Είναι μικρό. Είναι μεθυστικά πανέμορφο. Είναι γεμάτο δραματικά τοπία από αγέρωχα κατάμαυρα βουνά που καταλήγουν σε δαιδαλώδη φιόρδ, καταπράσινες θάλασσες, οχυρωμένες πόλεις και κάστρα. Είναι βουνό και θάλασσα μαζί. Το εκκολαπτόμενο Monte Carlo της Ανατολικής Μεσογείου είναι ένας προορισμός που αξίζει να ανακαλύψετε πριν... κατέλθουν «οι πολλοί».
Αριστοκρατικό, μυθικό, σαγηνευτικό και συνάμα γεμάτο μυστήριο και αέρα άλλης εποχής που γνώρισε δόξες, κατέρρευσε και όμως ξαναγεννιέται μέσα από τις στάχτες του. Είναι ένα μέρος που 2.000 (και παραπάνω) χρόνια τώρα έχει γνωρίσει δεκάδες εισβολείς, πολεμιστές, τυχοδιώκτες και φυσικά τουρίστες. Σκεφτείτε το τέλειο σκηνικό για να γυριστεί η επόμενη ταινία του James Bond –και όχι μόνο μία παρτίδα πόκερ όπως στο Casino Royal–, και δεν μπορείτε να κάνετε λάθος. Το Μontenegro (Μαυροβούνιο στην ελληνική) είναι το πιο λαμπερό μαργαριτάρι της Μεσογείου, ακατέργαστο μεν ακόμη, αλλά βαδίζει στο σωστό δρόμο.
Είναι το νεότερο κράτος του κόσμου, που ανακήρηξε την ανεξαρτησία του τον Ιούνιο του 2006, αφού είχε ταχτεί στο πλευρό του Milosevic και των Σέρβων, προκαλώντας την παγκόσμια κατακραυγή και βάζοντας τους κατοίκους του σε πολυετή πόλεμο. Σήμερα πια τίποτα δεν θυμίζει τα δύσκολα χρόνια του παρελθόντος. Αντ’ αυτών, το Μαυροβούνιο φαίνεται να έχει βάλει πίσω του τα σκοτεινά του χρόνια, και με πολύ όρεξη και δουλειά οδεύει με αλματώδεις ρυθμούς προς το να γίνει η επόμενη Μάλτα ή το επόμενο Μόντε Κάρλο. Με το ευρώ ως νόμισμα και χαλαρές φορολογικές ρυθμίσεις, έχει καταφέρει να προσελκύσει δισεκατομμύρια σε επενδύσεις (μόνο οι ρωσικές επενδύσεις υπολογίζονται περίπου σε 2 δισ. ευρώ). Και δεν εξελίσσεται μόνο σε ένα φορολογικό παράδεισο στην καρδιά της Ευρώπης, αλλά χάρη στη δαιδαλώδη ακτογραμμή του και τα μοναδικά μεσογειακά φιόρδ, έχει γίνει ο επόμενος αγαπημένος προορισμός των απανταχού της Ευρώπης σκαφάτων. Λαμπρή απόδειξη, το γεγονός ότι ο Καναδός δισεκατομμυριούχος Peter Munk έχει ήδη ξεκινήσει μια επένδυση που συνολικά θα κοστίσει περίπου 650 εκατομμύρια δολάρια, το Porto Montenegro στον κόλπο του Kotor, που θα συμπεριλαμβάνει υπερπολυτελή μαρίνα, διαμερίσματα και αυτόνομες κατοικίες καθώς και ξενοδοχείο (το Four Seasons που θα αναλάμβανε το management έχει κάνει πίσω και σύντομα θα μάθουμε τον νέο operator).
Με ονόματα όπως η Natalia Vodianova ανάμεσα στους αγοραστές (σ.σ. όλα τα ακίνητα πουλήθηκαν εν μέσω κρίσης), φέτος το καλοκαίρι που η πρώτη φάση του Porto Montenegro θα ολοκληρωθεί και θα ανοίξουν οι πύλες του, μάλλον θα φέρει τα πάνω κάτω, τουλάχιστον στην Αδριατική.
