"Στρέλλα": Όπερα και τρανς ορατότητα

Η Λέττα Κάππα, η Ιωάννα Ζαμ-Πέτρου και η Φένια Αποστόλου μιλάνε στο "α" για την εμπειρία τους από τη νέα παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, στην οποία ο Μιχάλης Παρασκάκης υπογράφει τη μουσική, η Αλεξάνδρα Κ. το λιμπρέτο και ο Γιώργος Κουτλής τη σκηνοθεσία. Ανεβαίνει για μόλις εννέα παραστάσεις, στις 1, 3, 4, 5, 7, 8, 10, 11, 12/2. 

Λίγες παραγωγές έχουν συζητηθεί τόσο πολύ πριν ακόμα ξεκινήσουν τις πρόβες τους, όσο η νέα παραγωγή της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ "Στρέλλα", η οπερατική εκδοχή της ομώνυμης ταινίας του Πάνου Χ. Κούτρα (2009). Δεκατέσσερα χρόνια μετά, δεν ήταν πλέον η θεματική που απασχόλησε Τύπο και κοινό, αλλά η επιλογή ενός cis άνδρα drag performer για τον πρωταγωνιστικό ρόλο. "Θεωρώ ότι στο θέατρο οποιοσδήποτε ηθοποιός ή καλλιτέχνης υποδύεται κάτι το οποίο δεν είναι. Αυτό είναι η υποκριτική. Ωστόσο επειδή οι τρανς γυναίκες δεν έχουν δυστυχώς υπόσταση και λόγο στο ελληνικό θέατρο, δεν μπορούν δηλαδή να υποδυθούν μία cis γυναίκα, ας ξεκινήσουμε από το να δίνονται οι τρανς ρόλοι σε τρανς άτομα", μας λέει η τραγουδίστρια Λέττα Κάππα. Μετά το διάλογο που άνοιξε, η Λυρική ανακοίνωσε κάστινγκ απευθυνόμενο σε διεμφυλικές γυναίκες, από το οποίο προέκυψε και η επιλογή της Κάππα για τον πρωταγωνιστικό ρόλο. "Όταν έμαθα από μια φίλη για την ακρόαση που δεν αφορούσε μόνο τραγουδίστριες της όπερας, αποφάσισα να έρθω καθαρά για την εμπειρία. Διότι η Λυρική, όπως και να το κάνεις, είναι εμπειρία. Δεν περίμενα ότι θα περάσω. Πέρασα στην πρώτη φάση και ακολούθησε τριήμερο workshop με το μαέστρο και το σκηνοθέτη. Όταν έμαθα ότι πέρασα και στη δεύτερη φάση, έπεσα από τα σύννεφα. Με πήρε τηλέφωνο ο κ. Κουμεντάκης, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ. Αγχώθηκα κατευθείαν, αν και προσπάθησα να το κρύψω. Ήταν λίγο τρομακτικό μέχρι να αρχίσουμε να βρισκόμαστε και να κάνουμε πρόβες". 

Λιγότερο αγχωτική ήταν η οντισιόν της Ιωάννας Ζαμ-Πέτρου, την οποία θα δούμε στο ρόλο της Μαίρης. "Δεν ήρθα στην ακρόαση ως ηθοποιός, αλλά ως λυρική τραγουδίστρια. Είναι η πρώτη φορά που συνεργάζομαι με τη Λυρική. Μέχρι τώρα ήταν απαγορευτικό για εμάς. Όταν μου δόθηκε η ευκαιρία, σκέφτηκα να μην έρθω, αλλά θέλω να παλέψω για τους καινούργιους ανθρώπους, για όσους αυτήν τη στιγμή είναι κλεισμένοι σε ένα σώμα και δεν αισθάνονται καλά. Πρέπει να δώσουν την ευκαιρία στον εαυτό τους να κάνουν αυτό που θέλουν. Είναι τελείως λάθος να ξοδέψεις όλη σου τη ζωή με λανθασμένο σώμα".

