Ο σκηνοθέτης του «Από Μηχανής» υπογράφει ένα βαθιά υπαρξιακό κομψοτέχνημα με την Νάταλι Πόρτμαν, το οποίο δεν θα προβληθεί στις αίθουσες!
Στο σκηνοθετικό ντεμπούτο του «Από Μηχανής», ο συγγραφέας της «Παραλίας» (που μετέφερε στο σινεμά ο Ντάνι Μπόιλ) Άλεξ Γκάρλαντ έθεσε τα θεμέλια των υπαρξιακών ανησυχιών του, εξερευνώντας τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος – δημιουργός αντιδρά απέναντι στα δημιουργήματά του. Ως άλλος δρ. Φράνκεσταϊν, ο επιστήμονας Νέιθαν (Όσκαρ Άιζακ) έδωσε ζωή σε ένα εξελιγμένο ανδροειδές (Αλίσια Βικάντερ) και παρατήρησε πώς γεννιέται σταδιακά η συνείδησή του: η ικανότητα δηλαδή να παίρνει αποφάσεις, να συμπεριφέρεται λογικά και κατά μία έννοια να αποκτά συναισθήματα. Στο «Από Μηχανής» δημιουργός είναι ο άνθρωπος, ο εμπνευστής ενός ομιλούντος κατασκευάσματος πλασμένου «κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν» του. Τρία χρόνια μετά ο Γκάρλαντ αντιστρέφει τους ρόλους και φέρνει τον άνθρωπο απέναντι σε ένα φαινόμενο που αντικατοπτρίζει τη δική του γέννηση.
Στον «Αφανισμό», την κινηματογραφική μεταφορά του ομότιτλου βιβλίου του Τζεφ Βάντερμιερ (εκδ. Καστανιώτη) παραγωγής Netflix, ένα ιριδίζον φάσμα («shimmer») εμφανίζεται απροσδόκητα και καλύπτει μια πυκνή σε βλάστηση ακτή των ΗΠΑ, διογκώνοντας καθημερινά το μέγεθός του. Το εξωπραγματικό, ανεξήγητο φαινόμενο έχει αφήσει άναυδο το αρμόδιο στρατιωτικό επιτελείο, που σε συνεργασία με εθελοντές επιστήμονες αναζητά έναν τρόπο να σταματήσει την εξάπλωση του φάσματος.
Ανάμεσά τους η βιολόγος Λένα (Νάταλι Πόρτμαν), η οποία θα συμμετάσχει σε ερευνητική αποστολή εντός του φάσματος. Σκοπός της να μάθει τι συνέβη στο σύζυγό της Κέιν (Όσκαρ Άιζακ), το μοναδικό επιζώντα της προηγούμενης αποστολής που διήρκεσε ένα χρόνο, και ο οποίος έχοντας χάσει πρώτα μέρος της μνήμης του βρίσκεται πλέον αναίσθητος και υπό ιατρική παρακολούθηση.
Το φάσμα εμφανίζεται ως γεγονός που ξεπερνά τα όρια της εμπειρίας. Ο άνθρωπος καλείται να αντιδράσει σε κάτι που αδυνατεί να κατανοήσει και του προκαλεί δέος. Όταν η ομάδα της Λένα περάσει στο εσωτερικό του αντικρίζει έναν πρωτόγνωρο κόσμο, ο οποίος μέσα στη βιαιότητά του παρουσιάζεται ολοκληρωμένος, σαν μια εξ αποκαλύψεως αλήθεια που αγγίζει τα όρια του θρησκευτικού γεγονότος. Τα φυτά αποκτούν νέα σχήματα, τα μεταλλαγμένα ζώα καινούριες ικανότητες και ο ανθρώπινος νους αντιλαμβάνεται παραμορφωμένα τη συμβατική πραγματικότητα.
Στο σύμπαν του φάσματος το παλιό καταστρέφεται και η ζωή φτιάχνεται από την αρχή, ενώ κάθε οργανισμός υφίσταται συνεχείς μετατροπές, ευρισκόμενος σε διαρκή κίνηση. Είναι ένας κόσμος στον οποίο ενσαρκώνεται απόλυτα η σκέψη του Ηράκλειτου, όπου η σύγκρουση φέρνει τη δημιουργία και τίποτα δε μένει σταθερό.
