Στην Κρήτη τα πολύ παλιά τα χρόνια ήταν ένας άρχοντας που ήθελε το πιο μεγάλο πιθάρι για να χωρέσει τη σοδειά του. Ένα τέτοιο πιθάρι δεν μπορούσε να το φτιάξει κανείς άλλος εκτός από τον μαστο-Μάρκο. Κάπως έτσι ξεκινάει το παραμύθι "Ο πιθαράς και ο άρχοντας" στο απολαυστικό παιδικό βιβλίο της Θαλασσινής Μπράτσου, το οποίο έχει εικονογραφήσει με ιδιαίτερο μεράκι η Σοφία Παπαδοπούλου, με τη γραφιστική επιμέλεια του Πάνου Παπαναγιώτου.
"Ο πιθαράς και ο άρχοντας", η νέα έκδοση του Κέντρου Μελέτης Νεώτερης Κεραμεικής είναι ένα παιδικό βιβλίο, ένα παραμύθι με στοιχεία βιβλίου γνώσεων που μεταφέρει πολύ όμορφα τους αναγνώστες -μικρούς αλλά και ενήλικες! - στην Κρήτη μιας εποχής, όπου ήταν απαραίτητοι οι αγγειοπλάστες, αναφερόμενο στην παραγωγή ενός πιθαριού αλλά και στο λόγο ύπαρξής του, διδάσκοντάς μας ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για την κεραμική τέχνη. Είναι βασισμένο στην πολυετή έρευνα, που διεξάγει το επιστημονικό προσωπικό του ιδρύματος, για τη νεότερη κρητική κεραμική.
Όπως μας λέει η συγγραφέας θαλασσινή Μπράτσου, κεραμίστρια και αρχαιολόγος, η οποία έχει υλοποιήσει διάφορα εργαστήρια κεραμικής για παιδιά σε συνεργασία με το μουσείο Νεώτερης Κεραμεικής "η έρευνα αυτή είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι γνώσης που συνεχώς μας ξαφνιάζει με καινούρια δεδομένα, επιβεβαιώνει τις υποθέσεις μας ή τις διαψεύδει. Ύστερα από μια χρονιά γεμάτη από τη μελέτη της κρητικής κεραμικής, γεννήθηκε η ανάγκη να μοιραστούμε τον ενθουσιασμό μας για τα κρητικά πιθάρια και να επικοινωνήσουμε την ιστορία τους".
Όπως μαθαίνουμε, ήδη από τους Οθωμανικούς χρόνους η παραγωγή πιθαριών στην Κρήτη επικεντρώνεται στα χωριά Θραψανό και Μαργαρίτες, όπου συνεχίζεται μέχρι σήμερα η μακραίωνη παράδοση που έχει ενταχθεί στο εθνικό ευρετήριο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν δραστηριότητες που μπορούν να αναπτύξουν γνωσιακά αλλά και φαντασιακά παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού, όπως σταυρόλεξο και παραγωγή κειμένου, αλλά και ένα γλωσσάρι όπου μπορούμε να μάθουμε, για παράδειγμα, τι σημαίνει να ταΐζεις το καμίνι!
Η συγγραφέας σημειώνει πως για εκείνη ο τρόπος ήταν ένας, να αφηγηθεί την ιστορία τους σαν παραμύθι. Συνέθεσε, λοιπόν τους ήρωες του παραμυθιού, όπως αυτοί της αποκαλύφθηκαν μέσα από τις αρχειακές πηγές και όπως τους μαρτύρησαν τα πιθάρια που βρέθηκαν και μελετήθηκαν. Θέλησε να παρουσιάσει την τεχνική κατασκευής των κρητικών πιθαριών με τρόπο απλό, όπως την έμαθε παρατηρώντας τους Θραψανιώτες αγγειοπλάστες. Το Κρητικό τοπίο, οι ελιές, τα αμπέλια και τα δάση, το διάσπαρτα χωριά με τις βενετσιάνικες εκκλησίες και τα παλιά σπίτια, πλαισιώνουν με τρόπο μοναδικό την ιστορία που θέλησε να αφηγηθεί. "Τον καιρό που η Κρήτη βρισκόταν υπό βενετική κυριαρχία, οργανώθηκε η γεωργική παραγωγή, δημιουργήθηκαν αγροτικά πλεονάσματα και η ανάγκη για αποθήκευση τους. Τον καιρό αυτόν, η κρητική κεραμική έφτασε στο απόγειό της. Κατασκευάζονταν πιθάρια μεγάλων διαστάσεων που μαρτυρούν μια άριστη τεχνογνωσία και αισθητική. Οι αγγειοπλάστες, οι δημιουργοί των πιθαριών αυτών, είναι ακόμη παρόντες καθώς υπέγραψαν τα έργα τους".
Ένα παιδικό βιβλίο - εκπαιδευτικό εργαλείο
"Ο πιθαράς και ο άρχοντας" είναι ένα βιβλίο που στα χέρια των παιδιών και των εκπαιδευτικών μπορεί να γίνει το μέσο, ώστε να εξερευνήσουν το νεότερο υλικό πολιτισμό. Με το βιβλίο αυτό, θέλουν να αναδείξουν μια διαφορετική έκφανση της νεότερης ιστορίας από την καθιερωμένη. Επικεντρώθηκαν "στην ιστορία της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, που έζησαν και δημιούργησαν πριν από λίγους αιώνες". Επιθυμία των συντελεστών είναι να "ευαισθητοποιήσουν τα παιδιά στην αξία και την ανάγκη προστασίας των υλικών καταλοίπων του νεότερου πολιτισμού, αντικείμενα που τα παιδιά μπορούν να εντοπίσουν στα μουσεία αλλά και στο σπίτι των παππούδων".
Η έκδοση του βιβλίου γίνεται από το Κέντρο Μελέτης Νεώτερης Κεραμεικής, ένα μουσείο που αναδεικνύει τον λαϊκό πολιτισμό έχοντας στη κατοχή του πάνω από 3000 πήλινα αντικείμενα από τον ελλαδικό χώρο. Ταυτόχρονα, όμως, το μουσείο παρέχει μαθήματα κεραμικής για ενήλικες και παιδιά, και κάνει διάφορες δράσεις εξωστρέφειας μυώντας μας στο σύμπαν της κεραμικής.
