Από την αρχαιότητα έως σήμερα, οι τραγικές ηρωίδες της ελληνικής μυθολογίας και του αρχαίου δράματος έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τη μουσική δημιουργία. Τόσο στο μουσικό θέατρο, όσο και στο συμφωνικό ρεπερτόριο και τη μουσική δωματίου ένας σημαντικός αριθμός έργων βασίστηκαν πάνω στις μορφές και τις ιστορίες τους, ιστορίες γεμάτες πόνο και οδύνη, συμβολισμό και κάθαρση. Η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων, υπό τη διεύθυνση του Νίκου Βασιλείου, προσκαλεί το κοινό σε μια συναυλία, με τίτλο "Τραγικές Ηρωίδες" την Τετάρτη, 19 Φεβρουαρίου στο Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο "Μαρία Κάλλας". Κλυταιμνήστρα, Φαίδρα, Εκάβη, Πενθεσίλεια, Μήδεια, Δηιάνειρα, ζωντανεύουν μέσα από τη μουσική κορυφαίων συνθετών: Άρβο Περτ, Μπέντζαμιν Μπρίτεν, Γκούσταβ Χολστ, Κάρολ Σιμανόφσκι, Βενσάν ντ’ Εντί, Καμίγ Σεν-Σανς.
Συνδέοντας το παρελθόν των τραγικών ηρωίδων με την σημερινή τους παρουσία, η συναυλία ανοίγει με αποσπάσματα από την "Κλυταιμνήστρα" της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ από το έργο "Φωτιές". Στον μονόλογο αυτό, η Κλυταιμνήστρα απολογείται στο δικαστήριο για τον φόνο του Αγαμέμνονα και παρουσιάζει την γυναικεία οπτική της τραγικότητας με την μουσική του Άρβο Περτ. Η μουσική του Περτ εντείνει την αίσθηση της εσωτερικής σύγκρουσης και του ψυχικού κατακλυσμού που βιώνει η ηρωίδα. Όπως η Κλυταιμνήστρα καλείται να αναμετρηθεί με τις πράξεις της και τις συνέπειες τους, έτσι και το έργο του Περτ φέρνει στο φως τις βαθιές αντιφάσεις και την τραγικότητα της ανθρώπινης φύσης.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει:
- Άρβο Περτ (1935) "Αυτές οι λέξεις", για ορχήστρα εγχόρδων και κρουστά. Αποσπάσματα από το έργο της Marguerite Yourcenar, Κλυταιμνήστρα ή το έγκλημα | Μάρθα Τομπουλίδου
- Μπέντζαμιν Μπρίτεν (1913-1976) "Φαίδρα", καντάτα για μέτζο-σοπράνο, έγχορδα, κρουστά και τσέμπαλο, έργο 93 | Έλενα Μαραγκού
- Γκούσταβ Χολστ (1974-1934) "Ο θρήνος της Εκάβης", για κοντράλτο, γυναικεία χορωδία και ορχήστρα, έργο 31, αρ. 1 | Μαρία Κατσούρα
- Κάρολ Σιμανόφσκι (1882-1937) "Πενθεσίλεια", λυρικός μονόλογος για σοπράνο και ορχήστρα, έργο 18 | Φανή Αντωνέλου
- Βενσάν ντ’ Εντί (1851-1931) "Η προσμονή της Μήδειας", έργο 47, αρ. 3 |
- Καμίγ Σεν-Σανς (1835-1921) "Δηιάνειρα" (φινάλε από την Τρίτη Πράξη της όπερας) | Φανή Αντωνέλου, Μαρία Κατσούρα, Έλενα Μαραγκού
Συμμετέχουν οι σολίστ: Φανή Αντωνέλου (σοπράνο), Μαρία Κατσούρα (μέτζο-σοπράνο), Έλενα Μαραγκού (μέτζο-σοπράνο), Μάρθα Τομπουλίδου (ηθοποιός).
