"Drifts", της Kate Zambreno
Την, αμετάφραστη στα ελληνικά, ελπίζω όχι για πολύ ακόμη, Kate Zambreno μου σύστησε ένας φίλος συγγραφέας: "στιλ μάγκι νέλσον, την οποία, παρά τη σημασία της, δεν συμπάθησα" - και όντως το "Drifts" (εκδ. Riverhead Books) περνά από την αυτο-θεωρία στην αυτό-ποίηση, στην αυτο-λογοτεχνία, με τον πλέον αβίαστο τρόπο παρασύροντάς μας σε ένα υπνωτιστικό ταξίδι εκεί που η καθημερινότητα (πώς μεταφράζεται, αλήθεια, το dayliness;) συναντά την καλλιτεχνική εργασία και παραγωγή. Δεν μας πάει πολύ μακριά, το μεγαλύτερο μέρος του συμβαίνει στον πρώτο όροφο και την αυλή ενός παλιού Βικτωριανού σπιτιού, τόσο απομακρυσμένο που θα μπορούσε να θεωρηθεί προάστιο της Νέας Υόρκης, με μερικά διαλείμματα για να κατέβει η συγγραφέας με το μετρό στο πανεπιστήμιο, όπου διδάσκει ή να επισκεφτεί μια έκθεση. Τι είναι το drift; (σωρός, αλλά και παρέκκλιση πορείας, κατά το λεξικό) αναρωτιέται η συγγραφέας απαντώντας ότι πρόκειται ίσως για ένα είδος φόρμας. Ο τίτλος του βιβλίου προήλθε από ένα συναίσθημα, διαμέσου του οποίου η Zambreno ξεκινά να γράψει σε ενεστώτα χρόνο. Το αποτέλεσμα είναι ένα διαλογιστικό, θραυσματικό ημερολόγιο που στριφογυρίζει γύρω από το πόσο απέχει η οικιακότητα και η καθημερινότητα από την καλλιτεχνική δημιουργία και το πώς η πρώτη μπορεί να καταπιέσει την τελευταία. Με αναφορές σε συγγραφείς και καλλιτέχνες διαφορετικών εποχών και ειδικότερα στον Ράινερ Μαρία Ρίλκε, τον Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν, την Ανιές Βαρντά, τη Σαντάλ Άκερμαν, αλλά και στις δυσκολίες της ακαδημαϊκής ζωής, της ελλιπούς ιατρικής περίθαλψης, της αγωνίας για το πώς θα βγάλει τα προς το ζην, τις βόλτες με τον σκύλο της και την παρατήρηση της φύσης και των γειτόνων της, το "Drifts" αποτυπώνει με ειλικρίνεια, φαντασία, σκληρότητα, ποιητικότητα, βαρεμάρα, τον χρόνο που περνάει διαφορετικά όταν ασχολείσαι με τα δημιουργικά επαγγέλματα, ειδικότερα όταν είσαι γυναίκα, γύρω στα 40, και τα στερεότυπα και τις συγκρούσεις γύρω από αυτό. Αλλά και τη ζωή γενικότερα, τη συντροφικότητα, την εργασία, την οικογένεια - το πόσο σβησμένη νιώθεις όταν βλέπεις συγγενείς και πόσο καιρό σου παίρνει να ξανανιώσεις το περίγραμμά σου μετά.
