Οι μισοί Έλληνες γράφουν, κι οι άλλοι μισοί δεν διαβάζουν: Τι λένε οι εκδότες για το βιβλίο στην Ελλάδα σήμερα

Το κυριότερο εύρημα της μεγάλης έρευνας του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) για το βιβλίο, (που έγινε από τον Ιανουάριο του 2021 έως τον Φεβρουάριο του 2022 από τη Metron Analysis, υπό την επιστημονική διεύθυνση του καθηγητή κοινωνιολογίας Νίκου Παναγιωτόπουλου) είναι άκρως ανησυχητικό: "Περισσότερο από το ένα τρίτο των Ελλήνων, το 35%, όχι απλώς δεν διαβάζει καθόλου, ούτε ένα βιβλίο το χρόνο, παρά απαξιώνει ρητά την ανάγνωση. Κατά μέσο όρο, οι Έλληνες διαβάζουν 5 βιβλία τον χρόνο...".

Η έρευνα του ΟΣΔΕΛ τεκμηρίωσε την αιτιώδη σχέση της ανάγνωσης με την προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική εξέλιξη. Επίσης κατέδειξε πως οι αναγνωστικές ανισότητες παράγουν κοινωνικές και πολιτισμικές ανισότητες. Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο διαβάζεις, τόσες περισσότερες πιθανότητες έχεις να γίνεις πραγματικά πλούσιος. Επίσης, όπως τα λεφτά πάν’ στα λεφτά, έτσι και τα βιβλία παν’ στα βιβλία: εάν η οικογένειά σου διάβαζε, κι εσύ θα διαβάζεις. Αντίστοιχα, όσο πιο φτωχοί και πιο αμόρφωτοι ήταν οι γονείς και οι παππούδες σου, τόσο λιγότερα βιβλία θα διαβάζεις, άρα τόσο λιγότερες πιθανότητες έχεις για να βελτιώσεις τη ζωή σου. Αυτά θεμελιώθηκαν επιστημονικά. Οπότε, είναι ευνόητο πως η κρίση που περνάει η αγορά του βιβλίου αντανακλά τη γενικότερη κρίση της ελληνικής κοινωνίας, οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική και αξιακή. 

Σε συσχετισμό με τα πορίσματα της έρευνας του ΟΣΔΕΛ, το athinorama.gr απευθύνθηκε σε τρεις εκδότες, θέτοντάς τους κάποια ερωτήματα, όσον αφορά την πορεία του βιβλίου σήμερα στην Ελλάδα, τις νέες τάσεις, τα προβλήματα και τις προοπτικές. Κάποιες πρώτες γενικές διαπιστώσεις: η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει σφοδρά την αγορά του βιβλίου, το Κράτος ολιγωρεί, αλλά οι εκδότες αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, ώστε να εμπλουτίσουν τον κατάλογό τους, να προσαρμοστούν στις προτιμήσεις του κοινού και να εξοικειώσουν τους αναγνώστες με τα τρέχοντα ρεύματα στην παγκόσμια βιβλιοπαραγωγή. 

Καταρχάς, οι Έλληνες δεν διαβάζουν, όντως, όχι τουλάχιστον όσο θα χρειάζονταν, και όσο θα (τους) έπρεπε, αν σκεφτεί κανείς το ότι εμείς, οι Νεοέλληνες, είμαστε κληρονόμοι, λέμε τώρα, του αρχαίου ενδόξου ελληνικού πολιτισμού, με μια γραμματεία που ξεκινά από τον Όμηρο και συνεχίζεται αδιαλείπτως εδώ και 3000 χρόνια...  Ο Πέτρος Κακολύρης, από τις εκδόσεις Εύμαρος, είναι παραστατικός: "Οι   Έλληνες και οι Ελληνίδες δεν διαβάζουν (περισσότερο γράφουν, θα μπορούσαμε να πούμε...) και η Πολιτεία δεν κάνει τίποτα να το βελτιώσει αυτό". 

