Το έντεχνο τραγούδι στο συναυλιακό επίκεντρο (ρεσιτάλ Φουξ - Αντωνέλου) και στο πλαίσιο της μουσικής ζωής των Ελλήνων της Αλεξάνδρειας (με αφορμή μία πολύτιμη έκδοση)

Τα υψηλού επιπέδου ρεσιτάλ έντεχνου τραγουδιού των υψιφώνων Φανής Αντωνέλου και Ζυλί Φουξ, που έλαβαν χώρα σε αθηναϊκές αίθουσες τον Φεβρουάριο και τον Απρίλιο, έσωσαν την τιμή του τόσο σημαντικού μουσικού αυτού είδους κατά την τρέχουσα καλλιτεχνική περίοδο, που οδεύει προς το τέλος της. Αφήνοντας έντονο αποτύπωμα, οι εκδηλώσεις αυτές αποτέλεσαν οάσεις σε ένα σχετικό μουσικό τοπίο, που έγινε ανεξήγητα άνυδρο.

Στις 26/4 το "Ολύμπια" Δημοτικό Μουσικό θέατρο Αθηνών υποδέχθηκε την διάσημη Γαλλίδα υψίφωνο Ζυλί Φουξ στην πρώτη της εμφάνιση στην Ελλάδα. Συνοδευόμενη στο πιάνο από τον συμπατριώτη της πιανίστα Αλφόνς Σεμέν, η 39χρονη μονωδός παρουσίασε, ενώπιον ενός δυστυχώς μάλλον ολιγάριθμου ακροατηρίου, ένα εκλεκτικιστικό πρόγραμμα έντεχνων τραγουδιών από ευρύ φάσμα ρεπερτορίου.
 
Το ωριαίο ρεσιτάλ της ξεκίνησε με τρία τραγούδια του Βολφ σε ποίηση Γκαίτε, συνεχίσθηκε με μία εξαιρετική ανθολογία γαλλικών "mélodies" (δύο τραγουδιών της ιρλανδικής καταγωγής Ωγκυστά Ολμές, της "εξωτικής"/οριενταλίζουσας "Σεχραζάντ" του Ραβέλ και 3 τραγουδιών του Φωρέ) για να ολοκληρωθεί με δύο τραγούδια από το μιούζικαλ του Σόντχαϊμ "Into the woods" και μία διασκευή ενός τραγουδιού της Τζόνι Μίτσελ. Εμβόλιμα ακούσθηκε και μία άρια (της Μυστικότητας) από την όπερα "Η Βασίλισσα των ξωτικών" του Πέρσελ.

Το ρεσιτάλ επιβεβαίωσε τις αρετές της Φουξ: την όμορφη, γεμάτη φωνή με το μεταλλικό ηχόχρωμα και τη μεγάλη άνεση στην υψηλή φωνητική περιοχή, κυρίως όμως την ικανότητα προσαρμογής σε διαφορετικά ρεπερτόρια. Η όχι άρτια άρθρωση της γερμανικής στοίχισε δυστυχώς στα τραγούδια του Βολφ, ενώ πολύ καλύτερα ήχησε το γαλλικό μέρος, μολονότι η καλοτραγουδισμένη "Σεχραζάντ" του Ραβέλ δεν συνοδεύθηκε από την αφηγηματική δεινότητα και τις αποχρώσεις που νοηματοδοτούν τους τόσο κρίσιμους εν προκειμένω υπαινιγμούς και φαντασία. Ήταν αναμφισβήτητα τα ιδανικά για τη φωνή της τραγούδια του Φωρέ που ευχαρίστησαν περισσότερο, καθώς αποδόθηκαν με μεγάλη συναισθηματική αμεσότητα. 

Εξίσου συνάρπασε μέσα στο απόλυτο σκοτάδι η ατμοσφαιρική απόδοση της άριας του Πέρσελ, ενώ το πέρασμα χωρίς διακοπή στα αμερικανικά κομμάτια υπήρξε ομοίως επιτυχημένο λόγω της μουσικότητας και της απλότητας των ερμηνειών, που στήριξε η φροντισμένη εκφορά της αγγλικής γλώσσας.