Για να ξαναγυρίσω στον φίλο μου και τη Νέλσον, η οποία σχολιάζεται, όπως και διάφορες λογοτεχνικές τάσεις και συμπεριφορές στο κίτρινο ημερολόγιο της Kate, η ίδια σε συνέντευξή της είχε δηλώσει ότι υπάρχει η αίσθηση ότι η αυτοθεωρία είναι μια εφεύρεση του σήμερα, ενώ έχει τις ρίζες της στη Νέα Αφήγηση, περισσότερο ένα queer αμερικάνικο κίνημα, ή τα Γαλλικά αυτοπορτρέτα του Hervé Guibert και της Marguerite Duras, ή ακόμη και το The Pillow Book της Sei Shōnagan ή το Zami της Audre Lorde. Επισημαίνοντας ότι αυτοί που ακύρωσαν το "Drifts" ήταν κυρίως άντρες του κατεστημένου που διαμαρτυρήθηκαν ότι δεν ήταν μυθιστόρημα θέλοντας να διαφυλάξουν θα έλεγε κανείς κάτι. "Ποιός αποφασίζει τι είναι μυθιστόρημα; Δεν είναι το μυθιστόρημα μια ευρύχωρη φόρμα, μια φόρμα όπου κάτι καινούργιο συμβαίνει;" διερωτάται. Το "Drifts" είναι η απάντησή της. Δέσποινα Ζευκιλή
"Όμορφε κόσμε, πού είσαι", της Σάλλυ Ρούνεϋ
"Η φωνή των millenials" χαρακτηρίζουν τη Σάλλυ Ρούνεϋ κι ενώ αντιπαθώ τέτοιους αφορισμούς, ομολογώ ότι ο τίτλος της και ο λόγος της είναι πραγματικά σαν βγαλμένος από τα λαρύγγια μας, τα chat και email μας. Και τα δύο τελευταία είναι πράγματι απαιτητικά στοιχήματα που όμως φέρνει άψογα εις πέρας, περνώντας αβίαστα συζητήσεις που απαρτίζονται από ιντερνετική σλανγκ και emoji στο χαρτί (βοηθάει πολύ και η εξαιρετική μετάφραση της Στέλλας Κάσδαγλη, που τις μετέφερε με ακρίβεια στην ελληνική τους εκδοχή). Κι αν η ιστορίες της είναι στη βάση τους κορίτσι-γνωρίζει-αγόρι, τι παραπάνω θέλει ένας όμορφος κόσμος (ή οι "Κανονικοί άνθρωποι", ή οι "Συζητήσεις με φίλους"); Τις μπολιάζει, άλλωστε, με όλα όσα απασχολούν μία γυναίκα λίγο πριν τα τριάντα σήμερα: από τη στεγαστική κρίση στο online dating και από το ghosting στις υπαρξιακές αναζητήσεις, στις σχέσεις με την οικογένεια, στην αναζήτηση της τελειότητας, στην οικονομική ανασφάλεια. Η Άλις, η Αϊλίν, ο Φίλιξ και ο Σάιμον, οι πρωταγωνιστές του "Όμορφου κόσμου..." (εκδ. Πατάκη) είναι στην ουσία κι αυτοί "Κανονικοί άνθρωποι" που θέλουν να αγαπήσουν και να αγαπηθούν, να κάνουν σεξ και να το απολαύσουν και τελικά να επιβιώσουν σε έναν κόσμο που καθημερινά αλλάζει και τους φοβίζει. Μια γενιά που υποχρεώθηκε να ενηλικιωθεί πριν την ώρα της, να γνωρίσει μόνη της νέα μοντέλα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, να χτυπηθεί από διαφορετικές κρίσεις, να αποτρέψει ή να αποδεχτεί το τέλος του πολιτισμού και κάπου μέσα σε όλα αυτά να βρει την ευτυχία και την αληθινή της ταυτότητα.
Αυτή είναι η φωνή της και η Ρούνεϋ μας αναγκάζει να την ακούσουμε:
"Χάζεψα πολύ στο ίντερνετ σήμερα και με έπιασε κατάθλιψη".
"Νομίζω ότι η έννοια του "συντηριτικού" είναι από μόνη της επίπλαστη, γιατί τίποτα δεν μπορεί να συντηρηθεί όπως είναι - θέλω να πω ο χρόνος κυλάει προς μία μόνο κατεύθυνση".
