Jah Wobble: "Όταν άφησα τους Public Image Ltd., είχε χαθεί το μεταξύ μας γέλιο"

Σε περιμένουμε στην Ελλάδα, για μια σπέσιαλ εμφάνιση στην Ελευσίνα (Πέμπτη 6/7, στο Πάρκινγκ Παλαιού Ελαιουργείου), όπου –μαζί με τους γιους σου John & Charlie Wardle– θα συνοδεύσετε μουσικά την αφήγηση της παράστασης "Post Scriptum" (τρίτη συνάντηση της δράσης Μυστήριο 93 ΞΥΛΙΚΙ), σε σύλληψη και σκηνοθεσία Αντρέα Μαντά. Τι προσδοκίες δημιουργεί ένας χώρος τόσο ιστορικά φορτισμένος; 
Την πρώτη φορά που άκουσα μουσική από την Ελλάδα, θυμάμαι πόσο μακρινή, μα και πόσο ατμοσφαιρική μου είχε φανεί: ήταν κάτι που θα το τοποθετούσες στην Ανατολή, αλλά την ίδια στιγμή διέθετε και μια ευρωπαϊκή αίσθηση. Και σκέφτηκα ότι αυτός ακριβώς είναι και ο δικός μου τομέας, ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσα να το μοιραστώ και με τους δυο μου γιους, τον John και τον Charlie. 

Χαίρομαι πολύ, λοιπόν, γι' αυτή την πρόταση, που μας δίνει την ευκαιρία να το κάνουμε, στο πλαίσιο του "ΞΥΛΙΚΙ - Post Scriptum". Θα εμφανιστούμε ως Jah Wobble & Tian. Έτσι λέγεται το συνεργατικό σχήμα των γιων μου. Η παράσταση, φυσικά, έχει σύγχρονο χαρακτήρα, όμως ο χώρος κάνει το δικό μου μυαλό να τρέχει στην αρχαιότητα και ειδικά στην "Πολιτεία" του Πλάτωνα και σε όλα όσα έγραψε εκεί για τη μουσική.

Εσείς, όμως, δεν θα παίξετε αρχαία ελληνική μουσική, έτσι δεν είναι;
Όχι, δεν θα μπορούσαμε, άλλωστε! (γέλια) Με τους Tian, όμως, θα παρουσιάσουμε κάτι που επίσης θα κινείται μεταξύ Δύσης και Ανατολής, όπως κάναμε και στο άλμπουμ "Guanyin" (2021). Κανονικά, μάλιστα, θα μας συνόδευε και η σύζυγός μου Liao Zilan στο guzheng, όμως δεν μπορεί να έρθει, γιατί εκείνες τις ημέρες θα βρίσκεται στο Λίβερπουλ, για τους εορτασμούς των 40 χρόνων της Pagoda Chinese Youth Orchestra, καθώς είναι η διευθύντριά της εδώ και μια δεκαετία. 

Δεν μου αρέσει βέβαια αυτός ο διαχωρισμός σε Δύση και Ανατολή, γιατί τείνει να γίνεται πιο αυστηρός από όσο πράγματι είναι: μιας και λέμε για την αρχαία Ελλάδα, ας πούμε, αν διαβάσεις τους Στωικούς Φιλόσοφους, θα δεις ότι, επί της ουσίας, είναι Βουδισμός. Ας πούμε, λοιπόν, ότι θα παρουσιάσουμε κάτι μεταξύ Δύσης και Κίνας, αφού είναι στην κινέζικη μουσική όπου βασίζονται οι γιοι μου, λόγω καταγωγής από τη μητέρα τους: ο John παίζει yangqin, κάτι σαν σαντούρι, ενώ ο Charlie παίζει er-hu, ένα είδος βιολιού. Αν το φανταστούμε ως ένα δαχτυλίδι, το μπάσο μου θα αποτελέσει τη βάση όπου θα ακουμπήσει το πετράδι, δηλαδή η κινέζικη μελωδία. Τώρα, δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα να ταξιδεύεις με πολλά όργανα, όμως θα δούμε μήπως φέρουμε και κάποια από τα κινέζικα ντραμς στην Ελευσίνα.

Ακόμα δεν ξέρουμε όλες τις λεπτομέρειες με ακρίβεια, σε ποια σημεία π.χ. της παράστασης θα συμβάλλουμε και σε ποια όχι, πού θα μπορούμε να παίξουμε πιο δυνατά και πού θα πρέπει να παίξουμε πιο απαλά, πού θα είναι δυνατόν να βασιστούμε στη μελωδία και πού θα πρέπει να πάρει το πάνω χέρι ο ρυθμός. Ο ρόλος μας, επίσης, θα είναι συνοδευτικός στην αφήγηση. Μπορεί λοιπόν η μουσική που θα φτιάξουμε να είναι πρωτότυπη, αλλά, σε μια τέτοια συνθήκη, σημαίνει ότι θα πρέπει να είναι και ταιριαστή με το κείμενο, το οποίο πραγματεύεται θέματα σαν τη μοναξιά, την απώλεια ή την αλλοτρίωση.

Αυτή θα είναι λοιπόν και η πρώτη σου εμφάνιση στην Ελλάδα, στο πλαίσιο ενός θεατρικού δρώμενου. Αλλά όχι και η πρώτη σου συναυλία εδώ, σωστά;
Εάν θυμάμαι καλά, έχω παίξει άλλες δύο φορές στην Ελλάδα. Η πρώτη φορά ήταν σίγουρα στην Αθήνα, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1990 [σ.σ.: θυμάται πολύ καλά, εμφανίστηκε στο "Ρόδον" το 1998]. Κι έπειτα υπήρξε κι ένα φεστιβάλ κάπου στη Μακεδονία; Αυτό ίσως να ήταν το 2001 ή στα χρόνια εκείνης της δεκαετίας, τέλος πάντων [σ.σ.: εδώ δεν τα θυμάται σωστά, καθώς ο Κωστής Δρυγιανάκης μας ενημέρωσε ότι ήταν Σεπτέμβριος του 1999, στο Φεστιβάλ Γαία της Θεσσαλονίκης]. Θυμάμαι πάντως, πολύ καλά, μια ελκυστική γυναίκα από τη διοργάνωση του event στην Αθήνα, η οποία με μετέφερε με το αυτοκίνητό της και οδηγούσε πολύ γρήγορα, πραγματικά πολύ γρήγορα. Στην αρχή, δηλαδή, είχα τρομοκρατηθεί! (γέλια)

Μιας και ανέφερες το "Guanyin", να σου πω ότι το ευχαριστήθηκα ακούγοντάς το. Ήταν σαν μια φρέσκια, οικογενειακή ματιά στον δίσκο "Chinese Dub", από το 2008...
Σε ευχαριστώ. Τα παιδιά είχαν παίξει και στο "Chinese Dub", αλλά ακόμα ήταν πολύ μικρά. Υπάρχει μάλιστα και μια αστεία ιστορία από τότε, γιατί σε κάποια από τις συναυλίες που κάναμε στο πλαίσιο της κυκλοφορίας τσακώθηκαν, λίγο πριν ξεκινήσουμε. Ξέρεις, όπως τσακώνονται τα παιδιά, για κάτι πραγματικά αστείο –ήταν μια σοκολάτα, νομίζω, ή ένα γλυκό; Ο πεθερός μου, ο οποίος προσπάθησε να τους χωρίσει, δεν ήξερε τι να κάνει, εγώ γελούσα, ενώ η γυναίκα μου έγινε έξαλλη μαζί τους.

Λίγο πριν το "Guanyin", βέβαια, το κλίμα ήταν εντελώς διαφορετικό. Έβλεπα τους γιους μου να έχουν μεγαλώσει, να έχουν ωριμάσει ως μουσικοί και να παίζουν πολύ καλά, οπότε σκέφτηκα ότι είναι η κατάλληλη στιγμή να φτιάξουμε κάτι όλοι μαζί, σε ένα παρόμοιο, μα συνάμα και καινούριο πλαίσιο. Πιστεύω άλλωστε ότι τέτοια πράγματα δεν πρέπει να τα αναβάλλεις, γιατί ποτέ δεν ξέρεις τι μέλλει να συμβεί. Κι αν δεν έχεις την ευκαιρία; Μου συνέβη, ξέρεις, με τον Jaki Liebezeit: είχαμε μιλήσει στο τηλέφωνο, είπαμε να κάνουμε έναν δίσκο μαζί, κάπως τα αφήσαμε όμως χαλαρά τα πράγματα κι έπειτα πέθανε, στις αρχές του 2017. 

Αναρωτιέμαι, αυτό το πνεύμα οικογενειακής συνεργασίας το ανέπτυξες με τη γυναίκα και τα παιδιά σου; Ή ήταν κάτι που κουβάλησες από τους δικούς σου γονείς;
Με τους γονείς μου δεν υπήρχε τίποτα παρόμοιο, ήταν πολύ έξω από εκείνους το να καθόμαστε μαζί να τραγουδάμε ή να παίζουμε μουσική. Ήταν ένα πολύ τυπικό ζευγάρι της εργατικής τάξης των καιρών τους. Και ειδικά με τον πατέρα μου, όταν μεγάλωνα, το κλίμα ήταν άσχημο, με αρκετό ποτό και συνεχείς καυγάδες. Για εμένα, τελικά, η μουσική ήταν ο τρόπος μου να αποδράσω από όλα αυτά.

Ωστόσο, κάπου στο βάθος υπήρχε η μουσική στη ζωή τους. Η μητέρα μου, ας πούμε, προερχόταν από την Ιρλανδία και είχε γαλουχηθεί με τις κοινοτικές παραδόσεις που περιλάμβαναν διασκέδαση με ιρλανδικό φλάουτο και ντραμς. Της ήταν κάτι οικείο. Ο πατέρας μου, από την άλλη, ήξερε κάτι από πιάνο. Δεν το ανέπτυξε, ίσως γιατί βρέθηκε στη δίνη του Β΄ Παγκοσμίου, πήγε με τον στρατό στη Βόρεια Αφρική –έλαβε μέρος και στη θρυλική μάχη στο Ελ Αλαμέιν, μάλιστα. Νομίζω ότι του κόστισε πολύ ο πόλεμος, γυρίζοντας πίσω στη Βρετανία έγινε ένας βαρύς, σκυθρωπός άνθρωπος. 

Ανακάλυψα, πάντως, μιλώντας με κάποιον ξάδερφό του, ότι σε κάποια φάση έμαθε κι έπαιζε κομμάτια από Γερμανούς συνθέτες, στο πιάνο που υπήρχε σε ένα μαγαζί όπου σύχναζαν. Παρότι πολέμησε με τους Γερμανούς δεν είχε κάποια πικρία. Κι εγώ δεν τον θυμάμαι να λέει τίποτα εναντίον τους. Αντιθέτως, ήταν στους Αμερικάνους που έσουρνε συνήθως τα εξ αμάξης.

Αλήθεια, εσύ τι συμβουλές δίνεις ως πατέρας μα και ως μουσικός, στους δικούς σου γιους, στους οποίους έλαχε να γίνουν καλλιτέχνες στην εποχή του Spotify και του YouTube;
(γελάει) Στην εποχή αυτή, ξεκινάω με κάτι του τύπου "ποτέ μην αφήσεις την πρωινή σου δουλειά"! Καταλαβαίνω, βέβαια, πώς μπορεί να ακούγεται κάτι τέτοιο σε ένα νέο παιδί, όμως έχω δει και από πρώτο χέρι πόσο άλλαξαν τα πράγματα στη μουσική βιομηχανία. Εξίσου σημαντική, πάντως, θεωρώ και τη δεύτερη συμβουλή που συνήθως ακολουθεί: ό,τι κι αν διαλέξεις να κάνεις, να είναι πάντα ένα κομμάτι του ποιος είσαι. Κατά μία έννοια, δηλαδή, πάλι γυρνάμε στους Στωικούς της αρχαίας Ελλάδας!

Μιλώντας για πρόσφατους δίσκους, εντωμεταξύ, να σου πω και πόσο διασκέδασα με το φετινό "Bus Routes Of South London". Ποια είναι η δική του ιστορία;
Η δική του ιστορία είναι βασικά συνυφασμένη με ένα νέο κοινοτικό εγχείρημα στο οποίο έχω εμπλακεί στο Λονδίνο, εδώ και 4 χρόνια, από το 2019. Έχει να κάνει με την οργάνωση ανθρώπων 50 ετών και πάνω, από διάφορα στρώματα της κοινωνίας, που επιθυμούν να εκφραστούν μέσω της μουσικής, ως αντίδοτο για τη μοναξιά τους ή για ό,τι άλλο μπορεί να βαραίνει την καθημερινότητά τους. Μέσω της πρωτοβουλίας "Tuned In" της Metron, λοιπόν, τους δίνεται η δυνατότητα να τζαμάρουν με γνωστούς μουσικούς κι εγώ είμαι ένας από τους συμμετέχοντες –ένας άλλος λ.χ. είναι ο Jon Klein από τους Siouxsie & The Banshees. Το διασκεδάζω πολύ, μάλιστα είμαστε πλέον και στη διαδικασία να κυκλοφορήσουμε κάτι από όσα κάνουμε μαζί.

Για το εγχείρημα αυτό, τώρα, χρειάστηκε να πάρω πολλές φορές το λεωφορείο, εκτελώντας διάφορες διαδρομές στο νότιο και κυρίως στο νοτιοδυτικό Λονδίνο. Σιγά-σιγά εξοικειώθηκα μαζί τους και άρχισα να τραβάω και κάποιες φωτογραφίες, παρατηρώντας την ατμόσφαιρα που υπήρχε κάθε φορά, ιδίως στις πιο ήσυχες πρωινές και βραδινές περιστάσεις. Στοχεύοντας έπειτα σε τέτοιες ώρες, άρχισα να καταγράφω μερικές μουσικές ιδέες (επιτόπου, με το iPad μου), τις οποίες επεξεργάστηκα στη συνέχεια.

Λένε ότι καμία συζήτηση μαζί σου δεν μπορεί να θεωρηθεί πλήρης, αν δεν πεις και δυο-τρία πράγματα για τους Public Image Ltd., τους οποίους περιμένουμε ξέρεις και για συναυλία στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, τον Σεπτέμβρη. 43 χρόνια μετά την αποχώρησή σου, τι "γεύση" σου έχει αφήσει αυτή η ιστορική περίοδος;
Ξέρεις, όταν έφυγα από τους Public Image Ltd., λίγο αφότου είχαμε βγάλει το "Metal Box", ένιωθα θυμωμένος. Πλέον, όμως, σκέφτομαι εκείνα τα χρόνια με αγάπη. Νιώθω δηλαδή ότι διοχέτευσα ουσιαστικά τον νεανικό μου ενθουσιασμό σε ό,τι κάναμε μαζί και θυμάμαι τόσες και τόσες αστείες ιστορίες –με τον πρώτο μας ντράμερ, τον Jim Walker, ας πούμε, αλλά και από το διάστημα που βρεθήκαμε στη Νέα Υόρκη. 

Επίσης, ήμουν μόλις 22 όταν βγήκα από το σχήμα και αμέσως μου δόθηκε η ευκαιρία να δουλέψω με τον Holger Czukay των Can και τον Jaki Liebezeit. Ασφαλώς, υπήρχαν και κάποια θέματα με το αλκοόλ και τα ναρκωτικά, που θα λύνονταν αργότερα. Και ίσως όταν άφησα τους Public Image Ltd. να ήταν και μια περίοδος όπου κάπως είχαν βαλτώσει τα πράγματα στο εσωτερικό του γκρουπ και είχε χαθεί το μεταξύ μας γέλιο. Και χωρίς γέλιο, δεν γίνεται τίποτα. Όμως ήταν και μια εποχή πολύ σπουδαία για τη μουσική μου εξέλιξη.  

Πάντα ήθελα να μάθω και για το non-album single "A Very British Coup", που κυκλοφόρησες το 2019, με διάφορους διακεκριμένους συνεργάτες. Αναφέρεται άλλωστε σε μια ιστορία που κάπως μάθαμε και στην Ελλάδα πρόσφατα, μέσα από την επιτυχία της τηλεοπτικής σειράς "The Crown". Είναι όμως κι ένα σχόλιο για το Brexit, σωστά;
Το φτιάξαμε με τον Keith Levene και τον Richard Dudanski –γνώριμοι και οι δύο από τα χρόνια των Public Image Ltd.– συν τον Andrew Weatherall, τον Youth και τον Mark Stewart των The Pop Group. Και πλέον δεν ζει ούτε ο Andrew, αλλά ούτε και ο Mark, ο οποίος πέθανε φέτος τον Απρίλη.