Η πιανιστική συνοδεία του Σεμέν υπήρξε έξοχη, ο μεταξύ τους διάλογος κύλησε αβίαστα και με μεγάλη πλαστικότητα. Ο Σεμέν (που έπεισε πιο πολύ απ’ό,τι ως αρχιμουσικός στους εξαιρετικούς "Πουριτανούς" του Μπελλίνι στις αρχές της χρονιάς στο ίδιο θέατρο) ερμήνευσε εμβόλιμα, με μεγάλη ρευστότητα και αίσθηση των αντιθέσεων, τη "Νεράιδα της λίμνης" ("Οντίν") από τον πιανιστικό κύκλο "Γκασπάρ της νύχτας" του Ραβέλ. 

Στις έντονες επευφημίες του κοινού, η Φουξ αντιχάρισε ευπρόσδεκτα δύο οπερατικά ανκόρ, την άρια της Σουζάνας από τους "Γάμους του Φίγκαρο" του Μότσαρτ και το διάσημο "Γιουκάλι" -στην αυθεντική γαλλική εκδοχή- από την σκηνική μουσική που έγραψε ο Βάιλ για το θεατρικό έργο του Ζακ Ντεβάλ "Μαρί Γκαλάντ". Ο αισθησιασμός και η φωνητική χάρη της πρώτης άριας και η θεατρική γοητεία της δεύτερης κατέδειξαν ότι είναι στο ρεπερτόριο της όπερας που δικαιώνεται πλήρως το ταμπεραμέντο της τραγουδίστριας…

Μια συνολικά ακόμη αξιολογότερη βραδιά παρακολουθήσαμε στις 8/2 στο πλαίσιο του κύκλου "Έλληνες σολίστ στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Η Ελληνίδα υψίφωνος Φανή Αντωνέλου και η Γερμανίδα πιανίστα Κέρστιν Μερκ παρουσίασαν ένα πρόγραμμα με τίτλο "Μουσικές συγγένειες", το οποίο παρέπεμπε ευθέως -αν και με αρκετές διαφορές!- στο εξαιρετικό CD τους με τον τίτλο "Affinities" (2019) που κυκλοφόρησε διεθνώς από τη σημαντική σουηδική δισκογραφική εταιρεία ΒΙS.

Ο δίσκος αποτέλεσε έναν εξαιρετικά ενδιαφέροντα περίπλου σε τραγούδια γραμμένα στα τέλη του 19ου αιώνα και στις πρώτες δεκαετίες του 20ού από Έλληνες και -διάσημους και λιγότερο γνωστούς- Γερμανούς συνθέτες, που σπούδασαν και δημιούργησαν σε μεγάλα γερμανόφωνα μουσικά κέντρα της εποχής, και υπήρξαν φίλοι, συνοδοιπόροι ή είχαν σχέση μαθητή/δασκάλου. 

Το αθηναϊκό ρεσιτάλ αντιπαρέβαλε τραγούδια Ελλήνων και Γερμανών ρομαντικών κατά βάση συνθετών, τα οποία άντλησαν έμπνευση από παραδοσιακά τραγούδια ή αποτέλεσαν μελοποιήσεις έργων σημαντικών ποιητών. Έτσι, αφενός πρωτότυπα ελληνικά τραγούδια ή εναρμονίσεις παραδοσιακών ελληνικών τραγουδιών από τους Σκαλκώτα ("Η Λαφίνα") και Γιάννη Κωνσταντινίδη (4 από τα "20 τραγούδια του ελληνικού λαού") συνομίλησαν με 4 από τα "Παραδοσιακά τραγούδια" του Μπραμς, αφετέρου τραγούδια των Μέντελσον, Κλάρας Σούμαν και Βολφ, γραμμένα σε ποίηση διάσημων ποιητών (Λέναου, Ρύκερτ, Χάινε, Γκαίτε, Άιχεντορφ), ή ακόμη 3 υστερορομαντικά νεανικά τραγούδια του Σαίνμπεργκ "αντιπαρατέθηκαν" με τραγούδια των Καλομοίρη, Ριάδη και Μητρόπουλου σε ποίηση Παλαμά, Σικελιανού και Σπηλιωτόπουλου.