"Μπορείς να φανταστείς ομορφότερο τρόπο (σ.σ. να χαθείς) από αυτόν; - να ανησυχούμε για το σεξ και τις φιλίες μας την ώρα που θα έπρεπε να αναδιανέμουμε τον παγκόσμιο πλούτο και να μεταβαίνουμε συλλογικά σε ένα βιώσιμο οικονομικό μοντέλο";
"Κιμ Τζιγιάνγκ, γεννημένη το 1982", της Τσο Ναμ-Τζου
Και κορεάτικο και φεμινιστικό! Ήδη καθόλου θελκτικός συνδυασμός για έναν αναγνώστη. Και όμως το βιβλίο της Τσο Ναμ-Τζου (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας), όχι μόνο υπήρξε η αφετηρία του φεμινιστικού κινήματος της Κορέας αλλά έγινε και διεθνές bestseller. Πώς κατάφερε και κέρδισε τόσο αναγνωστικό κοινό η ζωή της Τζιγιάνγκ που μεγαλώνει στην σκιά του αδερφού της, με την αυτονόητη επαγγελματική ανισότητα έναντι των συναδέλφων της (με χρωμόσωμα Υ) και κάτω από την κοινωνική και οικογενειακή πίεση ως προς την μητρότητα;
Η γραφή στο ευκολοδιάβαστο βιβλίο είναι τριτοπρόσωπη, αποστασιοποιημένη, ψυχρά αφηγηματική χωρίς εκρήξεις και κρεσέντο. Μην περιμένετε κακοποιητές συζύγους, βάναυσους φίλους και βίαιες κακοποιήσεις. Στην μακρινή Κορέα, όπως περιγράφεται, ο σεξισμός είναι μεν παγιωμένος αλλά στις περισσότερες εκφάνσεις του χαμηλών λιπαρών και υπόγειος. Τόσο που όσες, όσοι θεωρούν τους εαυτούς τους απαλλαγμένους από πατριαρχικά βαρίδια, ίσως σκεφτούν διαφορετικά την αξιέπαινη και λυτρωτική πρόθεση πολλών αντρών "να βοηθήσουν στις υποχρεώσεις του σπιτιού".
Δεν θα ξεχάσω το παρακάτω απόσπασμα που με τόσο δωρικό και ωμό τρόπο θέτει τα αυτονόητα σε… πιο αυτονόητη βάση. "Θα με βοηθήσεις κι εσύ; Τι έχεις πάθει κι όλο λες ότι θα με ‘’βοηθάς’’. Θα με βοηθάς με τις δουλειές του σπιτιού. Θα με ‘’βοηθάς’’ με το μωρό(…). Δεν είναι δικό σου το σπίτι; Το νοικοκυριό; Το παιδί; Κι αν δουλεύω, δεν ξοδεύεις κι εσύ το μισθό μου; Γιατί επιμένεις να μιλάς για ‘’βοήθεια’’, λες και προθυμοποιείσαι απ’την καλή σου την καρδιά να βάλεις ένα χεράκι σε υποχρεώσεις ξένων ανθρώπων".
Απλά, αφυπνιστικά και κατανοητά, η Τσο Ναμ-Τζου με μια αφόρητη αμεσότητα ανοίγει το κουτί της Πανδώρας που κρύβει καλά όλες τις έμφυλες διακρίσεις και την συσσώρευση των ανδρικών προνομίων όπως αντανακλώνται στην Κορέα. Και σε άλλες ηλιόλουστες χώρες της Μεσογείου. Λένα Γκόβαρη
"We Chefs", του Joao Wengorovius
Έχω μια ιδιαίτερη αδυναμία στις γαστρονομικές εκδόσεις, συνήθεια που δεν αλλάζει ούτε η θερινή ραστώνη. Κάποια αναγνώσματα δε της προσωπικής μου συλλογής-για την οποία δικαιούμαι να καμαρώνω- απαιτούν περισσότερο χρόνο και ιδιαίτερη προσοχή λόγω όγκου και περιεχομένου οπότε δύσκολα διαβάζονται άμεσα. Κάτι ανάλογο συνέβη και με το σχεδόν 600 σελίδων "Εμείς οι σεφ", το συγγραφικό διαμάντι του Πορτογάλου διαφημιστή, δεινού bon vivant και κριτή διεθνών γαστρονομικών βραβείων, Joao Wengorovius, που βρέθηκε στα χέρια μου υπογεγραμμένο, άρτι αφιχθέν από την Πορτογαλία σχεδόν αμέσως μόλις κυκλοφόρησε το 2018 (κυκλοφορεί στα αγγλικά από τις εκδόσεις Documenta).
