Λένια Ζαφειροπούλου: "Ο ρομαντικός ήρωας δεν χρειάζεται πλέον να είναι ήρωας"

Η μεσόφωνος και περφόρμερ Λένια Ζαφειροπούλου και ο χορογράφος και χορευτής Τάσος Καραχάλιος, συνοδευόμενοι από τον πιανίστα Αντρέι Χόβριν, μεταμορφώνουν τον κύκλο τραγουδιών "Η ωραία μυλωνού" των Βίλχελμ Μίλερ και Φραντς Σούμπερτ σε σκηνική πράξη. Το έργο που σημάδεψε το κίνημα του Ρομαντισμού έρχεται μέσα από μια πρωτότυπη χορευτική περφόρμανς στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ, για δύο παραστάσεις, στις 21 και 23 Απριλίου.

Ποια ανάγκη γέννησε τη νέα συνάντησή σας με τον Τάσο Καραχάλιο;
Το να μεταμορφώσεις έναν κύκλο τραγουδιών σε σκηνική πράξη είναι ένα πείραμα σε μάλλον αχαρτογράφητο πεδίο. Οι κύκλοι τραγουδιών έχουν γίνει video art, ημισκηνοθετημένο θέατρο, animation, αλλά σπάνια χορός. Και ο Τάσος είναι ένας σπάνιος συνεργάτης που χάνεται κι αυτός μέσα στο πείραμα με παιδική χαρά και ρίσκο. Είναι πολύ ενδιαφέρον να προσκομίζεις ένα έργο σε κάποιον καλλιτέχνη από εντελώς άλλο χώρο, γιατί δεν έχει γι’ αυτό έτοιμες λύσεις και άρα μπορεί να δωρίσει στο έργο κάτι που είναι γνήσιο γέννημα της καλλιτεχνικής του προσωπικότητας. Το συναρπαστικό σ ’αυτήν την συνεργασία είναι ότι δεν κάνουμε κάτι "ως είθισται” γιατί τίποτε δεν είθισται ακόμα στον συνδυασμό τραγουδιού και χορού. Βέβαια όλα αυτά είναι εφικτά μόνο όταν συμπίπτεις με τον άλλον στις βασικές σου αισθητικές αρχές.

"Αυτόν τον άπατρι, άκληρο και περιπλανώμενο νεαρό διηγείται συχνά ο γερμανικός ρομαντισμός και η μοναξιά αυτών των ηρώων, καταλαβαίνετε ότι δεν είναι απλή ρομαντική στιλιστική μελαγχολία, είναι ένα απτό γνώρισμα της εποχής και αυτής της κουλτούρας".

Τι θα παρουσιάσετε στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ; Ποιος είναι ο σκοπός του εγχειρήματος;
Παρουσιάζουμε την Ωραία Μυλωνού του Φραντς Σούμπερτ, ένα από τα εμβληματικότερα έργα του ρομαντισμού. Ένας περιπλανώμενος νεαρός πιάνει δουλειά σ ’ένα νερόμυλο, ερωτεύεται την ωραία κόρη του αφεντικού του, κερδίζει την αγάπη της, ύστερα τη χάνει από έναν αντίζηλο και αυτοκτονεί πέφτοντας στο ρυάκι του μύλου. Πρέπει να φανταστούμε τον γερμανόφωνο χώρο που γέννησε αυτό το έργο, ως μια απέραντη ύπαιθρο με ελάχιστες μεγάλες μητροπόλεις. Οι νεαροί τεχνίτες φεύγουν από τα χωριά τους για να μάθουν την τέχνη δίπλα σε ονομαστούς μαστόρους, απομακρύνονται συχνά πολύ από τον τόπο τους και προσπαθούν να γίνουν οι ίδιοι μάστορες και να κάνουν την τύχη τους αλλού. Φτώχεια, πόλεμοι, επιδημίες και η ξενιτειά τους αποκόπτουν συχνά για πάντα από τη μικρή τους μακρινή πατρίδα. Αυτόν τον άπατρι, άκληρο και περιπλανώμενο νεαρό διηγείται συχνά ο γερμανικός ρομαντισμός και η μοναξιά αυτών των ηρώων, καταλαβαίνετε ότι δεν είναι απλή ρομαντική στιλιστική μελαγχολία, είναι ένα απτό γνώρισμα της εποχής και αυτής της κουλτούρας. Αυτή την άφευκτη μόνωση που δημιουργεί γύρω της τον πύρινο κλειστό κύκλο μιας εξημμένης νεανικής φαντασίας θέλουμε κι εμείς να σωματοποιήσουμε με τον χορό επί σκηνής.

"Μια μεγάλη επανάσταση του ρομαντικού κινήματος είναι ότι ήρε επιτέλους κάποια από τα έμφυλα στερεότυπα που κυριαρχούσαν στην τέχνη επί αιώνες. Έκανε πιο βαθείς και ανδρείους γυναικείους χαρακτήρες και έκανε πιο ευάλωτους και πολύπλευρους ανδρικούς ήρωες".

