"Ιφιγένεια εν Ταύροις": Φρέσκια ματιά σε μια ανανεωτική όπερα

Εμπνευσμένο από την ομώνυμη τραγωδία, το αριστούργημα του Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ έγραψε τη δική του ιστορία στο Παρίσι του 1779 και τώρα η νέα παραγωγή του Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο "Μαρία Κάλλας", παρουσιάζεται στο θέατρο Παλλάς (18 και 19/3), καθότι το τελευταίο τελεί υπό κατάληψη. 

Μια εξωτική τοποθεσία, μια χαμένη αδελφή, ένας τρελός αδελφός, ανθρωποθυσία, αγωνία, κίνδυνος, θεϊκή παρέμβαση. Η σύνοψη αυτή του δελτίου Τύπου αναδεικνύει μια υπόθεση που θα ήταν συναρπαστική ακόμα και για μια ταινία των δικών μας ημερών – πόσο μάλλον για μια όπερα του 18ου αιώνα. Μπορεί λοιπόν η διαμάχη που ξέσπασε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 για το αν ο Γκλουκ είναι Τσέχος ή Γερμανός να μην επιλύθηκε ποτέ, αλλά το μόνο σίγουρο είναι ότι και οι δύο πλευρές αναγνωρίζουν ότι με την "Ιφιγένεια εν Ταύροις" έφτασε στο ζενίθ της καριέρας του.

Βασισμένη στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, η "Ιφιγένεια εν Ταύροις" αντλεί από τις ακόμα παλιότερες διηγήσεις γύρω από τον Οίκο των Ατρειδών. Οι θεοί μπορεί να απαίτησαν τη θυσία της Ιφιγένειας στην Αυλίδα προκειμένου να αφήσουν τους Αχαιούς να εκστρατεύσουν στην Τροία, όμως την τελευταία στιγμή η Άρτεμη τη σπλαχνίστηκε και τη μετέφερε θαυματουργά στην Ταυρίδα (τη σημερινή Κριμαία), εγκαθιστώντας την ανάμεσα στους Σκύθες κατοίκους της ως ιέρειά της. Αγνοώντας τη μοίρα της, ο αδερφός της Ορέστης φτάνει εκεί μαζί με τον επιστήθιο φίλο του Πυλάδη, παρακινούμενος από το μαντείο των Δελφών, το οποίο είχε ζητήσει το λατρευτικό ξόανο της Άρτεμης προκειμένου να τον εξαγνίσει για το φόνο της μητέρας του Κλυταιμνήστρας.

Με την τετράπρακτη "Ιφιγένεια εν Ταύροις" ξέρουμε πως ο Γκλουκ συνάρπασε το Παρίσι του 1779, όπου βρισκόταν εγκατεστημένος από το 1773. Λέγεται, μάλιστα, ότι ο διευθυντής της Όπερας του Παρισιού της εποχής, ο Ζακ ντε Βισμ, παρήγγειλε ένα έργο με αυτήν τη θεματική και στον Γκλουκ και στον βασικό ανταγωνιστή του, τον Νικολό Πιτσίνι• εάν αληθεύει, ο Ιταλός συνθέτης βγήκε χαμένος, αφού η δική του "Ιφιγένεια" έκανε πρεμιέρα το 1781, δίχως αξιοσημείωτη επιτυχία. 

Περισσότερη σημασία, πάντως, έχει η ωριμότητα των ανανεωτικών πειραματισμών του Γκλουκ, ο οποίος, έχοντας ήδη καταθέσει τις ριζοσπαστικές όπερες "Ορφέας και Ευρυδίκη" (1762) και "Άλκηστις" (1767), κλιμάκωσε εδώ τη μεταρρυθμιστική του ματιά, παρακάμπτοντας χιλιοχρησιμοποιημένες πρακτικές του γαλλικού ρεπερτορίου εκείνων των καιρών. Από κοντά, βέβαια, είχε και το λιμπρέτο του έμπειρου Νικολά-Φρανσουά Γκιγιάρ, ο οποίος απέφυγε κάθε αναφορά στον έρωτα στο κείμενό του, γεγονός ασυνήθιστο για όπερα, ακόμα και για τις δικές μας ημέρες.

Το έργο του Γκλουκ δεν ξεχάστηκε στο διάβα των αιώνων. Το 1900 γνώρισε ξανά επιτυχία σε μια γερμανική εκδοχή, επιμελημένη από τον Ρίχαρντ Στράους –η οποία πέρασε και στη δισκογραφία το 1961, με τη Μονσερά Καμπαγιέ ως Ιφιγένεια– ενώ το 1957 ανέβηκε και σε ιταλική εκδοχή, στη θρυλική "Σκάλα του Μιλάνου", σε σκηνοθεσία Λουκίνο Βισκόντι, με πρωταγωνίστρια τη Μαρία Κάλλας σε μια ιστορική ερμηνεία. Και τώρα, ύστερα από όλες αυτές τις δόξες, ετοιμάζεται να ζωντανέψει σε νέα παραγωγή, με φρέσκια ματιά για δύο παραστάσεις (18 και 19/3) στο θέατρο Παλλάς.

Η "Ιφιγένεια εν Ταύροις" εντάσσεται στις παραστάσεις του Κύκλου "Μαρία Κάλλας" από τον Δήμο Αθηναίων σε διοργάνωση του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ), υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Ολιβιέ Ντεκότ. Την καινούργια σκηνοθετική ματιά πάνω στο πρωτότυπο έργο του Γκλουκ υπογράφει ο Θάνος Παπακωνσταντίνου, τα σκηνικά και τα κοστούμια επιμελείται η Νίκη Ψυχογιού, ενώ ο πολλάκις διακεκριμένος Γιώργος Πέτρου θα διευθύνει την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ και τη Χορωδία Δήμου Αθηναίων (σε διδασκαλία Σταύρου Μπερή).

Όσον αφορά τη διανομή, τώρα, ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό των επικείμενων παραστάσεων είναι ότι στο ρόλο της Ιφιγένειας θα δούμε την Ελληνοκαναδή σοπράνο Σούλα Παρασίδη, στην πρώτη της εμφάνιση στη χώρα μας. Τον Ορέστη θα ενσαρκώσει ο Γάλλος βαρύτονος Φιλίπ-Νικολά Μαρτέν, ενώ ο Αργεντινός τενόρος Χουάν Φρανσίσκο ΓΚατέλ θα παίξει τον Πυλάδη και ο Γιάννης Σελητσανιώτης τον βασιλιά Θόα της Ταυρίδας. Τέλος, θα συμμετάσχουν και σπουδαστές της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής Τέχνης, η οποία έχει ως θεμελιώδη στόχο της την κατάρτιση χορευτών, χορογράφων και καθηγητών χορού.