Δεν είναι κλασική περίπτωση βιβλίου διακοπών, αλλά είπα μήπως ότι το διάβασα στην παραλία; Επί της ουσίας, πρόκειται για ένα αφήγημα για εκείνους που έχουν επιλέξει να περνούν τις περισσότερες ώρες της ημέρας στην κουζίνα, αγκαζέ με την ένταση και τα πλείστα όσα συνεπάγεται αυτή η δουλειά. Οι σελίδες του σφύζουν από ακατάπαυστο storytelling ενός αγώνα αντοχής και χωρίς εύπεπτες λαϊκολογίες ή φλυαρίες σκιαγραφούν τη βασική συνταγή της δημιουργίας των θεμελιωδών προδιαγραφών μιας cuisine d’auteur αλλά και τους λόγους που η διατήρησή τους δεν είναι εύκολη υπόθεση. Είναι εξάλλου εντυπωσιακή και άξια θαυμασμού η αφοσίωση του "καριερίστα" μάγειρα στο επάγγελμά του, ο τρόπος που συνειδητοποιημένα εργάζεται καθώς και η διαχείριση της έντασης της δουλειάς.
Το βιβλίο φιλοξενεί την εμπειρία του συγγραφέα από την ελίτ των εστιατορίων σε κάθε γωνιά του πλανήτη, αφηγηματική φωτογραφική επένδυση με σκίτσα και δικές του λήψεις και συνομιλίες του με 21 εκ των πιο επιδραστικών σεφ που περιγράφουν την ουσία της μαγειρικής "πέρα από το μαγείρεμα". Eνδεικτικά αναφέρω τους: Άλμπερτ Αντριά, Ρενέ Ρεντζέπι, Αντόνι Λουίθ Αντούριθ, Έλενα Άρθακ, Μάσιμο Μποτούρα, Βιρχίλιο Μαρτίνεθ, Ντανιελ Χουμ, Άλεξ Ατάλα. Και μη νομίζετε ότι το βιβλίο απευθύνεται αποκλειστικά σε γκουρμέδες και foodies, κάποιες ατακαδόρικες ιστορίες που δίνουν ακόμα και στο ατύχημα νόημα μπορεί άνετα να προσφέρουν στον καθένα μπόλικη τροφή για σκέψη. Ελευθερία Βασιλειάδη
"Ten Thousand Apologies: Fat White Family And The Miracle Of Failure", των Αντέλ Στράιπ & Λίας Σάουντι
Παρότι μεγάλωσα με μουσικά περιοδικά και εκτενή πορτρέτα καλλιτεχνών, συγκροτημάτων και λοιπόν συγγενών, το λογοτεχνικό αντίστοιχό τους ελάχιστα μου κινούσε την περιέργεια. Ακόμα και εκείνα που είναι αντιληπτό γιατί θεωρούνται κλασικά, όπως το "Rip it up and start again" του Σάιμον Ρείνολντς, κοσμούν ακόμα τα ράφια με τα αδιάβαστα της βιβλιοθήκης μου. Φέτος, όμως, για πρώτη φορά όχι απλώς ανυπομονούσα να βγει ένα "μουσικό" βιβλίο, αλλά μπήκα στον κόπο να το προ-παραγγείλω. Συγκρότημα – εμμονή για τα αυτιά μου, το οποίο δεν έχει βγει στιγμή από τα ακουστικά τα τελευταία πέντε και βάλε χρόνια, οι Fat White Family είναι το σπουδαιότερο συγκρότημα που δε συνέβη ποτέ. Μόλις τρεις -σπουδαίοι- δίσκοι, μνημειώδεις ζωντανές εμφανίσεις (παρότι στην Ελλάδα πέρασαν και δεν ακούμπησαν), αλλά και τόνοι αυτοκαταστροφής, καταχρήσεων, αλαζονικοί εγωισμοί και ομηρικοί καυγάδες των μελών, έχουν δώσει αύρα άθλου στο οτιδήποτε στοιχειώδες καταφέρουν να διεκπεραιώσουν αυτοί οι τύποι. Η θεαματική ροπή τους στο να τα κάνουν όλα