Τα άτομα με τα οποία συνεργάζεστε συχνά προέρχονται από τον στενό οικογενειακό σας κύκλο, όπως στην περίπτωση της μητέρας και της θείας σας, ή και από το κοινωνικό σας περιβάλλον. Πώς προέκυψε αυτό; Ήταν συνειδητή επιλογή; 

Λάκης: Τίποτα δεν είναι τυχαίο στη δουλειά μας. Είναι όλα καθημερινή και πολύ σκληρή δουλειά με πολύ συνειδητές επιλογές για κάθε πρότζεκτ, αλλά είναι κάποια πράγματα τα οποία χτίζονται. Δεν είπαμε ξαφνικά ότι την επόμενη εβδομάδα θα ξεκινήσουμε να κάνουμε πίνακες ή έναν δίσκο. Τα "σπρώχνουμε" όλα, δεν τυχαίνει τίποτα. Είναι όλα πάρα πολύ προσωπικά πράγματα που προκύπτουν από το πρωινό ξύπνημα, τον καφέ που πίνεις, τι φαγητό σ’αρέσει, τι ποτό πίνεις, πόσο ξενυχτάς. Είναι ανθρώπινα, εσωτερικά και πολύ γήινα στοιχεία. Πάντα οι αφορμές μας και η αρχή για κάθε πρότζεκτ είναι από την καθημερινή μας ζωή.

Άρης: Οι συνεργάτες μας είναι κυρίως άνθρωποι που θέλουμε να είμαστε μαζί και εκτός δουλειάς. Είτε είναι οι Callassettes ή άνθρωποι της μπάντας ή οι γραφίστες που δουλεύουν στα πρότζεκτ, είναι κόσμος με τον οποίο συναναστρεφόμαστε καθημερινά και εκτός δουλειάς. Για εμάς αυτό έχει ενδιαφέρον. Ακόμα και στις δύο πρώτες μεγάλου μήκους ταινίες που κάναμε, έπαιζαν φίλοι μας, όχι ηθοποιοί. Αντίστοιχα, οι Callassettes δεν είναι μοντέλα που διαλέξαμε για να δείξουμε τα ρούχα μας, αλλά οι κοπέλες που είναι κάθε μέρα δίπλα μας και με τις οποίες θα βγούμε, θα πιούμε. Ουσιαστικά η πρόβα είναι και ένα είδος ψυχανάλυσης για εμάς - και πάρτι - όπου μοιραζόμαστε κοινές αγωνίες, έρωτες, φιλίες, και αυτό είναι επίσης μέρος της αλληλεγγύης που αναφέραμε λίγο πριν.

Η έκθεση, από ό,τι καταλαβαίνω, κάνει μια αναδρομή στην ιστορία της εικαστικής και μουσικής σκηνής στην Ελλάδα. Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις κοινωνικοπολιτικές και πολιτισμικές αλλαγές που έχουμε βιώσει ανά καιρούς, τι είναι αυτό που εξακολουθεί να χαρακτηρίζει την τοπική σκηνή;  

Λάκης: Είναι κάτι το ανομοιογενές. Ίσως ο κάθε τομέας επηρεάζεται λίγο διαφορετικά. Ένα πράγμα που παρατηρώ εγώ είναι ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο για οποιονδήποτε καλλιτέχνη στην Ελλάδα να δημιουργεί τέχνη και να εξελίσσει το έργο του όπως επιθυμεί.

Άρης: Δύσκολο να το ορίσεις αυτό και να πεις ότι υπάρχει ένα κοινό στοιχείο. Στην αθηναϊκή σκηνή δε νομίζω ότι υπάρχει κάτι τέτοιο. Ειδικά αν σκεφτείς τη φύση και την ψυχολογία της Αθήνας που παραμένει ένα μπάχαλο, με την έννοια ότι βλέπεις πολλά διαφορετικά πράγματα που αλληλοεπικοινωνούν. Οπότε είναι ανέφικτο να την χαρακτηρίσεις με ένα πράγμα.

