Υποδειγματική "Μήδεια" στη Λυρική: Ένας -επιτέλους- πρέπων φόρος τιμής στην Κάλλας!

Παρά τις αμέτρητες και με διάφορες αφορμές εκδηλώσεις προς τιμήν της Μαρίας Κάλλας που έχουν κατά καιρούς διοργανωθεί στη χώρα μας, ελάχιστες έχουν αρθεί στο ύψος της μουσικοθεατρικής της ιδιοφυίας. Τούτο κατάφερε η αριστουργηματική παραγωγή της "Μήδειας" του Κερουμπίνι, που προτείνει (μέχρι τις 9/5) η Εθνική Λυρική Σκηνή στην "Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος" του ΚΠΙΣΝ, ως πρώτο σκέλος ενός πολύπτυχου αφιερώματος για τη σημαντική φετινή επέτειο 100 χρόνων από τη γέννηση της "Divina".

Και οι 5 μέχρι σήμερα αθηναϊκές παραστάσεις αυ τής της μεγάλης διεθνούς συμπαραγωγής με τρεις σπουδαίες όπερες της Αμερικής (την Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, την Όπερα του Καναδά και τη Λυρική Όπερα του Σικάγου) η οποία έκανε πρεμιέρα στις 25/4, έγιναν αστραπιαία sold out.

Βασισμένη στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, η "Μήδεια" είναι μια όπερα απολύτως συνδεδεμένη με την Ελλάδα και την Κάλλας. Αυτή πρωταγωνίστησε στις ιστορικές παραγωγές του Φεστιβάλ του Φλωρεντινού Μαΐου το 1953, όταν το έργο ανασύρθηκε από τη λήθη, και της ΕΛΣ στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου το 1961, σε σκηνοθεσία Μινωτή και σκηνικά/κοστούμια Τσαρούχη.

Το μέχρι τότε άδικα λησμονημένο έργο παραμένει εξίσου συναρπαστικό όσο και δύσκολο να δικαιωθεί μουσικοθεατρικά. Εν προκειμένω, αντί της πρωτότυπης εκδοχής σε γαλλικό λιμπρέτο με διαλόγους σε αλεξανδρινό μέτρο ανάμεσα στα μουσικά μέρη (1797), επελέγη αυτή με τους μελοποιημένους από τον Γερμανό συνθέτη Λάχνερ διαλόγους (1855) αλλά στην ιταλική μετάφραση του κειμένου από τον Τζανγκαρίνι (1909), την οποία ερμήνευσε και η Κάλλας.

Η σκηνοθεσία και τα σκηνικά της μνημειώδους, εξαιρετικά καλαίσθητης παραγωγής έφεραν την υπογραφή του σερ Ντέηβιντ ΜακΒίκαρ. Παίρνοντας σαφείς αποστάσεις από μια αρχαιοελληνική "οπτικοποίηση", ο διάσημος Σκωτσέζος σκηνοθέτης της όπερας τοποθέτησε τη δράση την εποχή που γράφτηκε το έργο, όπως τόνισαν και τα υπέροχα κοστούμια αισθητικής γαλλικού "Αμπίρ" της Ντούι Λύτι ή ακόμη η στυλιζαρισμένη κινησιολογία της Τζο Μέρεντιθ. Ο πλούτος της παραγωγής (εντυπωσιακή σκηνή του γάμου!) και η -ενίοτε αχρείαστη- πληθώρα των επί σκηνής συντελεστών υπενθύμισε έξυπνα ότι το συγκεκριμένο έργο αποτέλεσε, μεταξύ άλλων, μο υσικό προάγγελο του είδους της γαλλικής "grand opéra".

Απόλυτα κομβική σημασία σ την παράσταση (επιμέλεια αθηναϊκής υλοποίησης: Τζόναθον Λόϋ) είχαν δύο σκηνικά ευρήματα. Αφενός η οριοθέτηση της δράσης "εντός" και "εκτός" των τειχών (κάστρο-παλάτι/ναός), που νοηματοδοτούσε -όπως και τα διαφορετικά, σκουρόχρωμα κοστούμια- την απομόνωση των "ξένων" Μήδειας και Νέριδος στην κοινωνία της Αρχαίας Κορίνθου. Αφετέρου η παρουσία στο πίσω μέρος της σκηνής ενός τεράστιου επικλινούς καθρέφτη, που προσέφερε διαφορετ ικές προοπτικές και μια κινηματογραφική πινελιά στο όλο θέαμα, καθώς πρόσωπα και σκηνές αποτελούσαν διαρκώς μέρη εναλλασσόμενων "ταμπλώ βιβάν".

Την εν γένει παραδοσιακή θεώρηση "εκσυγχρόνισαν" ευπρόσδεκτα οι υποβλητικοί, θεατρικοί φωτισμοί της Πώλυ Κόνσταμπλ, οι προσεγμένες βιντεοπροβολές της Σ. Κέιτυ Τάκερ και η καλή υποκριτική καθοδήγηση των μονωδών, αναδεικνύοντας εντελέστερα την τραγική διάσταση του έργου, ειδικά στις  δραματικά κομβικές σκηνές.