σκατά, καταγράφεται με απολαυστική γλαφυρότητα στο βιβλίο που συνυπογράφουν οι έμπειρη δημοσιογράφος Αντέλ Στράιπ και ο frontman της μπάντας Λίας Σάουντι. Στις αφηγήσεις του το συγγραφικό δίδυμο επέλεξε ανακατέψει το πραγματικό γεγονός με τη μυθοπλασία, με τη Στράιπ να επιτελεί το έργο της έρευνας και το Σάουντι τις βιωματικές εξιστορήσεις. Έτσι, όσα πραγματικά ακραία αποκτούν ζωή στις σελίδες του βιβλίου, επαφίεται στις προσωπικές εκτιμήσεις του κάθε αναγνώστη. Όπως ο τσακωμός της μπάντας με το μυθικό Μαρκ Ε. Σμιθ των Fall στο Γκλαστονμπέρι ή τις α λα GG Allin περφόρμανς του Σάουντι, που περιλαμβάνουν τον τραγουδιστή να πετάει τα κόπρανά του στο κοινό ουρλιάζοντας "cream of the young! Cream of the young!". Εγώ, πάντως, διαλέγω να τα πιστέψω όλα. Γιάννης Καντέα-Παπαδόπουλος
"Σκηνές από το θέατρο της ζωής μου", της Ελένης Βαροπούλου
Η Ελένη Βαροπούλου, κριτικός, θεωρητικός του θεάτρου και μεταφράστρια αποτέλεσε για περισσότερο από σαράντα χρόνια μία διεισδυτική μελετήτρια της σκηνικής πρακτικής στην Ελλάδα και το εξωτερικό, και πολύτιμος σύνδεσμος των Ελλήνων με την ευρωπαϊκή θεατρική πρωτοπορία. Στις "Σκηνές από το θέατρο της ζωής μου" (εκδ. Νεφέλη) καταγράφει εν είδει αυτοβιογραφίας το συναρπαστικό οδοποιρικό της στο θέατρο και την τέχνη. Χωρίς να απευθύνεται σε ειδήμονες του θεάτρου, ξεκινάει την αφήγησή της από τα παιδικά της χρόνια στην Ηγουμενίτσα, και συνεχίζει πλέκοντας το νήμα της συναρπαστικής διαδρομής της, όπου η τέχνη σε κάθε της έκφανση αναδεικνύεται στον απόλυτο πρωταγωνιστή. Μπλέκοντας συνεχώς στο κείμενό της, χωρίς χρονολογική σειρά, διαφορετικά στιγμιότυπα, από τη φυσική ομορφιά της ελληνικής επαρχίας όπου μεγάλωσε, ακολουθώντας τις συχνές μετακινήσεις της οικογένειάς της, μέχρι τις πρώτες της επαφές με το θαυμαστό κόσμο του θεάτρου, της σκηνογραφίας, των εικαστικών, της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας (μία ολοκληρωτικά καλλιεργημένη προσωπικότητα!), τα ζωηρά φοιτητικά της χρόνια στο Παρίσι, τις συναντήσεις της με κορυφαίους δημιουργούς από όλο το φάσμα της τέχνης μέχρι τα απίθανα ταξίδα της σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, στη Σαγκάη, το Τόκιο, την Πόλη του Μεξικό, το Σάο Πάολο, η Βαροπούλου αποδεικνύεται η γοητευτική οδηγός ενός σαγηνευτικού ταξδιού στον κόσμο και στην τέχνη. Κι ενώ πίσω από τον μεγάλο πλούτο των εμπειριών και των αναμνήσεων, διακρίνεται η τεράστια ευρυμάθειά της καθώς και η συμβολή της στην ανάπτυξη του ελληνικού θεάτρου από διάφορες θεσμικές θέσεις (Φεστιβάλ Άργους, Εθνικό Θέατρο, Ελληνικό Κέντρο Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου κ.ά.), αυτό που μένει στον αναγνώστη είναι η αίσθηση μιας γυναίκας -επαγγελματία αλλά και ερωμένης, συντρόφου και μητέρας- που ρουφάει τη ζωή ως το μεδούλι. Τώνια Καράογλου