"Το σημαντικό είναι ότι στην παράσταση δεν θα έρθουν μόνο άτομα που ανήκουν στην queer κοινότητα, αλλά και άλλος κόσμος, που φιλοδοξούμε να καταλάβει ότι δεν πρέπει να φοβάται τη διαφορετικότητα" Ι.Ζ.Π.
 

"Η παράσταση δεν θα ήταν η ίδια, αν τους ρόλους των διεμφυλικών δεν τους υποδύονταν η Λέττα, η Ιωάννα και η Βικτώρια [σ.σ. Τσιτουρίδου-Μάγια, στο ρόλο της Βίλμας]", λέει η Φένια Αποστόλου, η οποία υπογράφει την κινησιολογία και τις χορογραφίες της παράστασης. "Επειδή η βάση του έργου είναι ο ρεαλισμός, αυτό που βλέπουμε πρέπει να είναι και αυτό το οποίο ζει στην πραγματικότητα κάθε χαρακτήρας. Για μένα ήταν ζητούμενο οι τρανς ρόλοι να ερμηνεύονται από διεμφυλικές γυναίκες, αλλιώς θα έβγαινε κάτι μπασταρδεμένο που δεν θα είχε τη δυναμική της ταινίας. Δεν θα μπορούσα να λειτουργήσω διαφορετικά στο συγκεκριμένο έργο. Οπότε πολύ σωστά έγιναν ακροάσεις και φτάσαμε εδώ που φτάσαμε. Ήταν ζητούμενο και για το θεσμό, διαφορετικά θα το είχαν προσπεράσει. Η Λυρική το αναγνώρισε, έκανε τα βήματα που έπρεπε –την οντισιόν και τριήμερο workshop– και τελικά κατέληξαν σε ένα κάστινγκ πολύ ταιριαστό και με τα απαιτούμενα προσόντα".

Η χορογράφος έχει κάνει αρκετές παραστάσεις στο θέατρο και στο χορό. "Αυτή ήταν η πρώτη στην οποία συνεργάζομαι με διεμφυλικά άτομα. Για μένα είναι το ίδιο, γιατί η τέχνη είναι ένα ονειρικό πράγμα και έχει κάτι μαγικό σε σχέση με τους ανθρώπους και με τον τρόπο που δένονται στη διάρκεια των προβών και των παραστάσεων. Έτσι κι αλλιώς δεν ξεχωρίζω τους ανθρώπους με βάση τα φύλα και τα λοιπά. Είναι ιστορικό ότι είχαμε την ευκαιρία να δουλέψουμε τέσσερις τρανς γυναίκες μαζί. Δεν έχει ξαναγίνει στην Ελλάδα, αν και θα έπρεπε να γίνεται πιο συχνά. Άρα, θα έπρεπε να υπάρχουν και περισσότερα έργα που να υποστηρίζουν αυτή την ανάγκη, όπως η "Στρέλλα”".

Η "Στρέλλα" τότε και τώρα

Πράγματι, η "Στρέλλα" υπήρξε ιστορικός σταθμός για τον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο, μιας και μας σύστησε για πρώτη φορά στα χρονικά μια τρανς ηθοποιό σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Η Μίνα Ορφανού με την ερμηνεία της έφερε την τρανς κοινότητα πιο κοντά στην ορατότητα, όμως πόσα έχουν αλλάξει από το 2009 μέχρι σήμερα; 

