Στην επίσημη περιγραφή του στο Netflix, το «Social dilemma» παρουσιάζεται ως «ντοκιμαντέρ-δράμα που εξετάζει τον επικίνδυνο αντίκτυπο της κοινωνικής δικτύωσης, με τους ειδικούς να κρούουν τον κώδικα του κινδύνου για τα δημιουργήματά τους». Ένας από αυτούς, που φαίνεται να έχει και τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο ντοκιμαντέρ, είναι ο Τρίσταν Χάρις, πρώην ηθικολόγος της Google και συνιδρυτής του Κέντρου Ανθρώπινης Τεχνολογίας. Νωρίς στο ντοκιμαντέρ, ο Χάρις μοιράζεται με τους θεατές το wake up call του.
Όταν δούλευε για την Google και συγκεκριμένα στην ομάδα ανάπτυξης του Gmail, συνειδητοποίησε ότι το εργαλείο αυτό γινόταν ολοένα και πιο εθιστικό για τον ίδιο. Έγραψε λοιπόν μια παρουσίαση, μια έκκληση όπως ο ίδιος τη χαρακτηρίζει, στην οποία καλούσε τους συναδέλφους του να δουλέψουν προς την αντίθετη κατεύθυνση, καθώς θεωρούσε λάθος το γεγονός ότι «πενήντα λευκοί σχεδιαστές 20-35 ετών στην Καλιφόρνια παίρνουν αποφάσεις που επηρεάζουν δύο δισεκατομμύρια άτομα». Η παρουσίασή του έγινε αμέσως ενδοεταιρικό viral, άπαντες ταυτίστηκαν μαζί του και συμφώνησαν με την ιδέα του. Και… τέλος. Η ιδέα που συνάντησε καθολική αποδοχή πέρασε και δεν ακούμπησε, καθώς κανείς δεν κινητοποιήθηκε ώστε να γίνει πράξη.
Μη μας κάνει λοιπόν εντύπωση αν το ίδιο το ντοκιμαντέρ του Netflix έχει παρόμοια κατάληξη. Σε σκηνοθεσία Τζεφ Ορλόφκσι, το «Social dilemma» δημιούργησε τεράστιο hype άμα τη εμφανίσει του, η αλήθεια είναι όμως ότι δεν μας λέει κάτι καινούργιο. Οι ηθικές ανησυχίες που εκφράζονται από πρώην κορυφαία στελέχη εταιρικών κολοσσών και περιγράφονται σε μια ατυχή σειρά από δραματοποιημένα στιγμιότυπα που τρέχουν παράλληλα με το ντοκιμαντέρ (και θα μπορούσαν πολύ εύκολα να λείπουν), έχουν περάσει λίγο-πολύ από το μυαλό κάθε ενεργού χρήστη των social media.
Ευτυχώς, η δαιμονοποίηση της τεχνολογίας και μια προτροπή κατάργησης πάσης φύσεως μέσων κοινωνικής δικτύωσης απουσιάζει εύλογα από το τραπέζι του «Social dilemma». Γνωρίζουμε όλοι ότι ένας κόσμος χωρίς social media μοιάζει τουλάχιστον ουτοπικός, κι αυτό ξεκαθαρίζεται από την αρχή του φιλμ όπου δηλώνονται οι θετικές, ουσιαστικές, συστημικές αλλαγές που έχουν φέρει στον κόσμο: από την ευκαιρία να επανενώνονται παλιοί φίλοι και χαμένα μέλη οικογενειών μέχρι να εντοπίζονται συμβατοί δότες.
Τελικά μένει κάποιος να υπερασπιστεί τους χρήστες εκ των έσω; Μάλλον κανείς, γι’ αυτό και το μπαλάκι περνάει για άλλη μια φορά στα χέρια των χρηστών/θεατών.
Το λυπηρό είναι ότι όσοι μιλούν on camera –με σχεδόν απολογητικό ύφος– έχουν αποχωρήσει πλέον από τις υψηλόβαθμες θέσεις τους «λόγω ηθικών προβληματισμών», προφανώς όμως έχοντας ήδη βάλει το λιθαράκι τους στη σημερινή κατάσταση των πλατφορμών και πιθανότατα έχοντας ήδη λύσει κάθε οικονομικό τους πρόβλημα. Πώς θα ήταν όμως τα πράγματα αν αυτοί οι άνθρωποι διατηρούσαν τις θέσεις τους και μαζί με αυτές και όλες τις σημερινές ηθικές τους (μας) ανησυχίες; Μήπως έτσι χάθηκε μια πολύτιμη ευκαιρία συλλογικής προσπάθειας για την αλλαγή; Τελικά μένει κάποιος να υπερασπιστεί τους χρήστες εκ των έσω; Μάλλον κανείς, γι’ αυτό και το μπαλάκι περνάει για άλλη μια φορά στα χέρια των χρηστών/θεατών.
Αυτό που έξυπνα κάνει το «Social dilemma» είναι ότι φωτίζοντας το σύστημα πίσω από την κατάχρηση που κάνουμε στα social media ξυπνάει μέσα σου –έστω και για 94 λεπτά, όσο διαρκεί το φιλμ– ένα δίλημμα που μοιάζει με πάλη. Θα τσεκάρεις το κινητό σου που σίγουρα έχεις κάπου εκεί δίπλα ή όχι; Από τύψεις και μόνο, δύσκολα θα το κάνεις. Σιγά την πάλη, θα σκεφτούν πολλοί, αλλά είναι όμως αρκετοί οι χρήστες που ασυναίσθητα κοιτούν το κινητό τους πολλές φορές μέσα σε μιάμιση ώρα χωρίς να κάνουν κάτι στην ουσία. Όπως εύστοχα σημειώνεται, «υπάρχουν μόνο δύο βιομηχανίες που αποκαλούν τους πελάτες τους “χρήστες”, τα παράνομα ναρκωτικά και το λογισμικό». Αν τα καταφέρεις και έστω για 94 λεπτά αντισταθείς, θα νιώσεις ότι κάτι μικρό σου έμεινε από το «Social dilemma». Τα «μεγάλα» που θα κερδίζεις κάνοντας συνήθειά σου το να συμπεριφέρεσαι ως συνειδητοποιημένος χρήστης, βρίσκονται εκεί έξω, μακριά από τις οθόνες.