"Ξημέρωμα στο Μαλιμπού", της Τέυλορ Τζένκινς Ριντ
Γνωστή για τα βιβλία ιστορικής μυθοπλασίας "Οι εφτά σύζυγοι της Έβελιν Χιούγκο" και "Daisy Jones and the Six", η Τέυλορ Τζένκινς Ριντ μας μεταφέρει από τη λαμπερή (και συχνά αμφιλεγόμενη) ζωή των χολιγουντιανών σταρ του ’50 στην καθημερινότητα των επαναστατικών ροκσταρ του ’70. Σε μία από τις πιο πρόσφατες κυκλοφορίες της και συνδυάζοντας πραγματικότητα με φαντασία, η Ριντ μας σερβίρει άλλη μια ιστορία του "κουαρτέτου διάσημων γυναικών" για τις οποίες αγαπήθηκε από τους αναγνώστες. Στο "Ξημέρωμα στο Μαλιμπού" (εκδ. Αίολος, μτφρ. Αναστασία Δεληγιάννη), μια πραγματική πυρκαγιά που ξέσπασε στις αρχές του ’80 στο Μαϊάμι ξεδιπλώνει τα μυστικά της οικογένειας Ρίβα. Τη νύχτα του μεγάλου αυγουστιάτικου πάρτι που διοργανώνει η μεγάλη αδερφή και διάσημη σέρφερ, Νίνα Ρίβα, είναι το event του καλοκαιριού. Όμως, το πάρτι είναι το τελευταίο πράγμα που έχουν στο μυαλό τους η Νίνα και τα τρία αδέρφια της. Μυστικά που διχάζουν την οικογένεια, καταπίεση και μια απρόσμενη επίσκεψη από τον πατέρα τους περιπλέκουν την κατάσταση και οδηγούν τους χαρακτήρες σε σοκαριστικές αποκαλύψεις. Με χιούμορ, αρκετό δράμα και δυνατούς διαλόγους, το "Malibu Rising" τονίζει το βάρος που πολλά παιδιά κουβαλούν αναλαμβάνοντας αναγκαστικά τον ρόλο του γονέα και μας παροτρύνει να μη παρατάμε τα όνειρά μας, όσο ακατόρθωτα και να μοιάζουν. Το μυθιστόρημα της Ριντ είναι ένα ξεκούραστο ανάγνωσμα που επαναφέρει τη νοσταλγική ατμόσφαιρα των 80s και είναι ιδανικό για κάθε εποχή. Ειρήνη Νικολακάκη
"Έλληνες Στρατιώτες και Μικρασιατική Εκστρατεία: Πτυχές μιας Οδυνηρής Εμπειρίας", των Δημήτρη Καμούζη, Αλέξανδρου Μακρή & Χαράλαμπου Μηνασίδη
Όπως και πέρυσι με τα 100 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, έτσι και φέτος με την εκατονταετία από τη Μικρασιατική Καταστροφή: οι προθήκες των βιβλιοπωλείων είναι γεμάτες με σχετικές εκδόσεις, καινούριες μα και παλαιότερες. Αρκετές από αυτές δεν έχουν ιδιαίτερες φιλοδοξίες, πέρα από την ανακίνηση ενός (εύκολου) συναισθηματισμού ή την επίκληση σε μια κληροδοτημένη νοσταλγία, γνώριμη ίσως σε όσους καταγόμαστε από την "καθ' ημάς Ανατολή". Το όλο ενδιαφέρον, όμως, δίνει την ευκαιρία να κυκλοφορήσουν και βιβλία με διαφορετική στόχευση, όπως το παρόν. Το οποίο μπορεί να συγκαταλέγεται στις μελέτες –οπότε θα δυσκολευτεί να βρει μαζική απήχηση– μα φωτίζει πτυχές του 1922 που σπάνια συζητιούνται.