Για την Αποστόλου έχουν γίνει κάποια ενθαρρυντικά βήματα: "Μια τρανς γυναίκα εννοείται ότι μπορεί να ενσαρκώσει μια cis γυναίκα. Έχω παίξει τέτοιο ρόλο στο παρελθόν και λειτούργησε πάρα πολύ καλά. Στον κινηματογράφο χρησιμοποιούν πιο πολύ από ό,τι στο θέατρο τρανς ηθοποιούς, παρότι ένα γκρο πλαν θα μπορούσε να προδώσει κάτι σε σχέση με την αληθοφάνεια, που και αυτό βέβαια είναι καθαρά θέμα οπτικής. Το σινεμά ακολουθεί πιο πολύ την εποχή σε σχέση με το θέατρο. Το επίσης θετικό είναι ότι αυτό που έχει γίνει αρκετά στο παρελθόν, δηλαδή cis γυναίκες να υποδύονται τρανς ρόλους, έχει σταματήσει. Δεν πρέπει να γίνεται. Υπάρχουν πάρα πολλοί ταλαντούχοι τρανς άνθρωποι, που θα πρέπει να εκφραστούν και να δουλέψουν. Δεν γίνεται να είναι αποκλεισμένοι και από τους cis ρόλους και να μην επιλέγονται για τους τρανς ρόλους. Αν παίζαμε cis γυναικείους ρόλους και υπήρχε μια ελευθερία έκφρασης, θα μπορούσαν όλοι να παίζουν τα πάντα. Αλλά δεν το έχουμε κατακτήσει ακόμα. Ίσως η "Στρέλλα” να είναι ένα καλό ξεκίνημα προς αυτή την κατεύθυνση. Το ότι μιλάμε για ανάθεση της Λυρικής είναι κομβικό. Δημιουργεί ένα πολύ σημαντικό προηγούμενο και βοηθάει τη διεύρυνση της πληροφόρησης. Ένας θεσμός υποστήριξε και υλοποίησε αυτή την παραγωγή και το κοινό ακολούθησε. Η τέχνη πρέπει να λειτουργεί ως δύναμη προόδου, να προηγείται της κοινωνίας, ή τουλάχιστον να μην ακολουθεί. Τα πράγματα που δεν μπορούν να γίνουν κοινωνικά, η τέχνη τα μεταμορφώνει. Μπορεί να τα δώσει μέσα από την ψυχαγωγία με έναν τρόπο εκπαιδευτικό. Ιδίως τώρα που μιλάμε για μια εποχή συμπερίληψης και μη αποκλεισμού, για μια κοινωνία στην οποία όλοι να είναι ελεύθεροι να αυτοπροσδιορίζονται, χωρίς να καταπιέζονται και να περνούν μαύρα χρόνια. Αυτή η ελευθερία οφείλει να υπάρχει στην τέχνη, επειδή η ίδια η τέχνη προϋποθέτει την ελευθερία για να υπάρξει".

Η Κάππα, από την άλλη, είναι πιο επιφυλακτική, μιας και πιστεύει ότι στην Ελλάδα πρέπει τα πράγματα να γίνονται σιγά σιγά, έτσι ώστε να μπορεί ο Έλληνας να τα εμπεδώσει σταδιακά. "Δεν μπορείς να του πεις ότι αύριο το πρωί θα σε εξυπηρετήσει στην Τράπεζα της Ελλάδος αυτή η γυναίκα που είναι τρανς. Θα σε κοιτάξει με μισό μάτι. Ευτυχώς όμως αλλάζουν οι γενιές και τα μυαλά. Αργά ή γρήγορα, αυτά τα στερεότυπα θα αποτελούν παρελθόν. Ωστόσο δεν κρίνω κανέναν. Υπάρχουν μεγάλοι άνθρωποι οι οποίοι είναι πάρα πολύ μπροστά από την εποχή τους, όπως υπάρχουν και νέοι άνθρωποι που μένουν κολλημένοι και οπισθοδρομικοί". Βρίσκει πάντως πολύ ευτυχές το ότι ασχολούμαστε πάλι με αυτή την ταινία. "Ευτυχώς που έρχεται ξανά στην επικαιρότητα και δίνει την ευκαιρία να θυμίσουμε στον κόσμο ότι υπάρχουν και οι τρανς υπάρξεις".