Εκεί που η παραγωγή απογειώθηκε -κάπως αναπάντεχα- ήταν στο μουσικό της σκέλος. Όσοι φιλόμουσοι έτυχε να έχουν ακούσει στο ΥouΤube το ηχητικό τεκμήριο της νεοϋορκέζικης πρεμιέρας (Σεπτέμβρης 2022), θα διαπίστωσαν ευχερώς ότι το ακρόαμα στην αθηναϊκή παράσταση της 30/4 -την οποία παρακολουθήσαμε- ήταν καταφανώς ανώτερο!

Τα εύσημα εν πρώτοις πρέπει να αποδοθούν στην υφολογικά ενημερωμένη διεύθυνση του Φιλίπ Ωγκέν, που μετέδωσε γλαφυρά την τραγική ένταση της μεταβατικής/υβριδικής παρτιτούρας. Ο εμπειρότατος Γάλλος αρχιμουσικός όχι μόνο άντλησε από την Ορχήστρα της ΕΛΣ παίξιμο μεγάλης ηχητικής διαύγειας, ρυθμικής ακρίβειας και αφηγηματικής ευφράδειας, αλλά αφενός υπογράμμισε (ιδιαίτερα στην Εισαγωγή και τα ορχηστρικά πρελούδια των Β’ και Γ’ πράξεων) τις οφειλές της μουσικής του Γκλουκ στις αισθ ητικές κατακτήσεις του κινήματος "Θύελλα και Ορμή", αφετέρου υποστήριξε με  μεγάλη ασφάλεια τους μονωδούς. Στις άριες της Γλαύκης και της Νέριδος ξεχώρισε ιδιαίτερα η καλαίσθητη σολιστική συνοδεία φλάουτου (Νικόπουλος) και φαγκότου (Ντακοβάνος) αντίστοιχα.

Ακολούθως, στην Ιταλίδα δραματική κολορατούρα υψίφωνο Άννα Πιρότσι, η οποία, στην πρώτη της αναμέτρηση με τον απάνθρωπο πρωταγωνιστικό ρόλο, έδειξε ότι μπορεί να εξελιχθεί και στην κορυφαία του ερμηνεύτρια σήμερα! Η Πιρότσι διέθετε πρωτίστως την ιδανική -σε ηχόχρωμα, έκταση, δυναμικές, τεχνική- φωνητική αρματωσιά, με ισορροπημένα ρεζίστρα (όπου ακόμη περισσότερο και  από την ατρόμητη -αν και ενίοτε οξεία- υψηλή φωνητική περιοχή, ξεχώρισε η θέρμη σε μεσαίες και χαμηλ ές νότες και τα προσεγμένα πιανίσσιμι) αλλά και αίσθηση του ύφους (αποφεύγοντας ρομαντικές/βεριστικές υπερβολές στη φραστική). Εξίσου ενδιαφέρουσα ήταν και η υπόκρισή της, στο βαθμό που ανέδειξε με προσήλωση και συγκέντρωση την ψυχολογική εξέλιξη του χαρακτήρα.

Η συνολικά ισορροπημένη διανομή περιελάμβανε ακόμη τον Ιταλό τενόρο Τζόρτζιο Μπερρούτζι, φωνητικά έγκυρο, σκηνικά πειστικό στην αλαζονική αδυναμία του Ιάσονα, τον μπασοβαρύτονο Γιάννη Γιαννίση, επιβλητικό σε παρουσία και δραματική εξαγγελία Κρέοντα και την υψίφωνο Βασιλική Καραγιάννη, (δεξιο)τεχνικά ασφαλή και μουσικότατη Γλαύκη, παρότι ο συγκεκριμένος ρόλος απαιτεί μεγαλύτερη φωνητική δροσιά και ευελιξία.

Τις εντυπώσεις, πάντως, έκλεψε η νεαρή μεσόφωνος Νεφέλη Κωτσέλη στην πρώτη της συνεργασία με την ΕΛΣ: παρ ά το εμφανές άγχος, η Νέρις της υπηρετήθηκε από ένα σαγηνευτικά πλούσιο τίμπρο και μία δραματουργικά σημαίνουσα -ιδίως στις σιωπές- σκηνική παρουσία. Ως άλλος οιωνός (καθώς η Λυρική τίμησε στην πρεμιέρα την Κική Μορφωνιού, που τ ραγούδησε, νεώτατη, τον ίδιο ρόλο πλάι στην Κάλλας), μακάρι η εμφάνιση -και η θερμότατη υποδοχή!- της Κωτσέλη να αποτελέσει το έναυσμα για την αξιοποίηση και άλλων ικανών, ανερχόμενων νέων Ελλήνων τραγουδιστών ιδίως σε φωνητικές κατηγορίες, όπου επί μακρόν παρατηρείται σαφής ένδεια…

Καλά σκιαγραφήθηκαν και οι μικρότεροι ρόλοι (Δέσπ. Σκαρλάτου, Σωτηρίου, Ντούρος), ενώ τις συνολικά θαυμάσιες εντυπώσεις συμπλήρωσε η μουσικοδραματικά άρτια παρουσία της Χορωδίας της ΕΛΣ, που προετοίμασε με τη γνωστή σοβαρότητα ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος. Μια από κάθε άποψη υποδειγματική δουλειά! 

Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Η Μήδεια (Άννα Πιρότσι) κρατά τα εμποτισμένα με δηλητήριο στέμμα και φόρεμα που ετοιμάζεται να στείλει ως γαμήλιο δώρο στη Γλαύκη - πρώτο σκέλος της εκδίκησής της