Καθώς η Λένα προσπαθεί να εκλογικεύσει όσα βιώνει, ο Γκάρλαντ φροντίζει να δώσει ενδείξεις κάνοντας φλασμπάκ στο παρελθόν τής σχέσης της με τον Κέιν. Τον έρωτά τους έχει λεκιάσει μία στιγμή απιστίας που βαραίνει την ηρωίδα, που προσπαθεί να επουλώσει το τραύμα της ενοχής της αναζητώντας τον τρόπο με τον οποίο ο σύζυγός της θα γίνει καλά. Η ολοκλήρωση της αποστολής είναι η εξιλέωσή της, η οποία θα φέρει και την απάντηση στο γρίφο του φάσματος.
Ώσπου όμως να φτάσει σε αυτήν, καθώς η ερευνητική ομάδα φλερτάρει με τον κίνδυνο σε κάθε της βήμα πιο κοντά στην πηγή του φάσματος, ο Γκάρλαντ στήνει ένα παραδοσιακής κοπής θρίλερ επιβίωσης, που μπορεί να υπολείπεται σε πρωτοτυπία, κερδίζει όμως σε αγωνία και ερμηνευτικές αρετές κυρίως χάρη στην φοβερή Νάταλι Πόρτμαν. Ακόμα και όταν η δράση μοιάζει να ατονεί, ο Γκάρλαντ απλώς ελαττώνει ταχύτητα, προετοιμάζοντας το έδαφος για τον επίλογο της ιστορίας. Εκεί όπου κινηματογραφεί μία από τις κορυφαίες σεκάνς που θα δούμε φέτος.
Η συνειδητοποίηση της προέλευσης του φάσματος έρχεται στην ηρωίδα με τη μορφή της αποκάλυψης. Ο Γκάρλαντ σκηνοθετεί παραληρηματικά, με μοναδικό όραμα και εικαστική μαγεία ατόφιου σινεμά, μια δική του εκδοχή της δημιουργίας του ανθρώπου, όπου ξανά η καταστροφή προκαλεί τη ζωή και η οποία για να συντηρηθεί απαιτεί τη μίμηση και το σμίξιμο δύο ξένων σωμάτων. Το πιο εντυπωσιακό σημείο της ταινίας αναδεικνύει την αδυναμία του Γκάρλαντ να διαχειριστεί ταυτόχρονα τα πολύπλοκα μεταφυσικά ζητήματα που θίγει, αφήνοντάς τα μετέωρα φλερτάροντας με τη φιλοσοφική αφέλεια. Παραμένει όμως ένα ζωντανό, καθηλωτικό θέαμα που κόβει την ανάσα, με το σκηνοθέτη να αναπληρώνει για τις αδέξιες αναφορές του με ένα τέλος που υπαινίσσεται την πολυπλοκότητα του σύμπαντος που μας περικλείει και πάντα θα είναι μεγαλύτερο από εμάς.
Ο «Αφανισμός» θα ήταν ένα από τα πιο τολμηρά φιλμ της χρονιάς εάν κυκλοφορούσε στις κινηματογραφικές αίθουσες. Η Paramount που ανέλαβε την παραγωγή του φιλόδοξου sci-fi δύο χρόνια πριν, όμως, δίστασε να την κυκλοφορήσει, καθώς οι αντιδράσεις του κοινού στις δοκιμαστικές προβολές ήταν αποθαρρυντικές. Με τον καιρό να περνάει και τον Γκάρλαντ να αρνείται να κάνει περικοπές στο όραμά του για χάρη της αγοράς, η ταινία πουλήθηκε στο Netflix και κυκλοφόρησε τελικά μόνο στις αίθουσες των ΗΠΑ και της Κίνας.
Πρόκειται για ακόμα μία περίπτωση που αναγνωρισμένος δημιουργός του Χόλιγουντ, καλλιτεχνικά και εμπορικά, αδυνατεί να βρει υποστήριξη στα παραδοσιακά μέσα και καταφεύγει στο Netflix, με το «μειονέκτημα» της διανομής της ταινίας μέσω streaming και όχι στο σινεμά για το οποίο και φτιάχτηκε.
Μπορεί λοιπόν ο «Αφανισμός» να είναι για κάποιους μία απαιτητική ταινία, τολμά όμως να προκαλεί το τετριμμένο και να αναμετράται με πολύπλοκες ιδέες που θα ανοίξουν ένα ζωηρό κύκλο (υπαρξιακών) συζητήσεων εις βάθος μόλις πέσουν οι τίτλοι τέλους.
