© John Stathis
Έχουμε πάρει ήδη μια μικρή πρώτη γεύση από όσα "μυστήρια" ετοιμάζει η διοργάνωση 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, αλλά απ’ ό,τι φαίνεται από το πρόγραμμα που έχει ανακοινώσει ακόμα δεν έχουμε δει τίποτα. Η επίσημη έναρξη ετοιμάζεται για τις 4 και 5 Φεβρουαρίου, όταν με μια μεγάλη διήμερη γιορτή η φετινή Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης μάς καλεί να εξερευνήσουμε την ιστορία και τα περιβόητα μυστήριά της.
"Κοιτάξαμε πίσω στο παρελθόν προκειμένου να κοιτάξουμε το μέλλον", λέει ο σκηνοθέτης Chris Baldwin που, μαζί με τον γενικό καλλιτεχνικό διευθυντή της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Μιχαήλ Μαρμαρινό, σχεδίασε ένα από τα πολλά "μυστήρια" που θα δούμε στην εναρκτήρια τελετή. Φιλοδοξία του Μαρμαρινού και της ομάδας ήταν η ανάδειξη της ιστορίας της πόλης –είτε μιλάμε για τις αρχαίες τελετές, τον Αισχύλο και τους μύθους είτε για τη βιομηχανική επάνοδο και την εσωτερική μετανάστευση– μέσα από μια σύγχρονη ματιά. "Κοιτώντας από το παρελθόν μέχρι σήμερα αποδεικνύεται ότι η μεταμόρφωση των κοινωνιών είναι συνεχής και αδιάκοπη", μας εξηγεί ο Baldwin, τονίζοντας πως σε αυτήν τη σκέψη έθεσε τη βάση για το στήσιμο της τελετής έναρξης. "Υποθέτω πως στο παρελθόν αναζητούσαμε πολιτικά κόμματα και συνδικάτα για να μας βοηθήσουν και, παρόλο που αυτά παραμένουν σημαντικά στην καθημερινότητά μας, πλέον αναζητάμε πολύ περισσότερο τις τέχνες και τον πολιτισμό. Θέλουμε να βιώνουμε και να συμμετέχουμε σε πολιτιστικά πρότζεκτ που βοηθούν την επιθυμία μας να δούμε πώς οι πόλεις μας έχουν διαμορφωθεί στο χρόνο".
Ελευσίνα, το νέο Βερολίνο;
Το πάντρεμα των διαφορετικών στοιχείων που εντόπισαν οι δύο καλλιτέχνες στην Ελευσίνα δεν ήταν εύκολη υπόθεση, ενώ υπήρχε και η επιπρόσθετη πρόκληση των προσδοκιών που συνοδεύουν τη φράση "Πολιτιστική Πρωτεύουσα". Όλες οι μεγάλες ελληνικές πόλεις έχουν κουβαλήσει τον τίτλο: την αρχή έκανε η Αθήνα το 1985, σηματοδοτώντας την έναρξη του θεσμού, και ακολούθησαν η Θεσσαλονίκη και η Πάτρα. Η επιλογή, ωστόσο, της τέταρτης πόλης της Ελλάδας που αναλαμβάνει τη διοργάνωση έκανε κάποιους να απορήσουν. Ο Μαρμαρινός χαρακτήρισε τις αντιδράσεις "αρνητική αυτοεπιβεβαίωση", μία από τις πολλές και σκοτεινές καταγωγές της αμφισβήτησης, όπως τόνισε, και έναν ανθυγιεινό τρόπο για το άτομο να φωνάξει "Είμαι κι εγώ εδώ! Παίξτε με!". Το επιχείρημα των λεγόμενων "αρνητών" βασίστηκε στη θεωρία ότι το μέγεθος και οι υποδομές της Ελευσίνας αδυνατούν να υποστηρίξουν τις απαιτήσεις μιας τόσο μεγάλης διοργάνωσης. Για τον Μαρμαρινό, "η βάση του επιχειρήματος μοιάζει να έχει σωστή απαρχή αλλά στην πραγματικότητα είναι λίγο σαν τον Πύργο της Πίζας: πηγαίνει ολόισια αλλά σε στραβή βάση. Μια πόλη επιλέγεται ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα για να αναπτύξει την κρυφή δυναμική της, υπό την πίεση της πολιτιστικής δράσης. Όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει το θάρρος να αναλάβει ένα τέτοιο διαισθητικό ρίσκο με αφορμή μια πόλη, είναι τουλάχιστον μεμψιμοιρία ο Έλληνας να επιμένει στα αρνητικά του επιχειρήματα".