Μετά την κατάργηση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, ο Πέτρος Κακολύρης θεωρεί την έλλειψη ενός κρατικού φορέα για το βιβλίο ως "έγκλημα". Επίσης, ως μία ακόμη αιτία για την κακοδαιμονία στο χώρο του βιβλίου θεωρεί την έλλειψη βιβλιοθηκών στη χώρα, παρότι "όλο και περισσότεροι αναγνώστες/τριες καταφεύγουν σε αυτές λόγω της οικονομικής κρίσης". Ο εκδότης του Εύμαρου, σκιαγραφώντας το οικονομικό πλαίσιο της αγοράς, δηλώνει: "η οικονομική κατάσταση των εν δυνάμει αναγνωστών/τριών, τα τελευταία χρόνια χειροτερεύει. Αν προσθέσει κανείς και τις τελευταίες εξελίξεις διεθνώς (πόλεμος στην Ουκρανία, πανδημία, ενεργειακή κρίση) είναι κατανοητό πως το βιβλίο ακολουθεί την φθίνουσα πορεία όλων των οικονομικών δεικτών και μάλλον σε μεγαλύτερο βαθμό".

Ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, των εκδόσεων Διόπτρα, συμφωνεί: "Το πιο σημαντικό πρόβλημα που εμφανίζει η αγορά του βιβλίου είναι ότι δεν υπάρχει καμία πολιτική για το βιβλίο από τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Είναι αδιανόητο να μην υπάρχει θεσμικός φορέας που να αναλάβει να διαμορφώσει στρατηγική για το βιβλίο και τις μελλοντικές γενιές. Τα παιδιά μεγαλώνουν χωρίς να γνωρίζουν την αξία της ανάγνωσης, ενώ θα μπορούσαν, ξεκινώντας από το νηπιαγωγείο, να έχουν μια συνεπή επαφή με το βιβλίο, όπως συμβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες". 

Στο ίδιο μήκος κύματος και η Ελένη Παπαγεωργίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο: "Η αγορά του βιβλίου δεν μπορεί να διαχωριστεί από την υπόλοιπη αγορά και επηρεάζεται φυσικά από την οικονομική κρίση που περνά η χώρα τους τελευταίους μήνες. Και εμείς, όπως όλοι οι εκδοτικοί οίκοι, προσπαθούμε κάθε μέρα να διαχειριστούμε τις αυξήσεις στο κόστος του χαρτιού, της παραγωγής, των μεταφορών". 

Και τώρα τί γίνεται, θα ρωτήσει κάποιος. Ποιές είναι οι νέες τάσεις της αγοράς, και τί κάνουν οι οίκοι, ώστε να τις αφουγκραστούν και να τις ικανοποιήσουν, προσαρμοζόμενοι στα νέα δεδομένα; Ο κ Παπαδόπουλος είναι σαφής: "Αισθάνομαι μια κάμψη σε αυτό που αποκαλείται σύγχρονη εμπορική ελληνική πεζογραφία. Παρατηρείται μια μετατόπιση των αναγνωστών προς την ξένη πεζογραφία. Την τελευταία τριετία έχουν αυξηθεί και οι έφηβοι αναγνώστες, μεγάλο ποσοστό των οποίων μάλιστα διαβάζει τα βιβλία στα αγγλικά, παρότι υπάρχουν διαθέσιμες οι αντίστοιχες μεταφράσεις. Η νέα τάση είναι η διάδοση των βιβλίων μέσω της πλατφόρμας του Tik Tok, το οποίο έχοντας πρόσβαση σε νεότερες ηλικίες, δημιουργεί νέο αναγνωστικό κοινό", δηλώνει ο εκδότης της Διόπτρας.

Την συνεισφορά της πλατφόρμας Tik Tok στην προώθηση της ανάγνωσης, αναγνωρίζει και η κα Παπαγεωργίου: "Κάτι άλλο που παρατηρούμε είναι μια αύξηση του ενδιαφέροντος για νεανικά  βιβλία, κυρίως φαντασίας ή με κοινωνικά θέματα, που αποδίδεται στην ύπαρξη πια και στην Ελλάδα μιας δυναμικής κοινότητας αναγνωστών στο TikTok". Η εκδότρια του Μεταίχμιου σκιαγραφεί τις τάσεις της αγοράς και την πολιτική του οίκου της ως εξής: "Το ενδιαφέρον του κοινού για το ελληνικό μυθιστόρημα παραμένει μεγάλο, αλλά παράλληλα όλο και περισσότεροι αναγνώστες ανακαλύπτουν τη feelgood λογοτεχνία, μυθιστορήματα αισιόδοξα που προσφέρουν στον αναγνώστη ψυχαγωγία και απόδραση από τη δύσκολη καθημερινότητα, αλλά και ευκαιρία για προβληματισμό. Οι ιστορικές μελέτες και τα δοκίμια για θέματα πολιτικής ή σύγχρονου προβληματισμού έχουν ένα σταθερό κοινό. Τα βιβλία για γονείς και τα βιβλία εκλαϊκευμένης ψυχολογίας και αυτοβελτίωσης είναι επίσης πολύ δημοφιλή, ενώ φαίνεται ότι πια οι Έλληνες διαβάζουν με ενδιαφέρον και graphic novel. Συνεχίζουμε ωστόσο να εκδίδουμε τα βιβλία που έχουμε επιλέξει και να κάνουμε ό,τι καλύτερο για να γίνουν αυτά γνωστά και να φτάσουν στα χέρια των αναγνωστών. Έχουμε ένα πλούσιο εκδοτικό πρόγραμμα για το υπόλοιπο 2022 με πολλά βιβλία για μικρούς και μεγάλους και έτσι σχεδιάζουμε να προχωρήσουμε και την επόμενη χρονιά", καταλήγει.

