Εισαγωγή στον ανεπανάληπτο anime κόσμο του Χαγιάο Μιγιαζάκι

Ο 83χρονος σκηνοθέτης Χαγιάο Μιγιαζάκι αθέτησε, ευτυχώς, για πολλοστή φορά την υπόσχεσή του να αποσυρθεί από την ενεργό δράση και έκανε ακόμα μία σπουδαία προσθήκη στη μακρά φιλμογραφία του με το anime "Το Αγόρι και ο Ερωδιός". Η ταινία, η οποία έχει ήδη αποσπάσει Χρυσή Σφαίρα καλύτερου κινουμένου σχεδίου και είναι φαβορί για το αντίστοιχο Όσκαρ, αφηγείται την υπαρξιακή οδύσσεια ενός αγοριού που αναζητά τη μητέρα του σε έναν κόσμο μεταξύ ζωής και θανάτου.

Τα χαρακτηριστικά υφολογικά στοιχεία του Ιάπωνα δημιουργού, αλλά και οι σταθερές θεματικές που τον απασχολούν, επανέρχονται με φρέσκια δυναμική σε ένα έργο εντυπωσιακής εικονογραφίας και ειλικρινούς φιλοσοφικής αναζήτησης, το οποίο μας προσφέρει την ιδανική αφορμή για να θυμηθούμε γιατί ο Μιγιαζάκι παραμένει ασυναγώνιστος στον τομέα του. Στο συνοπτικό οδηγό που ακολουθεί ανατρέχουμε στις πιο χαρακτηριστικές δημιουργίες του σκηνοθέτη, καθώς η συνολική δουλειά του αποτελείται από τριάντα κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές, χωρίς καν να υπολογίζουμε τα manga που έχει εκδώσει. Μέσα από φιλμ-σημεία αναφοράς, λοιπόν, αναδεικνύουμε τους βασικούς λόγους για τους οποίους ο Μιγιαζάκι καθόρισε το είδος του animation, παραμένοντας ταυτόχρονα ένας από τους πλέον λαοφιλείς σκηνοθέτες.

Δοκιμαστικές πτήσεις

Ο Μιγιαζάκι ξεκίνησε την καριέρα του στα γραφεία του ιστορικού στούντιο Τοέι τη δεκαετία του ’60, ως μία από τις τελευταίες προσλήψεις που έκανε η εταιρεία. Σταδιακά ανελίχθηκε στο χώρο του animation, συμμετέχοντας ως σχεδιαστής σε μια σειρά από πρότζεκτ, προτού σκηνοθετήσει, στις αρχές των 70s, μαζί με τον εμβληματικό Ισάο Τακαχάτα, την τηλεοπτική μεταφορά του manga "Lupin III". Χάρη στην επιτυχία της σειράς, μερικά χρόνια αργότερα ο Ιάπωνας πραγματοποίησε το σόλο σκηνοθετικό ντεμπούτο του με την κινηματογραφική διασκευή της ("The Castle of Cagliostro", 1979). Ωστόσο, άρχισε να καθιερώνεται αμέσως μετά με το απίθανο sci-fi "Nausicaä of the Valley of the Wind" (1984), στο οποίο αποκρυσταλλώνονται τα κύρια συστατικά της αισθητικής του, όπως και το μουσικό ύφος, αφού το σάουντρακ συνθέτει ο στο εξής σταθερός συνεργάτης Τζο Χασαΐσι. Η πλοκή τοποθετείται χίλια χρόνια από ένα αποκαλυπτικό γεγονός, πιθανότατα πυρηνικό ολοκαύτωμα, το οποίο έχει καταστρέψει το φυσικό περιβάλλον και έχει ωθήσει την ανθρωπότητα στα πρόθυρα του αφανισμού. Τότε, η εμπνευσμένη από την ομηρική "Οδύσσεια" πριγκίπισσα Ναυσικά μοιράζεται με το λαό της μια ανακάλυψη ικανή να προστατέψει το μέλλον τους, αλλά σύντομα βρίσκεται στη μέση μιας παράλογης εμπόλεμης διαμάχης. Εδώ ο Μιγιαζάκι ξεδιπλώνει το ταλέντο του στην κοσμογονία, ενώ παράλληλα παρουσιάζει μια οριακή συναισθηματική ισορροπία. Από τη μία υπάρχει η σαφέστατη δυστοπία (ένας πλανήτης που πεθαίνει) και από την άλλη η ακαταμάχητη ελπίδα (ο ιδεαλιστικός ρομαντισμός της Ναυσικάς). Επιπλέον, θίγεται ανοιχτά το κόστος της ανθρώπινης δραστηριότητας και της τεχνολογικής ανάπτυξης στη φύση, όπως επίσης η απεικόνιση των πτήσεων ως μέσο τόσο διαφυγής όσο και πολέμου. Δίπολο που κυριαρχεί στο μεταγενέστερο "Porco Rosso" (1992) που τοποθετείται στην Ιταλία του Μεσοπολέμου και έχει ως ήρωα έναν βετεράνο πιλότο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος εξαιτίας μιας κατάρας μοιάζει με γουρούνι – αλλά το προτιμά από το να είναι φασίστας…