Βέβαια, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός παραδέχεται ότι, όταν ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση τον Σεπτέμβριο του ’20, αντιμετώπισε αρκετές δυσκολίες. "Η πανδημία συνδυαστικά με μια χρηματοδοτική αβεβαιότητα και μια δυσκίνητη έως δυστυχή νομική μορφή εταιρείας συνέθεσαν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ". Προτεραιότητα ήταν η συγκρότηση μιας δυναμικής ομάδας για τον ανασχεδιασμό του καλλιτεχνικού προγράμματος και η επιδίωξη της μεταφοράς της διοργάνωσης για το 2023, όταν ο Μαρμαρινός ήλπιζε ότι οι συνθήκες θα ήταν σαφώς πιο ευνοϊκές για τη διεξαγωγή των εκδηλώσεων. Η άλλη ενδιαφέρουσα –αν και άρρητη– πρόκληση για τους συντελεστές ήταν πόση πρωτοπορία μπορούμε να αντέξουμε ως χώρα. "Άπειρη", απαντά ο Μαρμαρινός, "αρκεί να είναι καλλιτεχνικά σημαντική ή σπουδαία. Θα μου πείτε "Τι; Η Ελευσίνα είναι το νέο Βερολίνο;” Μα ναι, γιατί όχι;" Ο ίδιος άλλωστε υποστηρίζει ότι "το εξαιρετικά καλό, όσο προχωρημένο κι αν είναι, ωριμάζει απότομα το ακροατήριό του – ακόμα και μέσα από την εσωτερική διαλεκτική "θύελλα” που καμιά φορά ξεσηκώνει".
Αν και τα μυστήρια της Ελευσίνας είναι αμέτρητα, ο Μαρμαρινός δεν δυσκολεύτηκε να τα εντοπίσει εξερευνώντας την πόλη – η ίδια του αποκάλυπτε γενναιόδωρα την ιστορία της. Αυτό οφειλόταν κυρίως στην προθυμία των κατοίκων να τον καθοδηγήσουν στο πώς να αφηγηθεί τα ελευσινιακά μυστικά. Στην ίδια κατεύθυνση κινήθηκε και ο Chris Baldwin, θεωρώντας ευθύνη του να έρθει σε άμεση επαφή με τους ντόπιους και την πόλη: "Η Ελευσίνα έχει επίγνωση του παρελθόντος της, του αρχαίου και του πιο σύγχρονου. Νομίζω ότι, όταν το κοινό δει την τελετή έναρξης, θα καταλάβει πως ο χρόνος μπορεί να σταματήσει στιγμιαία, δίνοντάς μας την ευκαιρία να θαυμάσουμε τον τόπο και να γνωρίσουμε τη σημαντική του ιστορία". Έχοντας συμμετάσχει σε πρότζεκτ παλαιότερων Πολιτιστικών Πρωτευουσών, ο Baldwin πιστεύει ότι αυτός είναι και ο κοινός στόχος των πόλεων: να συστηθούν με έναν τρόπο που θα είναι ενδιαφέρων και ελκυστικός στο ευρύτερο ευρωπαϊκό κοινό.
Είναι εμφανές ότι ο διάλογος και η επιτόπια παρουσία είναι το κλειδί για την ανάδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας ενός τόπου και ειδικά για τις Ευρωπαϊκές Πολιτιστικές Πρωτεύουσες. Το ίδιο πιστεύει και ο Baldwin: "Στην περίπτωση του 2023 Ελευσίς, υπάρχει μια στιγμή όπου όλοι συναντιόμαστε, αλλά υπάρχει και μια έντονη επιθυμία να ακουστούν διαφορετικές φωνές. Γι’ αυτό το κόνσεπτ των "Μυστηρίων” είναι τόσο ξεχωριστό. Για εμένα, το μυστήριο δεν είναι τόσο η μαγεία, όσο η ποικιλία των δημιουργικών φωνών που αναδύονται, καθώς οι πολιτιστικές συναντήσεις πολλαπλασιάζονται".
