Φωτογραφία από την πρόσοψη του κτιρίου του Goethe-Institut Athen στην οδό Ομήρου 14-16 το 1990. © Goethe-Institut Athen – Αρχείο
Πώς οι εργαζόμενες γυναίκες του Goethe-Institut Athen σε μια φωτογραφία των εγκαινίων του κτιρίου της Ομήρου της δεκαετίας του ‘80 συναντούν τις κατά συντριπτική πλειοψηφία γυναίκες που εργάζονται σήμερα στον οργανισμό; Ποιά είναι η μόνη φορά που εμφανίζεται η σημαία της Γερμανίας στο αρχείο του ινστιτούτου; Πώς ο Μάης του ‘68 αντανακλάται στη Μπιενάλε της Βενετίας της ίδιας χρονιάς και τι εκθέσεις φιλοξενούσε τότε το Γκαίτε; Τι ήταν το Εργαστήρι Σύγχρονης Μουσικής στο πλαίσιο του οποίου πραγματοποιήθηκε η πρώτη δημόσια εμφάνιση του Ιάννη Ξενάκη στην Ελλάδα το 1974 στους χώρους του ινστιτούτου; Ποιοί βρήκαν "καταφύγιο” στη βιβλιοθήκη και τους χώρους του Goethe-Institut Athen την περίοδο της δικτατορίας; Τι έχουν να μας πουν για το σήμερα του αστικού εξευγενισμού οι πολεοδομικές μελέτες για το περιβάλλον και την περίπτωση των Εξαρχείων και της Κυψέλης της δεκαετίας του ‘80;
Αυτά και πολλά ακόμη ερωτήματα απαντάει ή καλύτερα ανοίγει η περιήγηση στην εικαστική εγκατάσταση "Tόπος εύρεσης: Γκαίτε, Ομήρου. Σημειακές αρχειακές συγκλίσεις” της Ινώς Βαρβαρίτη και του Γιάννη Δελαγραμμάτικα με την οποία το Goethe-Institut Athen γιορτάζει τα 70ά του γενέθλια.
Σε μια προσπάθεια ενεργοποίησης του αναλογικού αρχείου του, το οποίο βρισκόταν σε διαδικασία καταλογοποίησης, μετά τις εργασίες ανακαίνισης του ινστιτούτου, η Stefanie Peter, διευθύντρια πολιτιστικών προγραμμάτων του Goethe-Institut Athen, είχε την ενδιαφέρουσα ιδέα να ανατεθεί μια έρευνα-παρουσίαση με βάση αυτό σε εικαστικούς έτσι ώστε να δοθεί μια νέα ματιά από τα έξω σε αυτό.
Μια ανοιχτή αφήγηση μεταξύ τοπικού και διεθνούς
Αναλαμβάνοντας την πρόκληση η Ινώ Βαρβαρίτη και ο Γιάννης Δελαγραμμάτικας, οι οποίοι και ατομικά και ως μέλη της καλλιτεχνικής ομάδας Campus Novel έχουν κατά καιρούς εντάξεια αρχειακές πρακτικές στο έργο τους, πλοηγήθηκαν για κάποιους μήνες στο πλούσιο αυτό αρχείο που διατρέχει την πολιτιστική ζωή των τελευταίων 70 ετών στην Αθήνα και επέλεξαν να χτίσουν μια προσωπική και ταυτοχρονα ανοιχτή στον επισκέπτη αφήγηση που πάει πέρα από το ίδιο το ινστιτούτο και χαρτογραφεί την ευρύτερη κοινωνική πραγματικότητα της πόλης αλλά και διεθνώς. Με την εγκατάσταση "Tόπος εύρεσης: Γκαίτε, Ομήρου. Σημειακές αρχειακές συγκλίσεις” προσπάθησαν όπως μας είπαν, να δημιουργήσουν μια σειρά "αρχειακά σημεία και επεισόδια φέρνοντας ένα κομμάτι από την ιστορία του πολιτιστικού αρχείου από το 1952 έως σήμερα σε μια συνδιαλλαγή με κοινωνικά και πολιτιστικά συγκείμενα από όλο τον κόσμο. Διατρέχουμε αυτή τη σχέση με το ένα πόδι στην τοπικότητα με το άλλο στην παγκοσμιότητα. Αυτό τώρα είναι πάρα πολύ ανοιχτό και οι σχέσεις ή συσχετίσεις που μπορείς να βρεις ή να δεις βρίσκονται στον καθένα να μπορέσει να τις εντοπίσει ή να τις δημιουργήσει.”