Το κεφάλαιο Ghibli

Προτού ταξιδέψει κινηματογραφικά στη γειτονική μας χώρα, ο Μιγιαζάκι στα μέσα της δεκαετίας του ’80 αποφασίζει να φτιάξει τη δική του εταιρεία παραγωγής μαζί με ανθρώπους με τους οποίους είχε ήδη δουλέψει και εμπιστευόταν, ώστε να παράγουν anime με τους δικούς τους όρους δίχως να κάνουν εκπτώσεις στην ποιότητα. Ο λόγος φυσικά για το θρυλικό σήμερα στούντιο Ghibli, το πρώτο δείγμα του οποίου ήρθε το 1986 με το "Castle in the Sky" (μακρινός συγγενής του "Κινούμενου Κάστρου"), προτού κυκλοφορήσει το 1988 δύο σπουδαίες ταινίες του είδους, το σπαρακτικό "Grave of the Fireflies" (Ισάο Τακαχάτα) και το αφοπλιστικά τρυφερό "My Neighbor Totoro". Σε αυτό το φιλμ, ο Ιάπωνας αφενός αποθεώνει τη δύναμη της παιδικής φαντασίας, απεικονίζοντας ένα δάσος γεμάτο μαγικά πλάσματα και, από την άλλη, εξερευνά τη σχέση ανηλικότητας και τραύματος, αφού οι δύο λιλιπούτειες ηρωίδες του αναγκάζονται να μετακομίσουν στην εξοχή για να βρεθούν στο πλάι της άρρωστης μητέρας τους. Ένα δίπολο το οποίο μαζί με εκείνο της εξωραϊσμένης φύσης και της ελαττωματικής ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας συνιστούν τον θεματικό πυρήνα της φιλμογραφίας του Μιγιαζάκι.

Διεθνής αναγνώριση και (υπερ)κόπωση

Μπορεί το στούντιο Ghibli να έγινε πολύ γρήγορα δημοφιλές, πετυχαίνοντας άμεσα τους εμπορικούς στόχους του, ωστόσο το κόστος αυτής της επιτυχίας μεταφράστηκε σε οδυνηρή καλλιτεχνική και προσωπική πίεση για το σκηνοθέτη. Το τελειομανές μοτίβο δουλειάς του, εκτός από κοπιώδες, καθώς οι ταινίες είναι σχεδόν σε απόλυτο βαθμό χειροποίητες, ήταν ανά στιγμές και χαοτικό. Βασική αιτία το ότι συχνά οι υπάλληλοι της εταιρείας εργάζονταν ταυτόχρονα σε διαφορετικές παραγωγές, με αποτέλεσμα να ξεμένουν από ενέργεια ή και έμπνευση. Για παράδειγμα, δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο ταινίες του ίδιου του Μιγιαζάκι να βρίσκονται για μήνες στον πάγο, επειδή ο ίδιος είχε κολλήσει υποφέροντας από "writer’s block". Υπό αυτήν την έννοια, δεν είναι τυχαίο ότι μία από τις πιο "απλές" δημιουργίες του, το απολαυστικό "Kiki’s Delivery Service" (1989), αφορά μια μικρή μάγισσα, η οποία χάνει τις δυνάμεις της όταν καλείται να αντεπεξέλθει μόνη της στον κόσμο. Απέναντι στα πρωτοφανή εμπόδια που αντιμετωπίζει, οφείλει να επινοήσει καινούργιους τρόπους επιβίωσης για να αποκτήσει ξανά την αυτοπεποίθηση και τις ικανότητές της. Αντίστοιχα, χρειάστηκε να περάσουν χρόνια για την ολοκλήρωση της ενδεχομένως, πιο πλήρους ταινίας του Ιάπωνα, του επικού "Princess Mononoke" (1998). Ένα διογκωμένο στον υπερθετικό βαθμό "Nausicaä" όπου τα περιβαλλοντικά μηνύματα κυριαρχούν, ένα φιλμ που έστρεψε την προσοχή της Δύσης σε όσα έκανε το Ghibli, απογειώνοντας τη δημοφιλία του. Ωστόσο, ο Μιγιαζάκι ανακοίνωσε για πρώτη φορά τότε ότι αποσύρεται, εξουθενωμένος από τη διαδικασία.

Φυσικά, έτσι ξεκίνησε ένα σερί αναιρέσεων, αφού ο Ιάπωνας δεν αργούσε να βρει νέες αφορμές για να επιστρέφει στο γραφείο του και να σχεδιάζει. Στις αρχές του αιώνα, δε, σκαρφίστηκε το στοιχειωτικό όσο και εκστατικό "Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων" (2001), με το οποίο έγραψε ιστορία, κερδίζοντας το Όσκαρ κινουμένων σχεδίων. Και δικαίως, διότι αν και απέχει από τις συνήθεις χαρμόσυνες αφηγήσεις του Μιγιαζάκι, ακολουθώντας ένα δεκάχρονο κορίτσι στην προσπάθειά του να σώσει τους γονείς του σε μια πόλη-φάντασμα με αλλόκοσμα όντα ως κατοίκους, δεν παύει να διατυπώνει τις σταθερές πεποιθήσεις του: ότι ο κόσμος, παρά τους κινδύνους του, δεν παύει να κρύβει υπέροχα μυστικά και οι ζωές μας είναι μια διαρκής αναζήτηση των ανθρώπων που αγαπάμε.