Διαβάστε Επίσης
Τα μοναδικά χαρακτηριστικά της πόλης βοήθησαν στη δημιουργία των "Μυστηρίων μετάβασης", που αποτελούν τον βασικό κορμό του καλλιτεχνικού προγράμματος. Φυσικά, το (αβέβαιο) μέλλον και η παρακαταθήκη της Ελευσίνας είναι στοιχεία που απασχόλησαν την ομάδα και, βάσει όσων μας είπε ο καλλιτεχνικός διευθυντής, τα μυστήρια και το ζήτημα της βιώσιμης ανάπτυξης αποτέλεσαν καθοριστικά στοιχεία στο πολιτιστικό πείραμα της Ελευσίνας, προκειμένου να εξελιχθεί σε μια παραδειγματική πόλη για όλη την Ευρώπη. Τρεις πολιτιστικές υποδομές θα αποδοθούν στην πόλη μετά το πέρας των εκδηλώσεων και, συνδυαστικά με τις πολιτιστικές δράσεις που θα φιλοξενήσουν, θα εξασφαλίσουν τη "μετάβαση" της Ελευσίνας στην επόμενη δεκαετία, μια "δεκαετία πολιτισμού" όπως την αποκαλεί ο Μαρμαρινός.
Ένα χορταστικό πρώτο διήμερο
Σύντομα θα έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε μερικές από τις κρυφές πτυχές της πόλης στην τελετή έναρξης, ξεκινώντας το απόγευμα του Σαββάτου 4/5 με την άφιξη στην πόλη τεσσάρων "Πομπών", θαλάσσιων και χερσαίων. Όσο η κολεκτίβα TimeCircus θα ολοκληρώνει τη μεγαλύτερη προσκυνηματική πομπή στην ελευσινιακή ιστορία, το "Ελευσίνιο κίνημα" θα πλημμυρίσει με μουσική και χορό τους δρόμους. Το πέρασμα στη δεύτερη φάση της τελετής έναρξης γίνεται με μια θεαματική εκδήλωση στο παράκτιο μέτωπο, όπου, με φόντο τη θάλασσα, οι CHÓRES της Μαρίνας Σάττι θα πλαισιώσουν την ανάδυση μιας μυθικής οντότητας. Στη συνέχεια, η Ελευσίνα θα μετατραπεί σε μια "πολιτιστική ακτογραμμή", όπως τη χαρακτήρισε ο Baldwin, με την "Παράκτια Πολιτιστική Διαδρομή" που φέρνει είκοσι μία δράσεις σε διάφορα απροσδόκητα σημεία, από ταράτσες μέχρι συνεργεία αυτοκινήτων.
Η τελετή κορυφώνεται με ένα ταξίδι πίσω στα 90s: Οι Στέρεο Νόβα επιστρέφουν για μια μοναδική συναυλία στο Εργοστάσιο Ίρις, αλλά η βραδιά δεν λήγει εκεί. Ένα after party με γυναίκες DJs περιμένει το κοινό στο Παλαιό Ελαιουργείο και γεμίζει με disco και techno ήχους το βιομηχανικό τοπίο. Τη δεύτερη ημέρα εγκαινιάζονται αρκετές σημαντικές εκθέσεις και καλλιτεχνικά δρώμενα: το αφιέρωμα "Μελίνα" για την εισηγήτρια του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, οι "Στήλες" του Henry Heiner Goebbels, η εικαστική έκθεση "Visions from the Underworld" και οι "Κάμαρες", η πολυμορφική περφόρμανς του Ευριπίδη Λασκαρίδη. Δίνουμε λοιπόν ραντεβού στην Ελευσίνα για να ανακαλύψουμε τις συναρπαστικές της εκπλήξεις και να αντικρίσουμε το νέο πρόσωπο μιας πόλης που, σύμφωνα με τον Μαρμαρινό, "μόνο νομίζουμε τόσα χρόνια ότι γνωρίζαμε".
Δείτε το αναλυτικό πρόγραμμα του διημέρου