Μέσα από λιγότερο ή περισσότερο "αυθαίρετες” διασταυρώσεις παρατηρήσεων, τεκμηρίων του αρχείου και γεγονότων της τοπικής και παγκόσμιας ιστορίας (από τον μετεωρίτη που επιβεβαιώνει την εξαφάνιση των δεινοσαύρων ως τις ημερομηνίες ανεξαρτησίας των αφρικανικών χωρών και την ημέρα που όλη η Γερμανία άδειασε από αυτοκίνητα), οι δύο καλλιτέχνες ξεδιπλώνουν σε μια σειρά πάνελ που έχουν τοποθετηθεί σε διάφορους χώρους του ινστιτούτου (Σχεδιασμός έκθεσης: Γιαννίκος Βασιλούλης, Εύη Σουγκάρα) μια αφήγηση που πάει πέρα από τα προφανή.
Δίνουν έμφαση στις δεκαετίες πριν το ‘80, καθότι στην εξίσου πλούσια πρόσφατη πολιτιστική παραγωγή οι καλλιτέχνες θεώρησαν ότι θα έπρεπε να αναλάβουν μια αξιολόγηση, την οποία δεν θεωρούσαν ότι ήταν ο ρόλος τους να κάνουν, ειδικότερα μες στον συγκεκριμένο χρόνο που είχαν στη διάθεσή τους. Η αφήγηση τους καταπιάνεται με θέματα όπως η εκπαίδευση, η πόλη, το σινεμά, τα εικαστικά και η μουσική, αλλά και η πολιτική. Χωρίς οι συνδέσεις να είναι πάντα γραμμικές ή εύληπτες, η εγκατάσταση απαιτεί την ενεργή εμπλοκή του θεατή, ενώ μια σειρά hand-out καρτών με τεκμήρια του αρχείου μας προσκαλεί να πάρουμε εκείνα τα κομμάτια του παζλ που μας αφορούν περισσότερο μαζί μας στο σπίτι. Ένας λόγος παραπάνω, πάντως, για να παρακολουθήσετε μια από τις προγραμματισμένες ξεναγήσεις από τους εικαστικούς που "ξεκλειδώνουν” την προσέγγισή τους.
Ένα καταφύγιο τα χρόνια της δικτατορίας και μια κοιτίδα καλλιτεχνικής πρωτοπορίας
Ειδική έμφαση δίνεται στην καθοριστική συμβολή του Ινστιτούτου την περίοδο της δικτατορίας αλλά και πριν και μετά από αυτήν, ως ασφαλής χώρος συνάντησης, ενημέρωσης για τα διεθνή πρωτοποριακά ρεύματα μέσω των νέων εκδόσεων στη βιβλιοθήκη του (έχει ενδιαφέρον ένας σχετικός κατάλογος νέων αφίξεων της εποχής) και διαλόγου. Όπως μας είπαν οι επιμελητές: "Μαρτυρίες εργαζομένων λένε ότι η βιβλιοθήκη την περίοδο της δικτατορίας ήταν ένας χώρος συνάντησης όπου μπορούσαν να ακούσουν ελεύθερα ραδιόφωνο, να έχουν πρόσβαση στα περιοδικά και τις εφημερίδες που δεν υπήρχαν στην Ελλάδα. Αυτό το συσχετίζουμε ξανά με την πρόσβαση που έχουμε τώρα στον παγκόσμιο ιστό, όσοι έχουμε, δηλαδή κυρίως οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικάνοι”.
