© Θάνος Λαΐνας
Η συνθήκη ήταν απολύτως ξεκάθαρη: ο Max Romeo στην Αθήνα, για τελευταία φορά, στο πλαίσιο της αποχαιρετιστήριας περιοδείας του ανά τον κόσμο. Όμως τι δυναμική μπορούσε να έχει κάτι τέτοιο στην Ελλάδα, όπου η σχέση μας με τη μουσική reggae είναι, ταυτοχρόνως, υπαρκτή, μα και αχαρτογράφητη;
Στο "Fuzz", πάντως, δόθηκε από νωρίς μια απάντηση, τουλάχιστον από την άποψη της προσέλευσης: η ανθρωπογεωγραφία μπορεί να έδειχνε ηλικιακά και στιλιστικά ανάκατη, πάντως μαζεύτηκε ένα πλήθος που γέμισε χαλαρά και λίαν ικανοποιητικά τον χώρο. Στην πλειονότητά του, μάλιστα, ήταν καλό κοινό, το οποίο δεν ήρθε για να μετάσχει σε κάποια "φάση", αλλά για να ζήσει τη συναυλία. Έπειτα, πάλι, λίγο πριν οδεύσουμε προς φινάλε, απαντήθηκε και το συναισθηματικό σκέλος της άνωθεν διερώτησης –με την εντυπωσιακή έκρηξη του κόσμου στο "Chase The Devil", που όλοι φάνηκε ότι περίμεναν πώς και πώς.
Αυτό το καλό κλίμα, βέβαια, είχε αποτυπωθεί ήδη από την έναρξη της βραδιάς, την οποία ανέλαβε ο Blend Mishkin (Γιώργος Μαντάς). Ή αλλιώς, ένας από τους ελάχιστους Έλληνες καλλιτέχνες που κατέχει ουσιαστικά και σε βάθος το reggae αντικείμενο, ώστε να μπορεί να σταθεί επάξια ως support μιας τέτοιας συναυλίας. Μαζί λοιπόν με τον επί χρόνια συνεργάτη του BnC (κατά κόσμον Jeff Gonzalez) στα φωνητικά –ο οποίος κατάγεται από τη Δομινικανή Δημοκρατία, μα ζει στη χώρα μας από τα 12 του– έστησαν κάτι σαν το δικό τους sound system. Εξαπολύοντας μια κεφάτη επίθεση σε reggae και dub ρυθμούς, η οποία πότε έμοιαζε με DJ set και πότε με συναυλία.
Ο κόσμος ανταποκρίθηκε αμέσως, δείχνοντας ιδιαίτερη θέρμη όταν το πρόγραμμα πήγαινε σε ευρέως αναγνωρίσιμα στιγμιότυπα σαν το "Get Up, Stand Up" του Bob Marley με τους Wailers ή το "You Don't Love Me (No, No, No)" της Dawn Penn. Αλλά το κέφι διατηρήθηκε ψηλά και όταν ακούστηκαν πιο ψαγμένες επιλογές ή κομμάτια από τις δισκογραφικές συνεργασίες του Blend με τον BnC, δημιουργώντας μια ωραία εικόνα αλληλεπίδρασης με τη σκηνή. Στην οποία δεν άργησε να συμμετάσχει και ο εξώστης του "Fuzz", που γέμιζε σταθερά κι αυτός κατά τη διάρκεια του support set.
Βγαίνοντας, λοιπόν, ο Max Romeo βρήκε ένα ήδη "ζεσταμένο" κοινό, το οποίο του επεφύλαξε θερμή υποδοχή. Ο ίδιος, πάντως, μπήκε μουδιασμένα στο "Let's Live Together" και βασίστηκε κατά κύριο λόγο στα υπέροχα παιξίματα και vibes της εκπληκτικής μπάντας Charmax που τον συνόδευε –πλαισιώνοντάς τον με κιθάρα, μπάσο, ντραμς, κρουστά, πλήκτρα, δύο πνευστούς και δύο τραγουδίστριες στα δεύτερα και στα βοηθητικά φωνητικά (υπήρχε, επιπλέον, ένας παρουσιαστής, αλλά και μια κοπέλα που τραβούσε φωτογραφίες και βίντεο και θα χόρευε στο encore). Ως το "Time Bomb" λίγο πιο πέρα, ωστόσο, ο αστέρας της βραδιάς είχε βρει πια τα πατήματά του, ωθώντας την πλατεία του "Fuzz" σε ξέφρενα λικνίσματα.
Στα 78 του, πια, ο Max Romeo ξέρει πώς να επιβάλλεται πάνω στη σκηνή, παρότι δείχνει φιγούρα εύθραυστη. Θες τα εντυπωσιακά για την ηλικία του dreadlocks; Θες το ήρεμο νεύρο με το οποίο στέκεται και τραγουδά; Θες η αύρα που τον περιβάλλει, μαζί με τους θρύλους που κουβαλά, από μια Τζαμάικα τυλιγμένη στη μουσική ιστορία; Θες τα αναγνωρίσιμα τσακίσματα και χρώματα σε μια φωνή που, κατά τα λοιπά, φέρει εμφανή σημάδια φθοράς; Όλα παίζουν τον ρόλο τους, νομίζω, ώστε να φτιαχτεί ένα όλον που σαγηνεύει. Κι ας κρύβονται επιμελώς όσα δεν δύναται πλέον να κάνει ο Romeo, με διάφορα έξυπνα τερτίπια.