Κάτοχος ενός ευχάριστα κρυστάλλινου τίμπρου, μεσαίου όγκου, χωρίς βιμπράτο, η Αντωνέλου χάρισε τραγούδι ανεπίληπτης ορθοτονίας, υποδειγματικής άρθρωσης και νοηματοδότησης του αδόμενου ελληνικού και γερμανικού λόγου, κυρίως όμως μεγάλης εκφραστικότητας, η οποία αντανακλούσε ευθέως και στο πρόσωπο/βλέμμα της! Η πάντοτε σεμνή υψίφωνος συγκαταλέγεται σήμερα μεταξύ των ελάχιστων Ελληνίδων λυρικών τραγουδιστριών που αντιλαμβάνονται την ανάγκη ισότιμης προβολής λόγου και μουσικής, άρα καταλαβαίνουν τι τραγουδούν και ακόμη περισσότερο ξέρουν να το μεταδίδουν στο κοινό - πραγματικό επίτευγμα, όταν γίνεται στο πλαίσιο μιας ολιγόλεπτης μικρογραφίας…

Αποκορύφωμα του ρεσιτάλ υπήρξε η ερμηνεία όλων των παραδοσιακής έμπνευσης τραγουδιών, όπως η εξαιρετικά απαιτητική "Λαφίνα" του Σκαλκώτα ή η επιλογή τραγουδιών του Μπραμς, που ήχησαν με τη δέουσα απλότητα και χάρη, χωρίς καμία επιτήδευση. Τα γερμανικά ρομαντικά τραγούδια δόθηκαν με ευπρόσδεκτη αμεσότητα και καθαρότητα συναισθήματος, παρά τα περιθώρια για ακόμη περισσότερες εκλεπτύνσεις/διαφοροποιήσεις. Επιτυχημένα δόθηκαν και τα ελληνικά τραγούδια, περισσότερο αυτά, πανέμορφα του Ριάδη, απ’ότι τα δύσκολα κομμάτια των Καλομοίρη (με τις έντονες αλλαγές τονικότητας) και Μητρόπουλου. Η ερμηνεία της στριφνής "Αφροδίτης Ουρανίας" του τελευταίου (παρεμπιπτόντως του μόνου έργου στο οποίο η Αντωνέλου έκανε χρήση παρτιτούρας) υπήρξε ίσως η μόνη στην οποία η συμπόρευση φωνής-πιάνου δεν υπήρξε πάντοτε απρόσκοπτη.

Σε κάθε περίπτωση, κομβική για την επιτυχία της βραδιάς υπήρξε η (δεξιο)τεχνικά και εκφραστικά απαστράπτουσα συνοδεία της Μερκ, με τις πεντακάθαρες νότες και την οικονομημένη χρήση του πεντάλ, την αίσθηση του ύφους κάθε έργου, τη σπάνια ευφράδεια φραστικής και αφήγησης, την ανάδειξη με πρωτοφανή γλαφυρότητα εικόνων, διαθέσεων και συναισθημάτων, που επέτρεπαν στη φωνή να ανθίζει! Πραγματική απόλαυση…

Ενδιάμεσα των δύο ρεσιτάλ, λίγα και σχεδόν άγνωστα έντεχνα τραγούδια Ελλήνων συνθετών που δραστηριοποιήθηκαν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ακούσθηκαν στο πλαίσιο συναυλιακής παρουσίασης στην "Αίθουσα Κότσεν" της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (14/3) μιας εξαιρετικά πολύτιμης έκδοσης (βιβλίο + CD) με τίτλο "Opus Αlexandrinum: Η μουσική των Ελλήνων της Αλεξάνδρειας", την οποία επιμελήθηκε η εκλεκτή φλαουτίστα Ναταλία Γεράκη.

Με τη γνωστή της καλλιέπεια, η μεσόφωνος Ειρήνη Καράγιαννη ερμήνευσε τα μελωδικά, κάπως απλοϊκά τραγούδια των Γκρεκ, Παπασταθόπουλου, Τσαμπουνάρα, αλλά και μία από τις "11 αφηγήσεις πάνω σε ποιήματα του Καβάφη" του Θόδωρου Αντωνίου.

