Τρεις πρόσφατες συναυλίες αθηναϊκών ορχηστρικών συνόλων στην "Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών προσέφεραν μια αντιπροσωπευτική εικόνα της ομορφιάς αλλά και των ιδιαιτεροτήτων της γαλλικής μουσικής.
Τις συνολικά πληρέστερες εντυπώσεις άφησε το "Αφιέρωμα στο μουσικό πνεύμα της Γαλλίας" που παρουσίασε στις 22/4, υπό τον καλλιτεχνικό της διευθυντή Βύρωνα Φιδετζή, η Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών. Το καλά προετοιμασμένο και συνεκτικό πρόγραμμα αρθρώθηκε γύρω από λιγότερο γνωστές συνθέσεις της εποχής που έμεινε γνωστή ως "fin-de-siècle" (δηλ. της περιόδου της ευρωπαϊκής ειρήνης που διήρκεσε μεταξύ 1871, όταν έληξε ο Γαλλοπρωσικός Πόλεμος, και 1914, όταν ξεκίνησε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος), κατά την οποία άνθησε έντονα η γαλλική μουσική.
Το πρώτο μέρος της κάλυψαν δύο σχετικά σύντομες ιμπρεσιονιστικές ορχηστρικές σουίτες με χορευτικό χαρακτήρα, αρχικά γραμμένες για πιάνο-τέσσερα χέρια, που προϋποθέτουν μεγάλη διαφάνεια ήχου και ευγένεια βηματισμού. Αμφότερα προσφέρθηκαν και με το παραπάνω στην αιθέρια "Μικρή σουίτα" του Ντεμπυσσύ, που ενορχηστρώθηκε το 1907 από τον φίλο και συνεργάτη του Ανρί Μπυσσέ. Το ανάλαφρο παίξιμο των πάντοτε φερέγγυων εγχόρδων του συνόλου διάνθισαν εν προκειμένω ισορροπημένες και καλαίσθητες παρεμβάσεις των ξύλινων πνευστών (Ιορδανίδου, Θεοδωρόπουλος, Τρούλλου), αποδίδοντας γλαφυρά τη νοσταλγική διάθεση της μουσικής.
Ενορχηστρωμένη από τον ίδιο τον συνθέτη, η βασισμένη σε δημοφιλή παραμύθια σουίτα "Η μάνα μου η χήνα" του Ραβέλ αποδόθηκε ομοίως με ακρίβεια, μαλακή φραστική και δεόντως πτητικό ήχο. Η ερμηνεία διέθετε επαρκείς περιγραφικές αρετές, τα δραματουργικά κομβικά σόλι των ξύλινων (πχ. το πίκκολο φλάουτο του Μάργαρη) δεν στερούνταν του αναγκαίου καντάμπιλε, ενώ στα δύο τελευταία μέρη ευχαρίστησε ο διάλογος του α’ βιολιού (Τοκάρεφ) με την άρπα (Εσίποβα).
Στρεφόμενη προς το παρελθόν, η συνέχεια ανήκε στον ώριμο ρομαντισμό, που ειδικά στο γαλλικό χώρο εκφράσθηκε με ηγετική μορφή τον Σεζάρ Φρανκ. Απολύτως ευπρόσδεκτα, προσφέρθηκαν δύο σπάνια παιζόμενες συνθέσεις για πιάνο και ορχήστρα, με σολίστ τον εξαιρετικό Θοδωρή Τζοβανάκη. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η ιδιάζουσα πρωτοκαθεδρία του πιάνου, που δεν διαδραματίζει, πάντως, τον ηγετικό ρόλο που αναλαμβάνει στα κοντσέρτα.
Αρχικά ακούσθηκε το συμφωνικό ποίημα για πιάνο και ορχήστρα "Τα δαιμόνια [Τζίνια]" του Φρανκ, που βασίζεται στο ομώνυμο ποίημα του Ουγκώ και αποδίδει με μοναδικό τρόπο τον κόσμο των νυχτερινών μυστηριωδών και υπερφυσικών δυνάμεων. Αντιμέτωπος με μιαν ορχήστρα βαγκνέριων διαστάσεων και την άκρως δραματική διεύθυνση του Φιδετζή, ο Τζοβανάκης διέθετε και την αναγκαία δεξιοτεχνία και τις απαιτούμενες ποιότητες παιξίματος (άλλοτε πιο αραχνούφαντο, άλλοτε πιο επιβλητικό, σταθερά κινητικό!) και την αφηγηματική ευφράδεια που απαιτούνται για να δικαιωθεί η ατμοσφαιρική σύντομη σύνθεση.