Σε 12 άρθρα, λοιπόν, οι 13 συγγραφείς (μεταξύ τους και οι 3 επιμελητές του έργου) μαζεύουν ένα πλήθος μαρτυριών, ανασυνθέτοντας την εμπειρία της Μικρασιατικής Εκστρατείας όπως τη βίωσαν όσοι κλήθηκαν να την υπηρετήσουν ως στρατιώτες. Ο Χαράλαμπος Μηνασίδης, λ.χ., δίνει ένα πορτρέτο της αναγκαστικής διακοπής του καθημερινού ρου στο κεφάλαιο που έξυπνα τιτλοφορείται "Αλλά μόλις επροφθάσαμε να διορθώσουμε το μαγαζί, η Πατρίς μας εκάλεσε". Ο Ανδρέας Μπαλτάς ξετυλίγει το πολυδιάστατο της εμπειρίας, δείχνοντας ότι υπήρχε και ανάπαυλα πέρα από τον πόλεμο, όπως και ψυχαγωγία. Στην άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, η Σοφία Τατίδου εξετάζει τη θεσμοθετημένη σεξουαλική βία των Ελλήνων κατά των γυναικών της Τουρκίας στα μέρη όπου βρέθηκαν ως κατακτητές, ενώ ένα ακόμα ενδιαφέρον κείμενο υπογράφει ο Αναστάσιος Ζωγράφος, στεκόμενος στους λιποτάκτες, στους ανυπόκτατους και σε όσους ονομάστηκαν "κουραμπιέδες" λόγω της απροθυμίας τους να στηρίξουν την εθνική προσπάθεια.
Πρόκειται για θαυμάσιο βιβλίο (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εστία), που πραγματικά τιμά την παρούσα επέτειο των Μικρασιατικών, ακριβώς γιατί τοποθετεί πολλά από όσα συνέβησαν τότε στις αληθινές τους διαστάσεις. Καλώντας κι εμάς να τα (ξανα)σκεφτούμε πέρα από το δράμα της προσφυγιάς και τους όποιους γεωπολιτικούς προβληματισμούς. Χάρης Συμβουλίδης
"Και με το φως του λύκου επανέρχονται", από τη Ζυράννα Ζατέλη
Έίναι τόσο απολαυστική αυτή η κατάδυση που υφαίνει η Ζατέλη με τις αφηγήσεις της, σε έναν κόσμο τόσο οικείο, όσο και διαθλασμένο. Το "Και με το φως του λύκου επανέρχονται" (εκδ. Καστανιώτη) αποτελείται από 10 ιστορίες, που όλες περιστρέφονται γύρω από μία αγροτική οικογένεια στη Βόρεια Ελλάδα των τελών του δεκάτου ενάτου αιώνα. Η αρχή γίνεται με ένα πανοραμικό πλάνο του τόπου της ιστορίας, με τον Θωμά, το παιδί με τα δύο διαφορετικών χρωμάτων μάτια, να ρωτά την αδελφή του Σάφη-Λισάφη (η Ζατέλη επιφυλάσσει τα πιο ευφάνταστα ονόματα) αν έχει δει ωραιότερο μέρος στον κόσμο από αυτό. Το αγόρι έχει μόλις ξεφύγει από ένα βάρβαρο έθιμο του παρελθόντος που δεν θέλει να πραγματοποιήσει, την "πρώτη σφαγή". Κάπως έτσι ξετυλίγεται, πηγαίνοντας όλο και πιο πίσω και πιο βαθιά, το κουβάρι μίας ιδιαίτερης οικογένειας, με αμέτρητα παιδιά, παππούδες, θείους, συγγενείς. Μία αβρααμικού τύπου φαμίλια, με γυναίκες που μιλούν σε φίδια, άντρες με ομορφιά που σκοτώνει τα κορίτσια του χωριού κι αμέτρητες δοξασίες, όπως εκείνο το πιθάρι με νερό που έπρεπε να αδειάσει μετά από κάποιο θάνατο, γιατί εκεί ο Χάρος ξέπλενε το σπαθί του. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα παράδοξο και χορταστικό, "ζατελικό", που κινείται εντός του μαγικού ρεαλισμού ή, καλύτερα, που αποκαλύπτει την αθέατη μαγική ζωή της ελληνικής υπαίθρου. Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος
