Μέχρι πριν από αρκετά χρόνια, αγνοώντας τη "Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία" και μεγαλώνοντας με τον τυφλό παππού Βαγγέλη στην ευρύτερη οικογένεια, πίστευα ότι ήταν δική μας υποχρέωση να του περιγράφουμε όλα όσα δεν μπορούσε να δει για να κατανοήσει και να ευχαριστηθεί την ταινία, τη σειρά ή την εκπομπή που παρακολουθούσαμε στην τηλεόραση. Συνήθως μάλιστα τον ρόλο αυτό τον αναλάμβανε ο θείος μου και γιος του, μιλώντας του χαμηλόφωνα στο αυτί και παρέχοντάς του όλες τις έξτρα πληροφορίες, στις οποίες λόγω της αναπηρίας του δεν είχε πρόσβαση. Ο παππούς Βαγγέλης πέρασε μια ζωή περιορισμένης προσβασιμότητας, γιατί έτσι ήταν τότε.
Δεν είναι έτσι, όμως, σήμερα. Ή πιο σωστά δεν θα έπρεπε να είναι έτσι σήμερα και αυτός είναι κυρίως ο λόγος για τον οποίο βρεθήκαμε ένα ηλιόλουστο κατά τ' άλλα αθηναϊκό πρωινό, μέσα στο υπερ-εξοπλισμένο Open Studio Post του Ακίνδυνου Γκίκα (ναι, μιας από τις πιο αγαπημένες φωνές της παιδικής μας ηλικίας), μαζί με τον ηχολήπτη Σωτήρη Λάσκαρη και την Εμμανουέλα Πατηνιωτάκη που είναι ερευνήτρια, ακαδημαϊκός και πάροχος υπηρεσιών στον τομέα της Προσβασιμότητας, της Μετάφρασης και των Γλωσσικών Τεχνολογιών. Η ATLAS E.P. της Πατηνιωτάκη είναι η εταιρεία στην οποία ανέθεσε η ΕΡΤ την ακουστική περιγραφή της σειράς του Γιώργου Γκικαπέππα, "Έρημη Χώρα", που είναι η πρώτη παραγωγή του ERTFLIX που προβλήθηκε αποκλειστικά στην ψηφιακή πλατφόρμα της ΕΡΤ πριν από τη μετάδοσή της στη γραμμική τηλεόραση, ενώ έχει καταγράψει μέχρι σήμερα περισσότερες από 2 εκατομμύρια θεάσεις, μεταξύ των οποίων και από άτομα με οπτική αναπηρία.
Κάλλιο αργά παρά ποτέ, είναι ένα ελάχιστο σχόλιο που θα μπορούσαμε να κάνουμε εμείς από την πλευρά μας σε συνέχεια της παραπάνω είδησης, και με αυτό το σχόλιο ανοίγουμε την κουβέντα με τους τρεις τους τόσο για τη διαδικασία και την εμπειρία της ακουστικής περιγραφής όσο και για την ισότιμη πρόσβαση όλων στην τέχνη και εν προκειμένω στην ψυχαγωγία.
Εμμανουέλα Πατηνιωτάκη και Ακίνδυνος Γκίκας γνωρίζονταν κάμποσα χρόνια, αλλά δεν είχε τύχει να συνεργαστούν ποτέ. Η επαγγελματική τους σύνδεση ήρθε με την "Έρημη Χώρα" όπου η Πατηνιωτάκη θα έκανε την ακουστική περιγραφή και ο Γκίκας θα έβαζε το στούντιο, με τον Λάσκαρη να υπογράφει την ηχογράφηση και το sound mix των οκτώ επεισοδίων της σειράς.
Και για να το κάνουμε ακόμα πιο σαφές, ο Ακίνδυνος Γκίκας, παρόλο που συνιστά ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα ονόματα στον χώρο της μεταγλώττισης, δεν συμμετείχε με τη φωνή του σε αυτή τη δουλειά, αλλά με το υψηλών προδιαγραφών Open Studio Post του. Σε αυτόν απευθύνθηκε η Εμμανουέλα, μαθήτριά του κάποτε ανάμεσα στα πολλά άλλα που έχει σπουδάσει και μάθει μέχρι τώρα, όταν ήταν σε αναζήτηση στούντιο προκειμένου να υλοποιήσει την ακουστική περιγραφή που της είχε ανατεθεί, μια διαδικασία που όπως σπεύδουν και οι δύο να διευκρινίσουν δεν έχει καμία σχέση με τη μεταγλώττιση.