Με την ίδια αίσθηση διαλόγου και βούληση αποφυγής υπερβολικών διατυπώσεων προσέγγισε ο εκλεκτός σολίστ και τη "Συμφωνία πάνω σε ένα γαλλικό βουνίσιο τραγούδι για πιάνο και ορχήστρα" του Ντ’Εντί, μαθητή του Φρανκ. Όμως, στο πιο εκτενές αυτό έργο με την ιδιαίτερη ενορχήστρωση, όπου το βασικό θέμα (το τραγούδι ενός βοσκού στα βουνά της Νοτιοδυτικής Γαλλίας), που απέδωσε όμορφα στην αργή εισαγωγή το αγγλικό κόρνο της Τρούλλου, μεταλλασσόταν διαρκώς, οι λεπταίσθητες ισορροπίες πιάνου-ορχήστρας ανατρέπονταν συχνά: όπου το πιάνο είχε ξεκάθαρα σολιστικό ρόλο απολάμβανε κανείς το λυρικό, εσωστρεφές/ονειροπόλο παίξιμο του Τζοβανάκη, όπου όμως αυτό εντασσόταν (σε μια λογική "συμφωνίας κοντσερτάντε") στο σώμα της ορχήστρας η δύναμη και η έντασή της το εξαφάνιζε. Γενικά, σ’αυτήν την προδρομικά γαλλική "Συμφωνία των Άλπεων" λιγότερη ορχηστρική τραχύτητα και περισσότερη πιανιστική πυγμή θα ήσαν επιθυμητές.
Εξίσου -αν και όχι στον ίδιο βαθμό- επιτυχημένη υπήρξε λίγες μέρες αργότερα (28/4) η συναυλία στην ίδια αίθουσα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, υπό τον Πολωνό αρχιμουσικό Μίχαλ Νεστέροβιτς, κατά την οποία ακούσθηκαν δύο ακόμη - διασημότερα- έργα γαλλικής μουσικής.
Κορυφαία στιγμή της υπήρξε η εξαιρετική ερμηνεία της μεγαλειώδους 3ης Συμφωνίας ("του εκκλησιαστικού οργάνου") που έγραψε ο Σαιν-Σανς στο απόγειο της ωριμότητάς του. Έχοντας σαφή αντίληψη της ιδιαίτερης αισθητικής της γαλλικής μουσικής, ο Νεστέροβιτς ανέδειξε με ρευστότητα και αφηγηματική γλαφυρότητα το αριστοτεχνικό θεματικό υλικό. Αξιοποίησε προς τούτο το αέρινο, απόλυτα εστιασμένο -επιτέλους!- παίξιμο των εγχόρδων, τις ποιητικές συνεισφορές των ξύλινων (Γιάρκε, Βάμβας, Μουρίκης, Λιοδάκης) και τις εύηχες παρεμβάσεις των χάλκινων πνευστών (τα υπό τον Σαλβάνο κόρνα), έστω και εάν ενίοτε η ώσμωση κάποιων υποομάδων στο συνολικό ορχηστρικό ήχο δεν ήταν ανεπίληπτη. Απόλυτα προσεγμένη υπήρξε, αντιθέτως, η σύμπραξη στο φινάλε του εκκλησιαστικού οργάνου του Τίτου Γουβέλη. Η πλαστικότητα της διεύθυνσης φώτιζε αβίαστα διαθέσεις και ατμόσφαιρες, ενώ εντυπωσίασε η δραματικότητά της, έστω και με το τίμημα ενός υπερβολικά πομπώδους φινάλε.