Το μορφωτικό σκέλος του Γκαίτε δεν μένει έξω από την έρευνα, όπως και το πλαίσιο μες στο οποίο διαμορφώθηκε μεταπολεμικά όταν η Γερμανία αναζητά την επούλωση μετά τα εγκλήματα των ναζί. Οι σχέσεις Ελλάδας και Γερμανίας και η εξέλιξή τους μέσα στα χρόνια, από τα εγκαίνια του ινστιτούτου με τους τότε υπουργούς μέχρι την ιστορία των γερμανικών αποζημιώσεων για τα θύματα στο Δίστομο, αλλά και η βομβιστική επίθεση του ΕΛΑ στις τουαλέτες του Ινστιτούτου το 1994 βρίσκουν τη θέση τους στα πάνελ.
Η ενεργή εμπλοκή του Γκαίτε με τη μουσική πρωτοπορία (μέσω κυρίως του Εργαστηρίου Σύγχρονης Μουσικής), τον κινηματογράφο αλλά και τα εικαστικά των δεκαετιών ‘60-’70 έχουν το δικό τους χώρο τους στην εγκατάσταση, όπως και το κοινό της τέχνης. "Μας ενδιέφερε ποιοι έρχονται να δουν αυτές τις εκδηλώσεις. Ποιοι σχετίζονται με το ινστιτούτο” μας λένε οι ξεναγοί μας. "Γενικά στο αρχείο οι φωτογράφοι εκείνης της εποχής συνηθίζουν να φωτογραφίζουν το κοινό, είναι σαν ένα πρώιμο ίνσταγκραμ. Κάτι που σήμερα δεν θα παρουσίαζες σε μια καταγραφή χωρίς άδεια. Επίσης εκείνη την εποχή μετρήσαμε πολλές συνεργασίες του Goethe-Institut Athen με φορείς και χώρους της Αθήνας. Με μια μια πολύ πρόχειρη καταγραφή βρήκαμε πάνω από 300 συνεργασίες τις δεκαετίες του ‘60 με ‘70 με πολιτιστικούς φορείς. Αυτό που έχει, επίσης, ενδιαφέρον είναι τα βιβλία επισκεπτών και τα σχόλια των καλλιτεχνών, θεωρητικών, συγγραφέων που περιλαμβάνονται σε αυτά.”
Ξεναγήσεις από τους καλλιτέχνες
Οι δυο καλλιτέχνες προσκαλούν τους επισκέπτες να γίνουν ενεργοί συμμέτοχοι στο εγχείρημά τους και να συλλέξουν υλικό που αποτελεί μέρος της εγκατάστασης, διαμορφώνοντας έτσι το δικό τους προσωπικό αρχείο. Κατά τη διάρκεια λειτουργίας της έκθεσης "Tόπος εύρεσης: Γκαίτε, Ομήρου. Σημειακές αρχειακές συγκλίσεις” οι θεατές (κάθε ηλικίας) θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν ομαδικές ξεναγήσεις, οι οποίες θα πραγματοποιούνται από τους ίδιους τους καλλιτέχνες.
Οι επόμενες ξεναγήσεις θα γίνουν στις
22 Νοεμβρίου και 1, 15 και 22 Δεκεμβρίου 2022
Ώρα: 18:00
Διάρκεια: 30'
Δήλωση συμμετοχής στο: prog-athen@goethe.de
Η εγκατάσταση "Tόπος εύρεσης: Γκαίτε, Ομήρου. Σημειακές αρχειακές συγκλίσεις” φιλοξενείται με ελεύθερη είσοδο σε διαφορετικούς χώρους του κτιρίου όπου στεγάζεται σήμερα το Ινστιτούτο, στην οδό Ομήρου 14-16, και διαρκεί ως τις 12 Ιανουαρίου.
Ευκαιρία να τσεκάρετε και το πολύ όμορφα ανακαινισμένο cafe του Ινστιτούτου που προσφέρεται για ήσυχα ραντεβού, δουλειά με λάπτοπ και διάβασμα. Διαθέτει κι ένα ενδιαφέρον μενού.
ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΩΡΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ
Δευτέρα–Πέμπτη: 08:00–22:00
Παρασκευή: 08:00–17:00
Σάββατο: 08:00–14:00