"Θέλω πολλή εκπαίδευση για να κάνω ακουστική περιγραφή γιατί είμαι ηθοποιός", σημειώνει ο Ακίνδυνος Γκίκας και εξηγεί: "Έχω μάθει να μπαίνω σε ρόλους, ενώ εδώ δεν χρειάζεται να παίζεις κάποιον ρόλο. Έχω μάθει να περνάω μέσα από τη φωνή μου πληθώρα συναισθημάτων, ακολουθώντας μια σκηνοθετική οδηγία, ή όταν αφηγούμαι ένα παραμύθι, επιλέγω εγώ με ποιο τρόπο θα το πω. Στην ακουστική περιγραφή η απεύθυνση είναι προς μια πολύ συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων, και προϋποθέτει αφαίρεση συναισθημάτων και χρωματισμού. Επομένως κι εγώ θέλω πολλή δουλειά για να τα καταφέρω".
"Πράγματι", συνεχίζει η Πατηνιωτάκη, "στην ακουστική περιγραφή δεν επιτρέπεται να βάζεις "ερμηνευτικό-συναισθηματικό χρώμα”, αλλά να τοποθετείς τη φωνή σου κατάλληλα σε σχέση με την ατμόσφαιρα του ηχοτοπίου και της ιστορίας, για να ταιριάξει στη μουσική για παράδειγμα, πράγμα που μόνο οι τυφλοί άνθρωποι μπορούν να καταλάβουν καθώς εστιάζουν αποκλειστικά στον ήχο".
"Και κάτι που δεν είπαμε – παίρνει τον λόγο ο Λάσκαρης – είναι ότι εδώ δεν μιλάς πάνω στον ηθοποιό, αλλά στα κενά του ηθοποιού. Ήταν σοκ για μένα, η απώλεια συναισθήματος που υπάρχει στην ακουστική περιγραφή. Είναι τελείως διαφορετικό απ' ό,τι είχα μάθει μέχρι τώρα να κάνω, έχοντας γράψει άπειρες φωνές".
Ποια είναι όμως η διαδικασία που ακολουθείται μέχρι να φτάσουμε στην ηχογράφηση της εν λόγω περιγραφής; Τον λόγο έχει η Πατηνιωτάκη: "Συνήθως οι περιγραφείς δουλεύουν οι ίδιοι το σενάριο και την ηχογράφηση, καθώς πάνω στην περιγραφή συνειδητοποιείς ότι κάτι που έχεις γράψει, όσο καλοχρονισμένο και αν είναι, δεν χωράει, πρέπει να αλλάξει, να το αφαιρέσεις ή να αντικαταστήσεις μια λέξη με μια μικρότερη κ.λπ. Όλα ξεκινούν, λοιπόν, από το σενάριο που πρέπει να πατήσει στα κενά των διαλόγων. Έπειτα έρχεται η ηχογράφηση που θα μπορούσε να γίνει και από voice talents, όπως τους χρησιμοποιούμε στη μεταγλώτισση, αλλά με την απαραίτητη εκπαίδευση, μια διαφορετική προσέγγιση στην εκφώνηση και φυσικά με σκηνοθετικές οδηγίες αποκλειστικά για την ακουστική περιγραφή".
"Εδώ να προσθέσουμε", λέει ο Γκίκας, "ότι για να κάνεις ακουστική περιγραφή σε πολύ υψηλό επίπεδο, χρειάζεται, εκτός από τη διαχείριση του χρωματισμού και των συναισθημάτων, εξαιρετικός λόγος, εξαιρετική άρθρωση, ταχύτητα και συγκέντρωση".
"Επίσης ότι το πιο σημαντικό στην ακουστική περιγραφή είναι να μάθεις πότε δεν πρέπει να μιλάς", συνεχίζει η Πατηνιωτάκη. "Πώς ο λόγος σου ή η σιωπή σου θα αφήσει χώρο στην αγωνία, στη δράση, στη μουσική και πάει λέγοντας".
Οι δυο τους μοιάζουν να εκπαιδεύουν ο ένας τον άλλο, ενώ ο Λάσκαρης, έχοντας την ευθύνη του ήχου, μιλάει για το άγχος που είχε, παραδίδοντας αυτή τη δουλειά, "αν το αποτέλεσμα ήταν ικανοποιητικό για τους τυφλούς θεατές, αν σεβόταν τους τελικούς αποδέκτες".
"Όταν ολοκληρώθηκε η δουλειά που έκανε η Εμμανουέλα, κάθισα στη μίξη μαζί με τον Σωτήρη και προσπάθησα κλείνοντας τα μάτια να καταλάβω τι είναι και πώς ακούγεται αυτό το καινούργιο πράγμα που κάναμε", λέει ο Γκίκας. "Ήταν ένας καινούργιος κόσμος για εμάς".