Λίγο νωρίτερα, η χαλκέντερη και ιδιαιτέρως αγαπητή στο κοινό Ντόρα Μπακοπούλου αναμετρήθηκε με το "Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα σε σολ" του Ραβέλ. Υπό τη σβέλτη συνοδεία της ΚΟΑ, η μουσικότατη, λυρική ερμηνεία της απογείωσε περισσότερο το υποβλητικό αργό μεσαίο μέρος, όπου συνάρπασε ο διάλογος με τα ξύλινα πνευστά (και δη το κλαρινέτο του Μουρίκη και το αγγλικό κόρνο της Παντελίδου). Το σύντομο φινάλε ήχησε ακριβές, αλλά εκφραστικά μάλλον συγκρατημένο, ενώ μεγαλύτερο προβληματισμό δημιούργησε το άκρως δεξιοτεχνικό πρώτο μέρος, όπου το παίξιμο ανταποκρίθηκε αδρομερώς από απόψεως ρυθμού στις διάσπαρτες τζαζίστικες αναφορές, ενώ ορθοτονικά ασταθής πρόβαλε η τρομπέτα (Βοστρίκοβα) στην παρουσίαση του εύθυμου εναρκτήριου θέματος. Στις επευφημίες του ακροατηρίου, η Μπακοπούλου αντιχάρισε ένα νοσταλγικό απόσπασμα ("Ο κύριος Νολλ") από την πιανιστική εκδοχή του "Χαμόγελου της Τζοκόντας" του Χατζιδάκι.
Τη βραδιά άνοιξε το πολύ ενδιαφέρον συμφωνικό ποίημα "Ο Χορός του Ζαλόγγου" του 36χρονου Δημήτρη Σκύλλα, μια παραγγελία της ΚΟΑ για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, η πρεμιέρα της οποίας είχε αναβληθεί λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Η καλογραμμένη σύνθεση με την πληθώρα στυλιστικών επιρροών επικοινώνησε συναισθήματα και διαθέσεις αβίαστα και με κινηματογραφικό σασπένς, αξιοποιώντας τα ιδιαίτερα ηχοχρώματα ξύλινων (το φαγκότο του Λιοδάκη, το "ηπειρώτικο" κλαρίνο του Μουρίκη, το όμποε του Βάμβα) και χάλκινων πνευστών (τρομπέτα, τρομπόνι) σε μια αλλεπάλληλη σειρά από lamenti, υπό την υποβλητική συνοδεία των κρουστών. Η ακρίβεια της μουσικής διεύθυνσης και η αρτιότητα των σολιστικών παρεμβάσεων των κορυφαίων των ορχηστρικών υποομάδων συνέβαλαν στις συνολικά θετικές εντυπώσεις.
Δύο έργα Γάλλων συνθετών είχε παίξει η ΚΟΑ και στο πλαίσιο παλαιότερης (24/2) τακτικής συναυλίας της υπό τον αρχιμουσικό Νίκο Χαλιάσα, μέρος των εσόδων της οποίας θα διατεθεί για τους σεισμόπληκτους της Τουρκίας και της Συρίας. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος βρέθηκε η επιστροφή στην Ελλάδα της μεσοφώνου Μαρκέλλας Χατζιάνο, μιας από τις σημαντικότερες Ελληνίδες τραγουδίστριες της μετα-Κάλλας εποχής.
Η Χατζιάνο ερμήνευσε το "Ποίημα του Έρωτα και της Θάλασσας για φωνή και ορχήστρα" του Σωσόν, του οποίου υπήρξε διαπρεπής ερμηνεύτρια σε διεθνές επίπεδο τις δεκαετίες του 1990 και 2000. Από τις πρώτες κιόλας νότες, η εντυπωσιακή σε ηχοχρώματα και έκταση φωνή -αναμφίβολα μια από τις ομορφότερες που γέννησε αυτός ο τόπος- γέμισε τη μεγάλη Αίθουσα του Μεγάρου.
Παρά τις κάποιες απώλειες στην ομοιογένεια των ρετζίστρων και την παρουσία ενός εντονότερου βιμπράτο, παραμένει ένα ιδανικό εκφραστικό εργαλείο για τη δικαίωση της συγκεκριμένης ρομαντικής νοσταλγικής παρτιτούρας, πολλώ δε μάλλον γιατί συνοδευόταν από καθαρή άρθρωση του αδόμενου λόγου και αίσθηση του ύφους -και της θλίψης!- της μουσικής. Ατυχώς, μιακάποια κόπωση και μια μικρή απώλεια μνήμης (στο πρώτο μέρος) άμβλυναν τον αντίκτυπο της ερμηνείας, που θα κέρδιζε πολλά και από μια ορχηστρική συνοδεία μεγαλύτερης ισορροπίας μεταξύ ωστικής δύναμης/ πνοής και φωτοσκιάσεων, παρά την ευπρόσδεκτη διαύγεια ήχου και τις σημειακά καλές σολιστικές συνεισφορές (π.χ. το σόλο βιολοντσέλου του Πούφτη στο τρίτο μέρος).