Σημείωμα μαέστρου, Νίκου Βασιλείου
"Είναι γεγονός ότι οι γυναικείες τραγικές μορφές κατέχουν περίοπτη θέση στο σύνολο της μουσικής δημιουργίας. Τόσο στο μουσικό θέατρο, όσο στο συμφωνικό ρεπερτόριο και τη μουσική δωματίου ένας σημαντικός αριθμός έργων βασίστηκαν πάνω στις μορφές και τις ιστορίες τους, ιστορίες γεμάτες πόνο και οδύνη, συμβολισμό και κάθαρση.
Αμέτρητες οι Ευριδίκες, οι Ηλέκτρες και οι Αντιγόνες, οι Μήδειες, οι Ιφιγένειες και οι Άλκηστες, οι Φαίδρες και οι Περσεφόνες, οι Αλκυόνες και οι Ερμιόνες, και τόσες άλλες ακόμη, τις οποίες κορυφαίοι, αλλά και ελάσσονες δημιουργοί επέλεξαν να ντύσουν με τα έργα τους, ο καθένας στο δικό του μουσικό ατελιέ, προσφέροντάς μας μια σπουδαία παρακαταθήκη.
Από τη Φλωρεντινή Καμεράτα και τον Μοντεβέρντι έως τον Στραβίνσκι και τον Κρένεκ, από τον Λιλί και τον Ραμώ έως τον Μπρίττεν και τον Χέντσε, από τον Γκλουκ και τον Ροσσίνι έως τον Νόνο και τον Ξενάκη η μουσική δημιουργία έχει να επιδείξει και από ένα μεγαλειώδες πόνημα που φέρει το όνομα μιας αρχαίας τραγικής ηρωίδας.
Το πρόγραμμα της δικής μας συναυλίας καλύπτει τρεις περιόδους της μουσικής ιστορίας· η καθεμία χαρακτηρίζεται από τις δικές της καθοριστικές ιδιαιτερότητες. Η "Δηιάνειρα" του Σεν-Σανς είναι μία μεγάλη ρομαντική όπερα του 19ου αιώνα, γραμμένη στην εκπνοή του ώριμου ρομαντισμού, η οποία διατηρεί αναλλοίωτες τις αρετές που χαρακτηρίζουν το ύφος του συνθέτη της. Κοντά της χρονικά, μα ήδη σε άλλα μουσικά μονοπάτια, η μουσική του Βενσάν ντ’Εντί για την τραγωδία του Κατούλ Μεντές Μήδεια, σκηνική μουσική με επιρροές από τη συμφωνική γραφή του Βάγκνερ.
Η "Πενθεσίλεια" του Σιμανόφσκι και η "Εκάβη" του Χολστ τοποθετούνται στις αρχές του 20ού αιώνα, σε μια περίοδο μεγάλων συγκρούσεων και ανακατατάξεων εθνών και συνόρων. Και οι δύο φέρουν τα σημάδια του κλίματος που κυριαρχούσε στις χώρες τους, στις παραμονές του Πρώτου Μεγάλου Πολέμου: μυστικιστικό σκοτάδι στην Κεντρική Ευρώπη και επική έξαρση στη γηραιά Αλβιώνα της μετά-βικτωριανής εποχής.
Η "Φαίδρα" του Μπρίτεν, εξήντα χρόνια μετά, αποπνέει μια αίσθηση νέο-μπαρόκ τραγικότητας. Πρόκειται για μια δραματική καντάτα από έναν γνήσιο τεχνίτη του μουσικού θεάτρου, που βάζει τον ποιητικό λόγο του Ρακίνα σε πρώτο πλάνο.
Τέλος, το παγωμένο αρκτικό τοπίο του Περτ μοιάζει να περιβάλλει με την ιερή μυστικιστικότητά του τον αδέκαστο, σπαραγματικό λόγο της Γιουρσενάρ· η μουσική τυλίγεται γύρω από το κείμενο με μια διάθεση σχεδόν ασφυκτική και κάνει κάθε προσπάθεια απόδρασης να φαντάζει μάταιη.