Οι τυφλοί πώς το αξιολόγησαν; - η δική μας απορία, για την οποία υπήρχε ασφαλώς απάντηση από την Πατηνιωτάκη: "Επειδή όλα έγιναν πολύ γρήγορα, από την ανάθεση μέχρι την παράδοση των οκτώ επεισοδίων (για τα οποία, σημειωτέον, είχαμε στη διάθεσή μας μόλις δύο εβδομάδες), είχαμε μικρή δυνατότητα να πάρουμε feedback πριν την προβολή της σειράς. Οπότε δεσμευτήκαμε και κάναμε μια συνάντηση με τυφλούς ανθρώπους, εκπροσώπους σχετικών φορέων και την ΕΡΤ, ώστε να πάρουμε ένα ολοκληρωμένο feedback μετά. Και αυτό ήταν πάρα πολύ θετικό. Η αξιολόγηση πήγε καλά. Πήραμε σχόλια και για την περιγραφή αλλά και για διάφορα τεχνικά θέματα που τους απασχολούν, όπως ο τρόπος με τον οποίο φτάνει κανείς στο προσβάσιμο υλικό από τις διαφορετικές συσκευές που χρησιμοποιεί η καθεμία και ο καθένας και άλλες λεπτομέρειες".
Σας ζήτησαν να διορθώσετε κάτι στην περιγραφή; "Αυτό που μας είπαν – λέει και πάλι η Πατηνιωτάκη – και που το έχω κι εγώ στον νου μου να αλλάξουμε έχει να κάνει με τις φωνές που χρησιμοποιήσαμε όταν εμφανίστηκαν ξένοι ηθοποιοί που μιλούσαν άλλη γλώσσα και έπρεπε να κάνουμε ακουστικό υποτιτλισμό. Αυτό, στην Αγγλία για παράδειγμα όπου έχω εμπειρία, γίνεται με απλή ανάγνωση των υπότιτλων. Εμείς πάλι επιλέξαμε μια διαφορετική προσέγγιση πιο εμπλουτισμένη φωνητικά, ενώ έχει ενδιαφέρον ότι, απ' τα σχόλια που λάβαμε, διαπιστώσαμε ότι μέρος του κοινού ήθελε να το προχωρήσουμε ακόμα πιο πολύ και να φτάσουμε σε μια μορφή πιο κοντά στη μεταγλώτισση. Το ακούμε αυτό και την επόμενη φορά θα δοκιμάσουμε να χαμηλώσουμε κι άλλο τις φωνές των ηθοποιών και να χρησιμοποιήσουμε voice talents, ενδεχομένως, ώστε να αποδώσουν τους διαλόγους στα ελληνικά. Έπειτα θα συγκρίνουμε τις δύο μορφές για να καταλήξουμε βάσει του feedback στη βέλτιστη λύση για μικρής διάρκειας διαλόγους σε άλλη γλώσσα εντός ελληνικού περιεχομένου. Η αλήθεια είναι ότι στην περίπτωση της "Ερημης Χώρας” δεν είχαμε την πληροφορία της ύπαρξης ξένων διαλόγων από την αρχή, επομένως δεν είχαμε κάνει σχετική πρόβλεψη".
Πιστεύετε ότι θα υπάρξει επόμενη φορά; "Αν και πολύ αργά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι μπήκε το νερό στο αυλάκι", λέει ο Γκίκας, "το θέμα είναι όμως να υπάρξει νομική κατοχύρωση της υποχρέωσης από πλευράς των καναλιών για παροχή προσβάσιμου περιεχομένου στην ελληνική τηλεόραση", προσθέτει η Πατηνιωτάκη. "Γιατί η "Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία” έχει υπογραφεί χρόνια τώρα. Τι γίνεται στην Ελλάδα στην πράξη είναι άλλη μεγάλη συζήτηση και δεν αφορά φυσικά μόνο την προσβασιμότητα όλων των πολιτών στο τηλεοπτικό περιεχόμενο", συμφωνούν όλοι.
Έτσι είναι – δεν έχουμε παρά να συμφωνήσουμε κι εμείς, με τη σκέψη και την ελπίδα αυτό το θέμα να μην είναι το τελευταίο, αλλά το πρώτο στον αγώνα για ισότητα, προσβασιμότητα και συμπερίληψη σε όλους τους τομείς της ζωής, και εν προκειμένω στην τέχνη και την ψυχαγωγία.
> Μετά την επιτυχημένη πορεία στο ERTFLIX, η τηλεοπτική πρεμιέρα του Α’ Κύκλου της σειράς θα γίνει την Παρασκευή 29 Μαρτίου, στις 21:15, στην ΕΡΤ1. Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι εκτός από ακουστική περιγραφή εικόνας για άτομα με οπτική αναπηρία, υπάρχει και δυνατότητα εμφάνισης υποτίτλων για κωφούς και βαρήκοους.