Για την έκθεση γράψατε επίσης νέα τραγούδια που θα ερμηνευτούν για πρώτη φορά στο παράλληλο πρόγραμμα εκδηλώσεων. Ο ήχος σας δεν μένει στάσιμος σε ένα μόνο μουσικό είδος αλλά μεταβαίνει από ονειρικές συνθέσεις ποπ, σε πιο σκληρά κομμάτια πανκ και ροκ και συχνά προσεγγίζει ακόμα και το ελληνικό λαϊκό τραγούδι. Τι κατεύθυνση ακολουθήσατε τώρα για να ταιριάξετε τη μουσική σας με το "L.S.D.";

Λάκης: Το ίδιο είναι πάντα. Η μουσική των The Callas έχει πάντα κάποια πολύ βασικά χαρακτηριστικά. Ανά περιόδους και με την πάροδο του χρόνου εξελίσσουμε κομμάτια αυτού του πράγματος αλλά ποτέ δεν παίζαμε αποκλειστικά πανκ, ροκ ή λαϊκά. Πάλι, μέσα από καθημερινή δουλειά, είναι πράγματα που συγχωνεύονται, για παράδειγμα πώς το ποστ-πανκ εμπλέκεται με τον Τσιτσάνη, δηλαδή ακούσματα και ερεθίσματα με τα οποία έχουμε μεγαλώσει. 

Άρης: Νομίζω ότι αυτά τα τρία τραγούδια που γράψαμε συμπυκνώνουν όλα αυτά που συζητάμε. Θα δεις επιρροές από ποστ-πανκ μέχρι ρεμπέτικο. Οι αναφορές μας εμπεριέχουν αυτό το μουσικό εύρος. 

Πάνε σχεδόν 2 χρόνια από το τελευταίο σας άλμπουμ, "Είμαι Ένα Ξενοδοχείο". Υπάρχει κάποιο πλάνο για την επόμενη κυκλοφορία σας και ενδεχομένως κάποια κατεύθυνση που θα θέλατε να εξερευνήσετε περισσότερο;

Άρης: Μια εξέλιξη των τραγουδιών αυτών θα μπορούσε να είναι το επόμενο άλμπουμ. Υπάρχει κάποιο υλικό που θέλουμε να ηχογραφήσουμε το οποίο στην εξέλιξή του θα γίνει άλμπουμ. Αυτό που βαριόμαστε πραγματικά είναι να περιμένουμε πότε θα βγει το βινύλιο, μας εκνευρίζει πολύ να περιμένουμε να ακούσουμε ένα τραγούδι στο βινύλιο μετά από 10-12 μήνες. Σε αυτό το διάστημα έχουμε κάνει άλλα 20 τραγούδια και είναι μια διαδικασία που πλέον μας κουράζει. Δεν γίνεται να τρέχει ο κόσμος γύρω σου κι εσύ να περιμένεις τόσο πολύ για να βγάλεις ένα τραγούδι. Το αντίστοιχο συμβαίνει και στον κινηματογράφο - κάνεις μια ταινία και τη βλέπεις μετά από 5 χρόνια. Γιαυτό κι εμείς όταν κάνουμε ταινίες προσπαθούμε να είμαστε πολύ γρήγοροι όσον αφορά το κομμάτι της δημιουργίας και της παραγωγής έτσι ώστε όταν βγαίνει να νιώθουμε ότι είναι ακόμα ζεστό το πράγμα. Η λογική τώρα είναι να αρχίσουν να βγαίνουν τα κομμάτια ώστε να τα ακούει ο κόσμος ένα-ένα και να μη χάνεται η πληροφορία. Όταν μετά νιώσουμε ότι μπορεί να βγει ένα άλμπουμ, ας βγει. Η ουσία είναι να ακούει ο κόσμος τα τραγούδια.

Λάκης: Υπάρχουν κάποιοι καλλιτέχνες που ακούμε από 16 χρονών, όπως The Stooges και Ramones, αλλά αυτό εξελίσσεται. Πλέον μπορεί το πρωί να ακούμε τζαζ και πιο μετά ένα new wave συγκρότημα ή κάτι καινούργιο που έχει βγει, από Βέμπο έως ντίσκο. Δεν περιορίζεται, όλα είναι μια εξέλιξη. Κρατάς βέβαια κάποιες βάσεις αλλά όλα είναι ρευστά. 

Ποιές εικαστικές/μουσικές/κινηματογραφικές στιγμές της 20ετίας θα βάζατε στην προσωπική σας "playlist";

Άρης: Είναι πάρα πολλά. Από σινεμά, Τζάρμους, Κασσαβέτης, Καουρισμάκι, Μπρεσόν. Από μουσικές Lou Reed, Sonic Youth, Τσιτσάνης. 

Λάκης: Είναι και πολύ διαφορετικά, για παράδειγμα έχουμε επιρροές κι από λογοτεχνία: Thomas Pynchon, Don DeLillo, Πεντζίκης, Γονατάς, Εμπειρίκος, Μακρής, Νικόλας Κάλας. Όλα αυτά φεύγουν και ξαναέρχονται και διαπερνούν όλο το έργο μας, είτε μουσικό ή εικαστικό ή κινηματογραφικό.

Δείτε εδώ το παράλληλο πρόγραμμα του "L.S.D.".