Αυτές οι μουσικές γλώσσες, τόσο διαφορετικές μεταξύ τους ώστε συχνά δίνουν την εντύπωση ότι είναι ασύνδετες, συναντιούνται σε έναν κοινό τόπο, την τραγικότητα. Σε κανένα από αυτά τα έργα δεν απουσιάζει η καθαρότητα της μορφής, το ξεκάθαρο εξωτερικό σχήμα που προδίδει την αιχμηρότητα του εσωτερικού μηνύματος. Εδώ το περιεχόμενο λειτουργεί ως αργά πυροδοτούμενος εκρηκτικός μηχανισμός: γινόμαστε μάρτυρες στις καταθέσεις των ηρωίδων, που έστω και αποσπασματικά, υπερβαίνουν τα χρονικά όρια και μας μεταφέρουν κατευθείαν στην καρδιά του δράματος. Η μουσική δεν στέκει ως αμέτοχος παρατηρητής. Αντίθετα, αναπνέει, πάλλεται και συμπάσχει, γίνεται μέλος ενός χορού που με τη σειρά του είτε στέργει και απαλύνει, είτε οξύνει και παροτρύνει, συνομιλώντας με τις ηρωίδες, με τους θεούς, με εμάς".
Λίγα λόγια για τα έργα
Άρβο Πέρτ (1935) "Αυτές οι λέξεις", για ορχήστρα εγχόρδων και κρουστά
Ο Άρβο Πέρτ συνέθεσε το έργο "Αυτές οι λέξεις" μετά από παραγγελία του Μουσικού Ιδρύματος Sonnig, όταν του απονεμήθηκε το βραβείο Léonie Sonning. Η πρώτη εκτέλεση έγινε το 2008 στην Κοπεγχάγη από τη Συμφωνική Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας της Δανίας υπό τον Τόνου Καλιούστε. Το έργο βασίζεται σε ένα απόσπασμα από την Προσευχή προς τον Φύλακα Άγγελο, γραμμένο στην Παλαιά Εκκλησιαστική Σλαβονική, με σκοπό να προστατεύσει τον άνθρωπο από τις αμαρτίες του. Η μουσική αποτυπώνει την ένταση και την ανάταση της ικεσίας. Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από τα λόγια της βασίλισσας Γερτρούδης στην τραγωδία Άμλετ του Σαίξπηρ, τιμώντας τη Δανία.
Μπέντζαμιν Μπρίτεν (1913-1976) "Φαίδρα", καντάτα για μέτζο-σοπράνο, έγχορδα, κρουστά και τσέμπαλο, έργο 93
Ο Μπέντζαμιν Μπρίτεν συνέθεσε τη καντάτα "Φαίδρα" το καλοκαίρι του 1975, παρά την επιβαρυμένη υγεία του, και την αφιέρωσε στη μεσόφωνο Τζάνετ Μπέικερ. Βασισμένο στη Φαίδρα του Ρακίνα (σε απόδοση του Ρόμπερτ Λόουελ), το έργο αποτυπώνει το απαγορευμένο πάθος της ηρωίδας για τον Ιππόλυτο, το τραύμα από την απόρριψή του και την απόφαση αυτοκτονίας για να εξαγνιστεί. Η μουσική εκφράζει τις ψυχολογικές μεταπτώσεις της Φαίδρας μέσω αντιθέσεων στη δυναμική, απαιτώντας μεγάλη φωνητική έκταση. Το οργανικό σύνολο ακολουθεί την αφήγηση, υπογραμμίζοντας τις δραματικές κορυφώσεις και την απόγνωση της ηρωίδας.
Γκούσταβ Χολστ (1974-1934) "Ο θρήνος της Εκάβης", για κοντράλτο, γυναικεία χορωδία και ορχήστρα, έργο 31, αρ. 1
Η "Εκάβη" είναι μια μορφή του αρχαίου δράματος που συνδέεται με τον ακραίο ανθρώπινο πόνο. Στις Τρωάδες του Ευρυπίδη, οι σκηνές καταστροφής αναδύονται μέσα από τον τραγικό λόγο των προσώπων, που βιώνουν την απώλεια των αγαπημένων και τη λεηλασία της πατρίδας. Ο θρήνος της Εκάβης, της μάνας που λυγίζει ενώ η Τροία φλέγεται και η Ανδρομάχη μοιρολογεί ζωντανό τον Αστυάνακτα, είναι μια από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές της τραγωδίας. Το 1911, ο Γκούσταβ Χολστ βασίζεται στην αγγλική μετάφραση των Τρωάδων από τον Γκίλμπερτ Μάρεϊ και συνθέτει τον Θρήνο, δίνοντας έμφαση στη δύναμη της Εκάβης να ορθώνει το ανάστημά της απέναντι στην οργή των θεών.