Η βραδιά ξεκίνησε με το "Πρελούδιο στο απομεσήμερο ενός φαύνου" του Ντεμπυσσύ, εμβληματικό έργο του μουσικού εμπρεσιονισμού. Η αινιγματική αυτή αιώρηση ανάμεσα σε όνειρο και πραγματικότητα αποδόθηκε με αρκούντως αιθέριο ήχο, προσεγμένα δοσμένες μεταπτώσεις και εύπλαστο φραζάρισμα ιδίως από τα έγχορδα, που αρθρωνόταν με πιο μυώδη παλμό όταν προσλάμβανε μελωδικό χαρακτήρα. Πολύ καλές ήσαν οι κρίσιμες σολιστικές συνεισφορές από τα ξύλινα πνευστά, με κορυφαίο το φλάουτο της Πιλαφτσή, και την άρπα (Ξαγαρά).
Ολόκληρο το δεύτερο μέρος κάλυψε μια αρκετά αναλυτική ερμηνεία της δημοφιλέστατης, πλην χιλιοπαιγμένης συμφωνικής σουίτας "Σεχραζάντ" του Ρίμσκυ-Κόρσακοφ, που ανέδειξε με ενάργεια τον ενορχηστρωτικό της πλούτο. Παρά τον καλό ορχηστρικό έλεγχο, η εμμονή στην προβολή κάθε λεπτομέρειας της γραφής και η διαρκής ένταση (χωρίς δηλ. τις αναγκαίες διαβαθμίσεις δυναμικής) της μουσικής διεύθυνσης του Χαλιάσα εντυπωσίαζε μεν, αλλά απέβαινε σε βάρος της ροής της αφήγησης με ό,τι αυτό συνεπαγόταν από πλευράς διάρρηξης του συνεκτικού της ειρμού. Η τόσο κρίσιμη εδώ ανάδειξη του αισθησιασμού και της εξωτικής/ανατολίτικης ατμόσφαιρας της μουσικής απαιτούσε μεγαλύτερη πλαστικότητα και φαντασία στη διαμόρφωση της μελωδικής γραμμής.
Και ήταν κρίμα, γιατί η ΚΟΑ διαθέτει φέτος πέρα από τα εγνωσμένου κύρους ξύλινα (εξαιρετικοί Βάμβας, Κ. Τζέκος, Αλέξ. Οικονόμου) και ένα σώμα εγχόρδων με ευκρίνεια ήχου και ποιότητα φραστικής. Κυρίως όμως διαθέτει μιαν ικανότατη εξάρχουσα, την Κατερίνα Χατζηνικολάου, που εντυπωσίασε στο λυρικό ρόλο/βινιέτα της αφηγήτριας, με την ορθοτονία, την τρυφερότητα και την αφηγηματική ευφράδεια του παιξίματός της. Συνολικά, μια "Σεχραζάντ" περισσότερο βγαλμένη από τον κόσμο του Χόλλυγουντ παρά από αυτόν του παραμυθιού.
Θετικές εντυπώσεις άφησε η παράλληλη προβολή ενός εντυπωσιακού animation άμμου της Ρωσίδας καλλιτέχνιδος Κατερίνας Μπαρσούκοβα, που μετέτρεπε τις νότες σε εικόνες, χωρίς να αποσπά την προσοχή από το ακρόαμα.
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Ο Θοδωρής Τζοβανάκης ερμηνεύει έργα Γάλλων συνθετών για πιάνο και ορχήστρα κατά τη διάρκεια συναυλίας της Φιλαρμόνιας Ορχήστρας Αθηνών υπό τον αρχιμουσικό Βύρωνα Φιδετζή ("Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης" Μεγάρου Μουσικής, 22/4) © Χάρης Ακριβιάδης
Διαβάστε Επίσης