Πώς, τελικά, θα φτάσουν τα βιβλία στα χέρια των παλιών και των νέων αναγνωστών; "Ο δικός μας σχεδιασμός", λέει ο κ. Παπαδόπουλος της Διόπτρας "είναι να διευρύνουμε την αναγνωστική κοινότητα και την προσέγγιση και διατήρηση των νεότερων ηλικιών που μας γνώρισαν για πρώτη φορά μέσα από τις μεγάλες επιτυχίες που είχαμε σε βιβλία, των οποίων η επιτυχία ξεκίνησε μέσα από book tok. Παράλληλα η επέκτασή μας και σε άλλες υποκατηγορίες, στις οποίες ανήκουν πιο φανατικοί αναγνώστες, είναι ένας στόχος που μας γοητεύει. Εδώ φαίνεται ότι μας βοηθάει πολύ η επανέκδοση των έργων του Νίκου Καζαντζάκη, μέσα από την νέα οπτική που δώσαμε σε αυτά αλλά και την έκδοση του ανέκδοτου μυθιστορήματός του ο ΑΝΗΦΟΡΟΣ".

Ο Πέτρος Κακολύρης επισημαίνει σχετικά, πως γενικά "οι εκδότες πλέον αναπροασαρμόζονται στα νέα δεδομένα, περιορίζοντας τους τίτλους και το τιράζ. Έχοντας συναίσθηση πως οι αναγνώστες δεν πάνε στα βιβλιοπωλεία, πάμε εμείς στους αναγνώστες. Εμείς διοργανώνουμε αρκετές βιβλιοπαρουσιάσεις με μορφή συναντήσεων και διαλόγου, ενώ οργανώνουμε και τις Λογοτεχνικές Συναντήσεις με συγγραφείς για να φέρουμε το κοινό κοντά τους". Ολοκληρώνοντας, ο εκδότης του Εύμαρου κάνει μια σημαντική αποκάλυψη: "τα τελευταία χρόνια μεγαλώνει όλο και περισσότερο το "καθεστώς" της πληρωμής της έκδοσης των βιβλίων από τους ίδιους τους συγγραφείς". 

Εδώ, σχολιάζοντας, θα έλεγε κανείς πως "οι μισοί Έλληνες γράφουν, κι οι άλλοι μισοί δεν διαβάζουν". Η αυτοέκδοση είναι όντως ένα σοβαρό ζήτημα: σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς κι οι οίκοι πρέπει να τα βγάλουν πέρα, κι επιπλέον ο οποιοσδήποτε που έχει χρήματα και μια ιστορία να πει, μπορεί να δει επιτέλους το όνομά το τυπωμένο, ώστε να εντυπωσιάσει τον κουμπάρο του στο πρωτοχρονιάτικο ρεβεγιόν – τώρα, όσον αφορά την ποιότητα της βιβλιοπαραγωγής, έ, δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα...

Να κλείσουμε με μια ουσιώδη επισήμανση του καθηγητή κοινωνιολογίας κ. Παναγιωτόπουλου, του επιστημονικού διευθυντή της έρευνας του ΟΣΔΕΛ: " Η ανάγνωση είναι προϊόν κοινωνικών καθορισμών, και όχι προσωπικών κλίσεων". Συνεπώς, οφείλουμε όλοι, αναγνώστες, θεσμοί, φορείς, ΜΜΕ, Πολιτεία, να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να ενισχύσουμε την φιλαναγνωσία – εάν θέλουμε να έχουμε εμείς και τα παιδιά μας, κυρίως αυτά, μια καλύτερη, από κάθε άποψη, ζωή.