Καρόλ Σιμανόφσκι (1882-1937) "Πενθεσίλεια", λυρικός μονόλογος για σοπράνο και ορχήστρα, έργο 18 |Φανή Αντωνέλου
Ο Καρόλ Σιμανόφσκι συνέθεσε την "Πενθεσίλεια" το 1908, ενώ βρισκόταν στην Ιταλία, βασισμένο σε απόσπασμα από το δράμα Αχιλλέας του Στανισλάβ Βισπιάνσκι. Η πρεμιέρα έγινε το 1910 στο Λβιβ, με την αδελφή του συνθέτη ως ερμηνεύτρια. Το έργο αναδιατυπώθηκε το 1912. Η Πενθεσίλεια αφορά την βασίλισσα των Αμαζόνων, η οποία μετά τον θάνατο του Έκτορα, τραυματίζεται θανάσιμα από τον Αχιλλέα στον Τρωικό πόλεμο, αλλά πριν πεθάνει, εκείνος την ερωτεύεται. Ο λυρικός μονόλογος επικεντρώνεται στον θάνατό της και απευθύνεται στον Αχιλλέα. Ο Σιμανόφσκι, επηρεασμένος από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, συνθέτει μουσική με στοιχεία ύστερου ρομαντισμού, με αναφορές στον Στράους και τον Βάγκνερ. Το έργο εκδόθηκε το 1977 και είναι σπάνια εκτελούμενο.
Βενσάν ντ’ Εντί (1851-1931) "Η προσμονή της Μήδειας", έργο 47, αρ. 3
Ο Βενσάν ντ’ Εντί, με το εκλεκτικό του ύφος, συνδύασε στοιχεία από τη μουσική του Βάγκνερ, το γρηγοριανό μέλος και τις παραδοσιακές γαλλικές μελωδίες. "Η Προσμονή της Μήδειας" είναι το τρίτο μέρος από τη σουίτα του Η προσμονή της Μήδειας, έργο 47, που συνθέθηκε το 1898 για το έργο του Κατούλ Μεντές, μια προσαρμογή της τραγωδίας του Ευριπίδη. Η μουσική του έργου, με ιμπρεσιονιστικό χαρακτήρα, ξεχωρίζει για τις ηχοχρωματικές αντιθέσεις. Στο σύνολο της σουίτας, εμφανίζονται επιρροές από τον Βάγκνερ, τον Τσαϊκόφσκι και λαϊκές μελωδίες, ενώ το πρώτο και τελευταίο μέρος παραπέμπουν στον Πάρσιφαλ του Βάγκνερ.
Καμίγ Σεν-Σανς (1835-1921) "Δηιάνειρα" (φινάλε από την Τρίτη Πράξη της όπερας)
Η "Δηιάνειρα" είναι μια λυρική τραγωδία του Καμίγ Σεν-Σανς, που παρουσιάστηκε το 1911 στο Θέατρο του Μόντε Κάρλο. Η ιδέα για την όπερα είχε αρχίσει το 1898, όταν ο Σεν-Σανς είχε διευθύνει τη σκηνική μουσική για την ομώνυμη τραγωδία του Λουί Γκαλέ. Η υπόθεση αφηγείται τον θάνατο του Ηρακλή, που προέρχεται από την προδοσία της συζύγου του Δηιάνειρας, η οποία τον σκοτώνει με ένα δηλητηριώδη χιτώνα. Στην όπερα, ο Σεν-Σανς διατηρεί στοιχεία από το συμφωνικό ποίημα Ο Ηρακλής σε νεαρή ηλικία και ενισχύει τη χορωδία, προσφέροντας ένα νέο δραματικό έργο με πλούσια ενορχήστρωση και καθαρή μουσική μορφή. Παρά τις επανειλημμένες αναθεωρήσεις, η Δηιάνειρα απέσπασε ενθουσιώδεις κριτικές και συνεχίζει να εντυπωσιάζει μέχρι σήμερα.
Διαβάστε Επίσης
