Μερικές φορές ένα φιλμ τα κάνει - και με την βοήθεια της τύχης ακόμη - όλα σωστά: εμφανίζεται στην κατάλληλη χρονική στιγμή, διαφοροποιείται από άλλες παρόμοιες ταινίες, διαχειρίζεται έξυπνα τις συζητήσεις πριν την προβολή του, αξιοποιεί στο έπακρο τον πρωταγωνιστή και τον σκηνοθέτη του, χαρακτρηρίζεται από την ποιότητα που απαιτείται ώστε να παραμείνει στις αίθουσες επί μακρώ. Αυτό ακριβώς έκανε τον χειμώνα το Joker, η ταινία του Todd Philips που δημιούργησε θόρυβο για όλους τους... σωστούς και όχι λόγους πριν την προβολή της, απέσπασε την επιδοκιμασία των περισσότερων κριτικών, ικανοποίησε με την ποιότητά του το κοινό που την είδε πρώτο (κερδίζοντας ακόμη μεγαλύτερο κοινό μέσα από το λεγόμενο word of mouth) και αναμένει με περηφάνεια την τελετή των βραβείων Oscar την επόμενη Κυριακή διεκδικώντας τα περισσότερα από κάθε άλλο φιλμ του 2019 (11 τον αριθμό!). Αυτό το φιλμ μόλις κυκλοφόρησε στην ελληνική αγορά σε μορφή DVD και Blu-ray/Ultra HD Blu-ray. Αξιολογήσαμε την δεύτερη: είναι όντως το αδιαμφισβήτητο must-buy των ημερών για το ευρύτερο καναλωτικό κοινό;

To Joker - παρά το πασίγνωστο όνομά του και την επί δεκαετίες καλλιεργημένη αντιπαλότητά του με τον θρυλικό Batman - εννοεί να απομακρυνθεί από τις υπερηρωϊκές ταινίες όσο το δυνατόν περισσότερο. Δεν έχει καμία ουσιαστική σχέση μ' αυτές. Δεν είναι, ωστόσο, ούτε... origin story του Joker (το πώς αυτός έγινε η παρανοϊκή περσόνα που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα), τουλάχιστον όχι με την έννοια που έχουν υιοθετήσει τέτοια φιλμ στο παρελθόν: δεν έχει δοθεί τόση έμφαση στην δράση και στα γεγονότα που οδήγησαν τον Arthur Fleck στην προσωπικότητα του Joker, αλλά πολύ περισσότερη στο ψυχολογικό και κοινωνικό πλαίσιο που είχαν αυτήν την συνέπεια.

Είναι μία προσέγγιση που λειτουργεί σε πολλαπλά επίπεδα: οι fans των comics έχουν δεδομένο ενδιαφέρον όσον αφορά στο πώς ήταν ο Joker ως "απλός άνθρωπος" πριν γίνει... υπερ-κακοποιός, μα το ευρύτερο κοινό μπορεί να παρακολουθήσει την ταινία ως μία μελέτη του πώς μία σκληρή, δίχως κατανόηση και ανοχή κοινωνία μπορεί να "φέρει στο χείλος του γκρεμού" μια διαταραγμένη προσωπικότητα ανάμεσα στις τόσες που υπάρχουν πλέον στις πτυχές και στις παρυφές της. Στο Joker υπάρχει βία, ρεαλιστική και περιγραφική, όπως υπάρχει και αίμα, άφθονο μάλιστα όπου χρειάζεται ώστε να σοκάρει σε βαθμό αντίστοιχο - υπάρχουν όμως και όλες οι άλλες παράμετροι, σεναριακές και σκηνοθετικές, που δικαιολογούν την ύπαρξη και των δύο (σε αντίθεση με το τί συμβαίνει στις ταινίες δράσης συνήθως). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Joker δεν είναι ένα... εύκολο φιλμ: είναι άβολο, είναι καταθλιπτικό, είναι ενίοτε αποκρουστικά αληθοφανές. Και πάλι, ωστόσο, αυτό λειτουργεί εν τέλει υπέρ του.

Μία ταινία όπως η παραπάνω δύσκολα θα μπορούσε να αποσπάσει τόσες διακρίσεις και τόσες θετικές κριτικές αν δεν ήταν ξεχωριστή σε δύο συγκεκριμένα πράγματα: στην ερμηνεία του πρωταγωνιστικού ρόλου και την σκηνοθεσία που τοποθετεί αυτόν τον ρόλο στο πλαίσιο των όσων θέλει να θίξει το σενάριο. Είναι και τα δύο, ωστόσο, κορυφαίου επιπέδου. Η απόδοση του Joker από τον Joaquin Phoenix είναι τόσο εκφραστική, πειστική και πολυεπίπεδη ώστε όχι μόνο να ξεπερνά κάθε άλλη παρελθούσα κινηματογραφική απεικόνιση του Joker, αλλά να μην μπορούμε να φανταστούμε πια άλλον ηθοποιό γι' αυτόν τον χαρακτήρα. Η σκηνοθεσία του Todd Philips, δε, είναι όσο προσωπική, ειρωνική, σκληρή, ρεαλιστική, ποιητική και αλληγορική χρειάζεται σε κάθε σεκάνς ώστε να μην αφήσει κανένα μήνυμα, καμία σκέψη, κανένα νόημα να πάει χαμένο. Με σωστή ροή και προσεγμένες μεταβάσεις, το Joker είναι κινηματογραφικά άρτιο: ό,τι οφείλει να είναι ένα φιλμ, κοινώς, ώστε να ασχοληθεί ο θεατής με όσα αυτό έχει να πει, όχι με το πώς προσπαθεί να τα πει.

Όταν όλα έχουν ειπωθεί το Joker θα μπορούσε να λέγεται χωρίς πρόβλημα κάπως αλλιώς - να σκιαγραφεί χωρίς πρόβλημα κάποιον άλλον διαταραγμένο άνθρωπο και την κάθοδό του στο επίπεδο του εχθρού μιας κοινωνίας που τον μισεί δίχως λόγο ή οίκτο - και να συνεχίσει να είναι η ταινία που δικαιούται να απαιτήσει μιας τουλάχιστον θέασης απ' όλους. Το σενάριό του είναι απλοϊκό, ναι, και οι... χμ, ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες αξιοποίησης διάσπαρτων στοιχείων του γενικότερου "κόσμου" των Batman ως κοσμητικών δικών του ίσως δεν αρέσουν στους fans των comics. Όμως είναι ένα από τα σημαντικότερα φιλμ του 2019, μια επεξήγηση που κανείς δεν ζήτησε μα όλοι χρειαζόμαστε, μια γροθιά στο κεφάλι κι όχι ένα ευγενικό άγγιγμα στον ώμο όσον αφορά το πώς οι σύγχρονες κοινωνίες πρώτα απομονώνουν κι εξευτελίζουν, μετά περιθωριοποιούν και εν τέλει οπλίζουν το χέρι ανθρώπων που πιθανότατα δεν είχαν ποτέ ως σκοπό κάτι τέτοιο. Η εμπορική επιτυχία της ταινίας δεν είναι τυχαία. Ακόμη και μέσα στην υπερβολή της, την αξίζει.