Άλλωστε δεν πιστεύω ότι ο κόσμος δεν είδε πότε τον "ξεκούραζαν" τα σόλο των πνευστών ή/και τα δεύτερα φωνητικά, ενόσω βρισκόταν επί σκηνής. Ούτε ότι δεν κατάλαβε πως τα ενδιάμεσα sets των δύο του κορών –της δυναμικής και πιο reggae Azizi και της πιο ντελικάτης, πιο soul Xana– ήταν στρατηγικά βαλμένα στη ροή ώστε να του επιτρέπουν να ανακτά πολύτιμες δυνάμεις και ανάσες. Απλά κανείς δεν έδωσε περισσότερη σημασία, πέρα από το επίπεδο μιας διαπίστωσης πως έτσι θα κυλούσαν τα πράγματα: o Max Romeo έκανε ό,τι μπορούσε· κι αυτό που μπορούσε, έφτανε και περίσσευε.
Μάλιστα, στις παύσεις, το κοινό χάρισε χειροκρότημα τόσο στην Azizi –ειδικά όταν είπε το "African Dub", από το φετινό της ΕΡ– όσο και στην Xana, έστω κι αν υποψιαζόσουν ότι ίσως δεν κέρδιζαν ανάλογης προσοχής, εάν δεν ήταν κόρες του Romeo. Εδώ στην Ελλάδα, άλλωστε, τα ξέρουμε καλά αυτά, με τους γόνους των φτασμένων καλλιτεχνών.
Έτσι, πότε με ευφορική reggae ("One Step Forward"), πότε με επικλήσεις βουτηγμένες στη ρασταφάρι ταυτότητα του σπουδαίου του παρελθόντος με τους Upsetters του Lee "Scratch" Perry ("War Ina Babylon"), ο Romeo έφτασε και στο "Chase The Devil". Το οποίο έγινε δεκτό με ιαχές και με μια γενικότερη έκρηξη ενθουσιασμού στην πλατεία και στον εξώστη του "Fuzz", με το κοινό να τραγουδάει δυνατά τους στίχους για το κυνήγι του Λούσιφερ έξω από τη Γη, ρίχνοντάς το στον χορό, για ακόμα μία φορά.
Σε όλα αυτά, λίγο μετά, ήρθε να προστεθεί και η συγκίνηση, όταν ο Romeo πήρε το μικρόφωνο και μας είπε ότι κουράστηκε πια από 56 χρόνια περιοδειών, οπότε με την παρούσα βάζει μια τελεία στο συγκεκριμένο κομμάτι της καριέρας του –διότι "δεν θα πάψω να τραγουδώ", όπως δήλωσε. Θέλησε λοιπόν να παρεκκλίνει και να μας πει κι ένα τραγούδι από εκείνα που δεν δισκογράφησε, μα αγάπησε πολύ ως ακροατής. Κι έτσι διαπιστώσαμε ξανά πόση πέραση έχει το "My Way" του Frank Sinatra, το οποίο ακούσαμε σε μια καλοβαλμένη reggae διασκευή.
Η συναυλία θα μπορούσε (και ίσως έπρεπε;) να τελειώσει εκεί: θα φεύγαμε όλοι κατευχαριστημένοι. Όμως ο προαναφερόμενος παρουσιαστής βγήκε ξανά στο σανίδι με προτροπές και τσιγκλίσματα, ο κόσμος άρχισε να φωνάζει για περισσότερο και ο Max Romeo ξαναπαρατάχθηκε στη σκηνή με τους Charmax του, για μια διονυσιακή δόση "Jamaican Ska".
Κι εδώ που τα λέμε, ίσως αυτός να ήταν ο κατάλληλος επίλογος για τη δική μας σχέση με τη reggae, έτσι για να επιστρέψουμε και στα ερωτήματα της αρχής. Γιατί οπωσδήποτε δεν την αντιλαμβανόμαστε όπως ένας ενημερωμένος Τζαμαϊκανός μουσικόφιλος, για τον οποίον ο Max Romeo της ακμής –πριν τα ανεπιτυχή πειράματα εισόδου στην αγορά των Η.Π.Α.– είναι φιγούρα άμεσα σχετιζόμενη με το θρησκευτικό και πολιτικό κλίμα του πρώτου μισού της δεκαετίας του 1970 (Ρασταφαριανισμός, νίκη της Αριστεράς στις εκλογές του 1972, βίαιες συγκρούσεις κ.ά.). Στην Ελλάδα, αντιθέτως, υπάρχει ένα πρίσμα εξωτισμού μέσω του οποίου αντικρίζουμε όλη γενικά την Καραϊβική, που μας ωθεί να ταυτίζουμε τη reggae μόνο με τον χορό και τη χαρά, αδιαφορώντας για τις υπόλοιπες πτυχές της.
Αλλά, όπως κι εμείς δεν περιμέναμε περισσότερα από τον 78άχρονο Max Romeo, έτσι κι εκείνος δεν φάνηκε να περιμένει περισσότερα κι από εμάς. Ένα τίμιο αλισβερίσι, πάνω στο οποίο ακούμπησε τελικά μια ωραία αποχαιρετιστήρια βραδιά.