Γιατί διαλέξατε τον κύκλο τραγουδιών των Βίλχελμ Μύλλερ και Φραντς Σούμπερτ "Η Ωραία Μυλωνού";
Ένας πολύ απλός λόγος είναι ότι το έργο αυτό κραυγάζει για να γίνει σκηνική πράξη. Έχει μέσα του τη βασική συνθήκη του κλασικού θεάτρου: μια φαινομενικά ειδυλλιακή αφετηρία. Συναισθηματική εμπλοκή του ήρωα. Δυστυχής περιπλοκή της κατάστασης, απώλεια, αποτυχία, απελπισία. Κάθαρση. Επίσης η αφαιρετικότητα που θα δείτε επί σκηνής, μια που δεν έχουμε κάνει το έργο θέατρο αλλά χορό, ενυπάρχει μέσα στον κύκλο: Είναι φανερό ότι ο Σούμπερτ προσλαμβάνει αυτή την στοιχειώδη πλοκή ως πρόσχημα. Στην πραγματικότητα μιλάει γι’ αυτήν την τέλεια απομόνωση που σας έλεγα πριν. Γι’ αυτό το σφοδρό, αδυσώπητο αίσθημα του ήρωα που μπορεί να προκύπτει όντως από τα γεγονότα αλλά μπορεί και να είναι ολόκληρο ένα εφεύρημα της νεανικής του φαντασίας.  Και η σωματικότητα που θα δείτε επί σκηνής φωλιάζει μες στο έργο. Ο συνθέτης έχει φτιάξει ειδυλλιακά τραγούδια βουκολικής ομορφιάς στο πρώτο μισό και ξαφνικά, από την εμφάνιση του αντιζήλου και πέρα, ζητά τόση σωματική και ψυχική ένταση από τον τραγουδιστή που το νανούρισμα του αυτόχειρα στο τέλος του έργου είναι και για σένα τον ίδιο που το τραγουδάς μια ανακουφιστική απεμπλοκή.

Τι έχει να μας διδάξει σήμερα αυτή η ιστορία για την αρρενωπότητα;
Μια μεγάλη επανάσταση του ρομαντικού κινήματος είναι ότι ήρε επιτέλους κάποια από τα έμφυλα στερεότυπα που κυριαρχούσαν στην τέχνη επί αιώνες. Έκανε πιο βαθείς και ανδρείους γυναικείους χαρακτήρες και έκανε πιο ευάλωτους και πολύπλευρους ανδρικούς ήρωες. Ο ρομαντικός ήρωας δεν χρειάζεται πλέον να είναι ήρωας. Δεν προτάσσει την φαλλική του ισχύ, δεν είναι πλασμένος από υλικά ανθεκτικά στο ίδιον αίσθημα. Είναι ελεύθερος να συναρπάζεται, να μεθά, να σφάλλει, να ηττάται και να συντρίβεται όσο θέλει και κυρίως, ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία της τέχνης, είναι τόσο ελεύθερος να γελοιοποιείται. Και ίσως αυτή η ελεύθερη και τόσο παράτολμη υπέρβαση του εγώ αλλά και των έμφυλων προτύπων, να είναι ένα σημερινό δίδαγμα από τα μακρινά, ρομαντικά έργα.

Το μουσικοποιητικό μυθιστόρημα διέπεται από μια εσωτερική χορευτικότητα. Πώς την έχετε διαχειριστεί; Πώς επικοινωνούν τα τραγούδια με το στοιχείου του χορού;
Ο ρυθμός του Σούμπερτ είναι τέλειος και αυτάρκης και στα επιμέρους τραγούδια αλλά και στη μακροσκοπική δομή, πού ακριβώς βάζει δηλαδή τις πυκνώσεις και τις αραιώσεις ή τις κορυφώσεις του. Εκ μέρους μας αυτός ο ρυθμός δεν χρειάζεται καμία υπογράμμιση ή απεικόνιση. Εμείς έχουμε επιλέξει προσεκτικά σε ποια σημεία η κίνηση θα είναι αφαιρετικός, αυτόνομος χορός και σε ποια σημεία θα γίνεται θεατρική χειρονομία. Φτιάχνουμε δηλαδή και εμείς μια εναλλαγή αέναης κίνησης και στατικών δραματουργικών στιγμών. Έτσι σε άλλα σημεία θα με δείτε να χορεύω χωρίς παύση, συχνά και κόντρα στον ρυθμό της μουσικής και ανάμεσα στα τραγούδια και άλλοτε θα στέκω σχετικά ακίνητη για να αφήνω τα πιο δραματικά και καίρια για την πλοκή τραγούδια να αναπνεύσουν. Αλλού θα δείτε χορό και αλλού θέατρο, το θέαμα είναι υβριδικό.

Τι άλλο περιλαμβάνεται στα άμεσα σχέδια σας;
Για μένα το πιο σημαντικό επόμενό μου σχέδιο και αυτό που απαιτεί την περισσότερη δουλειά είναι η έκδοση του νέου μου ποιητικού έργου από τις Εκδόσεις Πόλις την ερχόμενη άνοιξη. Μεταξύ άλλων συναυλιών και ηχογραφήσεων, ένα πολύ ενδιαφέρον πρότζεκτ που απομένει να επιβεβαιωθεί, είναι μια δραματοποιημένη συναυλία με βάση τον Βιασμό της Λουκρητίας του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, όπου θα συνεργαστώ με την βιολονίστα και δραματουργό Φανή Βοβώνη. Κάτι που περιμένω με χαρά.