Πιο αισιόδοξη από όλες, η Ζαμ-Πέτρου θεωρεί ότι οι ιδέες της  κινηματογραφικής "Στρέλλας" έχουν ωριμάσει και πως πρέπει να δώσουμε αξία στην ανθρώπινη ζωή, όποια και αν είναι αυτή. Μας φέρνει τον χαρακτήρα της Μαίρης ως παράδειγμα: "Η γυναίκα που ενσαρκώνω έχει πολλά στην πλάτη της. Είναι καλός άνθρωπος. Έχει μαζέψει αυτά τα κακοποιημένα παιδιά τα οποία ήταν στο δρόμο. Τους έδωσε σπίτι, τα τάισε, τα αγκάλιασε, τους έδωσε αυτό που δεν πήραν από τους γονείς. Οι κοπέλες αυτές είχαν βιώσει κακοποιητικές καταστάσεις και αναγκαστικά βγήκαν στο δρόμο – αυτό που έκανε και η Μαίρη. Η Μαίρη ερωτεύτηκε τον θείο της βέβαια. Ένας άνθρωπος όμως όταν παραπαίει γιατί έχει διασυρθεί, δεν ξέρει πραγματικά πού είναι γιατί έχει φύγει μέσα από το σώμα του, δεν καταλαβαίνει αν είναι πατέρας ή μάνα ή θείος. Τι του απομένει; Αφού έχουν ισοπεδωθεί όλα, ψάχνει να βρει λίγο έρωτα και λίγη αγάπη".

Πάντως, ακόμα και στο 2023, δεκατέσσερα χρονιά μετά την κινηματογραφική "Στρέλλα", συνεχίζουμε να ρωτάμε αυτά που θα έπρεπε να έχουν απαντηθεί από καιρό. "Αν γδυθούμε τώρα, τι διαφορά έχουν τα σώματά μας; Δεν είμαστε και οι δύο γυναίκες;" αναρωτιέται εύλογα η Ζαμ-Πέτρου. "Η αλλαγή από το ένα φύλο στο άλλο δεν μου άφησε δύο φύλα αλλά ένα. Αλλά έχω τον τίτλο της διεμφυλικής, παρόλο που έχω διαλέξει ήδη το φύλο μου".

Η παράσταση της Εναλλακτικής

Τι θα δούμε όμως στη νέα εκδοχή της Λυρικής (1, 3, 4, 5, 7, 8, 10, 11, 12/2); Ο Μιχάλης Παρασκάκης υπογράφει τη μουσική, η Αλεξάνδρα Κ. το λιμπρέτο, διατηρώντας στο μεγαλύτερο μέρος το πρωτότυπο σενάριο, και ο Γιώργος Κουτλής τη σκηνοθεσία. "Έχουμε έναν μαέστρο, τον Κωνσταντίνο Τερζάκη, ο οποίος είναι γλυκύτατος, υπομονετικός και άριστος. Το ίδιο κι ο Γιώργος Κουτλής, πέρα από τους διθυράμβους που παίρνει γιατί είναι εξαιρετικός στη δουλειά του, έχει και τη δύναμη να αναμετρηθεί με κάτι εντελώς διαφορετικό και να είναι και πάλι άψογος. Ο Παρασκάκης είναι αυτός που δένει όλο αυτό το πράγμα. Είναι ένα ποίημα. Δεν έχω ξαναδεί άνθρωπο να τσαλακώνεται τόσο εύκολα. Ας μην περιμένει κάποιος να ακούσει Βέρντι. Η μουσική του είναι τελείως σύγχρονη. Η όπερα στον 21ο αιώνα. Νομίζω ότι ο κόσμος πραγματικά θα το αγκαλιάσει, αν μπορέσει να το δει μέσα από το πρίσμα της εποχής μας", μας λέει η Ζαμ-Πέτρου για τους συντελεστές.