Σειρά έργων για φωνή και πιάνο ακούσθηκαν, όμως, και σε ελεύθερη απόδοση για φλάουτο και πιάνο από την Γεράκη, ψυχή του όλου εγχειρήματος: 3 από τις απαιτητικές "Invenzioni σε ποιήματα Καβάφη" του Δημήτρη Μητρόπουλου, 2 από τα "Τρία ποιήματα του Καβάφη" του Αργύρη Κουνάδη και δύο από τα "6 τραγούδια σε ποίηση Τ.Σ. Έλιοτ" του γεννημένου στην Αίγυπτο Γιάννη Χρήστου. Με την ίδια δεξιοτεχνική και εκφραστική πληρότητα, η Γεράκη απέδωσε ακόμη ένα κομμάτι, αρχικά γραμμένο για βιολί και πιάνο του Αλέξανδρου Γκρεκ (μείζονος μορφής της μουσικής ζωής της Αλεξάνδρειας), ενώ ολοκλήρωσε τη βραδιά με το "Andante calmo" από τους "Ιωνικούς χορούς για φλάουτο και πιάνο" που έγραψε -βασιζόμενος και αυτός σε ποίημα του Καβάφη- ο Κωστής Κριτσωτάκης.

Σε όλα τα παραπάνω έργα την συνόδευσε υποδειγματικά στο πιάνο ο εξαίρετος Απόστολος Παληός, που έλαμψε και στις ερμηνείες ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτων έργων για σόλο πιάνο συνθετών, όπως οι Ναπολέων Λαμπελέτ, Γκρεκ, Μαρία Σιδεράτου, αλλά και οι γεννημένοι στην Αλεξάνδρεια Μιχάλης (Μάικ) Ροζάκης και Γιάννης Αυγερινός. Συνδετικούς κρίκους ανάμεσα στα μουσικά έργα αποτέλεσαν οι σύντομες, γλαφυρές αφηγήσεις από την ηθοποιό Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου μικρών ιστοριών για την αλεξανδρινή κοινωνία και τη λόγια μουσική της από τα τέλη του 19ου μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα.

Ανεξαρτήτως της -μάλλον άνισης- αξίας της μουσικής αυτής παραγωγής, η προσεγμένη συναυλία αποτέλεσε αναγκαίο συμπλήρωμα ενός από κάθε άποψη εξαιρετικού τομιδίου, σε μουσικολογική έρευνα Ναταλίας Γεράκη, το οποίο εκδόθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού στο ιστορικό ελληνικό τυπογραφείο "Άγκυρα" της Αλεξάνδρειας και διατίθεται αποκλειστικά σε ιδρύματα της Ελλάδας και της Αιγύπτου. Το πόνημα αποτελεί μια σύντομη εκδοχή ενός ευρύτερου συνόλου τεκμηρίων (γραπτά και οπτικοακουστικά) που είναι αναρτημένα στον ιστότοπο του ΕΙΠ και φωτίζουν την άνθηση της μουσικής, μέσα από τα δρώμενα της Αλεξάνδρειας, στο πλαίσιο της σταθερής παρουσίας, ευμάρειας και του σημαίνοντος ρόλου του Ελληνισμού στην οικονομική και πολιτισμική ζωή της νεώτερης Αιγύπτου.

Ερεθίζοντας διαρκώς νου και αισθήσεις, η περιήγηση σ’αυτήν την πολύτιμη έκδοση δικαιώνει απόλυτα τη στόχευσή της να καταδείξει ότι η μουσική δημιουργία των Ελλήνων στη νεώτερη Αλεξάνδρεια υπήρξε απότοκο ενός κοσμοπολιτισμού με βαθιές ρίζες στην αναπτυγμένη, πολυπολιτισμική κοινωνία της ιστορικής αρχαίας πόλης.

Λεζάντα κεντρικής φωτογραφίας: H Γαλλίδα υψίφωνος Ζυλί Φουξ και ο συμπατριώτης της πιανίστας Αλφόνς Σεμέν κατά τη διάρκεια του ρεσιτάλ τους στο θέατρο "Ολύμπια" (26/4)