Η βασική ιστορία προέρχεται από τη δεκαετία του 1970, όταν ήταν πρωθυπουργός ο Harold Wilson. Και μιλάει για ένα σενάριο που μάλλον θα σας είναι αρκετά γνώριμο από τη νεότερη ελληνική ιστορία: ένα πραξικόπημα, οργανωμένο από φιγούρες του κατεστημένου και κάποιους φίλα προσκείμενους στρατιωτικούς, με διάφορες αφορμές, όπως π.χ. τον ισχυρισμό ότι ο Wilson ήταν πράκτορας της Σοβιετικής Ένωσης. Δεν συνέβη, φυσικά, όμως με διάφορους τρόπους το ίδιο κατεστημένο συνέχισε να αναζητεί διεξόδους προς την εξουσία, τόσο με την κυβέρνηση της Margaret Thatcher στη δεκαετία του 1980, όσο και με τον Tony Blair στα 1990s. Ο οποίος ώθησε τους Εργατικούς να κάνουν άνοιγμα στη μεσαία τάξη, θέτοντάς τους σε μια πορεία κυνικότητας, που θεωρώ ότι τους μετέτρεψε τελικά σε Δεξιούς.

Το Brexit, λοιπόν, ήρθε κάπως σαν επόμενο στάδιο αυτών των εξελίξεων, ως ένα νέο παιχνίδι εξουσίας, ενάντια πλέον στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μέχρι έναν βαθμό, ακούω κι εγώ με συμπάθεια τις ενστάσεις για την Ευρώπη: για τον άξονα Γαλλίας-Γερμανίας και την υπερβολική του ισχύ, ας πούμε, ή για το ότι το όλο όραμα περιορίστηκε τελικά σε μια οικονομική παράμετρο. Όμως υπήρχαν και καλά πράγματα. Και, τέλος πάντων, σε έναν κόσμο σαν τον δικό μας, δεν φεύγεις έτσι μόνος σου, δίχως σχέδιο, ακούγοντας τους ανόητους ανθρώπους που ηγήθηκαν της πολιτικής καμπάνιας για το Brexit. Αυτό δεν γίνεται να έχει καλό τέλος. Και είναι ακόμα χειρότερο, στο μεταξύ, να βλέπεις παλιούς Σοσιαλιστές, ανθρώπους της εργατικής τάξης, να υποστηρίζουν τον Ντόναλντ Τραμπ. Όπως συνέβη λ.χ. με τον John Lydon.

Ας κλείσουμε όμως με μουσική, όχι με πολιτική. Κάποια χρόνια πριν, όταν έβγαλες τη συλλογή "Redux Anthology 1978-2015", είχες και μια διασκευή-έκπληξη στο βασικό θέμα του τηλεοπτικού σίριαλ "The Persuaders!", που είχε συνθέσει ο μέγας John Barry. Είναι ένα κομμάτι που λατρεύω, έβλεπα δε ανελλιπώς και τη σειρά, όταν ήμουν μικρός (στην Ελλάδα το λέγαμε "Οι Αντίζηλοι")...
Αλήθεια; Ω, μου άρεσε κι εμένα αυτό το σίριαλ! Έβλεπα και τον λίγο παλιότερο "Άγιο" (The Saint), επίσης, έπαιζε κι εκεί ο Roger Moore. Το θέμα του John Barry, εντωμεταξύ, είναι φανταστικό. Όταν φτιαχνόταν το "Redux Anthology" είχα εξαρχής κατά νου να έκανα μερικές διασκευές σε αγαπημένες τηλεοπτικές μελωδίες. Δίσταζα, όμως, γιατί πίστευα ότι η εταιρία μου, η Cherry Red, θα είχε αντίρρηση. Όμως τους άρεσε η ιδέα! Κι έτσι δεν έκανα μόνο τους "Persuaders!", αλλά και το θέμα από το "The Sweeney" και από το "Midnight Cowboy".