Παρόμοια άποψη έχει και η Κάππα: "Σε καμία περίπτωση δεν νιώθω ικανή να μιλήσω για τον Γιώργο Κουτλή. Είναι απίστευτος. Επίσης, είναι πολύ της λεπτομέρειας. Συνάδελφοι δηλαδή της Λυρικής, που κάνουν όπερα, μου είπαν ότι αυτό που μας ζητείται να κάνουμε σκηνοθετικά είναι πολύ δύσκολο. Απ’ ό,τι μου είπαν, αυτό που συμβαίνει στην όπερα είναι ότι οι τραγουδιστές βγαίνουν στη σκηνή, βλέπουν το queue και τραγουδάνε χωρίς να παίζουν τόσο πολύ. Στη "Στρέλλα”, η υποκριτική είναι συνυφασμένη με τη μουσική".

"Ταιριάξαμε πολύ ωραία καλλιτεχνικά", εξομολογείτε η χορογράφος της παράστασης για την πρώτη της συνεργασία με το σκηνοθέτη. "Μου πρότεινε να είμαι στην ομάδα και δέχτηκα με μεγάλη χαρά και λόγω του θέματος και επειδή μου άρεσε πολύ η αισθητική του. Από την αρχή δεν έχασα καμία πρόβα και όπου μπορούσα έλεγα τη γνώμη μου, υπήρχε χώρος ελευθερίας. Για να ταιριάξουν δύο καλλιτέχνες μαζί, πρέπει να ταιριάζουν οι ματιές τους. Αυτό το είχαμε από την αρχή, χωρίς να χρειαστεί να κοπιάσουμε. Μας βγήκε φυσικά, σαν να ανήκουμε στο ίδιο περίπου καλλιτεχνικό σύμπαν". 

Κάτι που τη χαροποίησε ιδιαίτερα στη συγκεκριμένη όπερα ήταν ότι δεν είχε "διακοσμητικό" ρόλο, όπως λέει χαρακτηριστικά. Μπόρεσε να δείξει τη δική της αισθητική στην κίνηση γιατί υπάρχουν κομμάτια με έναν χορευτή αλλά και σκηνές που από μόνες τους ζητούσαν κινησιολογία. "Υπάρχουν δύο χορευτικά σόλο του Σκίουρου, που τον ερμηνεύει ένας χορευτής, ο Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, με τον οποίο συνεργαζόμαστε πολλά χρόνια. Έχουμε κάνει ήδη τέσσερα έργα μαζί και αυτή είναι η πέμπτη μας συνεργασία. Υπάρχει επίσης, το "Μαδριγάλι του θρήνου”, που είναι πολυφωνικό και το ερμηνεύει ομάδα, οπότε και εκεί χρειάστηκε χορογραφία συντονισμένη από όλους. Τα δύο drag shows της παράστασης, τα οποία κάνει η Νίνα Νάη και η Λέττα, είναι διαφορετικά μεταξύ τους. Είναι πολύ ωραία και τα δύο, το ένα είναι μια διασκευή του Αττίκ και το άλλο είναι μια άρια της Κάλλας από την "Τραβιάτα”". 

Πάντως, για τη Ζαμ-Πέτρου, το σημαντικό είναι ότι "στην παράσταση δεν θα έρθουν μόνο άτομα που ανήκουν στην queer κοινότητα, αλλά και άλλος κόσμος, που φιλοδοξούμε να καταλάβει ότι δεν πρέπει να φοβάται τη διαφορετικότητα· ότι επιλέγουμε τον κόσμο που θέλουμε στη ζωή μας με βάση το νου του, όχι τη σεξουαλικότητά του. Θέλουμε ο κόσμος να ανοίξει τα μάτια του για να δει ότι και οι τρανς είναι σαν όλους τους υπόλοιπους. Είμαστε όλοι ένα".