Ένα φιόρδ γεμάτο εκπλήξεις
Σκοπεύοντας να εξερευνήσω σπιθαμή προς σπιθαμή τα 282 χλμ. της ακτογραμμής της χώρας του Μαύρου Βουνού, ξεκίνησα την περιπλάνησή μου από τον κόλπο του Kotor, το απόλυτο must see της χώρας. Δεν θα έλεγα ότι είναι κόλπος αλλά μάλλον ένα φιορδ γεμάτο εκπλήξεις, μικρές βραχονησίδες και νησάκια, απομονωμένες, βοτσαλωτές παραλίες για δύο, και κολπίσκους μέσα στους κόλπους. Γύρω τριγύρω, τα βουνά ορθώνονται αγέρωχα και αλλάζουν χρώματα ανάλογα με τη διάθεση, το φως, την ώρα. Από χακί, κίτρινα και ροζ, γρήγορα βάφονται σκουροπράσινα και μελιτζανί. Σαν πέσει ο ήλιος, όλα γίνονται κατάμαυρα, μία μαύρη κορυφογραμμή στον ορίζοντα, τόσο έντονη, που η χώρα βαφτίστηκε έχοντας αυτήν την εικόνα κατά νου: Monte = βουνό, negro = μαύρο. Τα βουνά πέφτουν ορμητικά μέσα στη θάλασσα. Τα νερά είναι βαθιά και στο χρώμα του έντονου σκούρου μπλε. Η γαλήνη και η ηρεμία απόκοσμη. Το τοπίο μεσογειακό, αλλά συνάμα βόρειο. Ο αέρας μυρίζει αλάτι, ψάρι, πεύκο και κρασί. Είναι φθινόπωρο και ο τρύγος έχει μόλις ξεκινήσει.
Τα διάσπαρτα, ιταλίζοντα χωριουδάκια όπως το Prcanj και το Perast, όλα παμπάλαιες βενετσιάνικες αποικίες που έχουν διατηρήσει ανέπαφο το χαρακτήρα τους, κοσμούν τη δαντελωτή ακτογραμμή σαν λαμπερά καλογυαλισμένα χρυσαφικά και προσθέτουν στη γαλήνη και ηρεμία που επικρατεί. Οι κάτοικοι, κυρίως ψαράδες και κτηνοτρόφοι, χαμογελαστοί και με πολύ όρεξη για κουβέντα. Σκαρφαλώνω στο μικρό κάστρο του St. Ivan – ή όπως το λένε οι ντόπιοι San Djovani. Έχω προνοήσει και έχω εξοπλιστεί με νερό και trekking shoes. Φτάνοντας στην κορυφή η σημαία κυματίζει υπερήφανα, και η θέα μού κόβει την ανάσα. Σίγουρα τα βουνά και η «κλειστή» θάλασσα είναι αφοπλιστικά, όπως και ο κόλπος του Boka Kotorska, το πραγματικό όμως στολίδι είναι η μεσαιωνική μικρή πόλη του Kotor, ίσως το πιο καλοδιατηρημένο δείγμα καστροπολιτείας του Μαυροβουνίου που σώζεται σήμερα. Μου θυμίζει τα κάστρα και τα μολυβένια στρατιωτάκια που παίζαμε σαν παιδιά – πάντα ήμουν ολίγον αγοροκόριτσο και τα λάτρευα. Αισθάνομαι σαν πρωταγωνίστρια σε ένα δικό μου ιστορικό παραμύθι, ένας κατακτητής που σχεδιάζει την τέλεια εισβολή, υπομονετικά παρατηρώντας από ψηλά τον εχθρό.
Οχυρωμένο και «μαζεμένο», το Kotor, είναι το απόλυτο μεσαιωνικό σικ: Μια θάλασσα από κοκκινωπές κεραμιδωτές σκεπές, σε απόλυτο εναρμονισμό με τα γκριζωπά σπίτια, χτισμένα από την ντόπια ασβεστολιθική πέτρα που ελαφρώς λαμπιρίζει ανάλογα με το φως. Εκκλησιές, πηγάδια και εσωτερικές αυλές είναι οι συνήθεις τόποι συνάντησης, ενώ οι εκτυφλωτικές μπουκαμβίλιες και τα φλογερά γεράνια, προσθέτουν έναν τόνο τάξης, ομορφιάς και γοητείας. Τα αυτοκίνητα απαγορεύονται, τα δρομάκια είναι πλινθόκτιστα και στενά, και σε κάθε βήμα ανακαλύπτω και κάτι από το ένδοξο παρελθόν της πόλης: μια βενετσιάνικη βίλα, τα λιοντάρια-προστάτες και πάλι από τη Βενετία, ένα σπίτι με έντονα βυζαντινά στοιχεία... Και ενώ τα τείχη της φαίνονται τόσο σταθερά και δυνατά, εδώ και 2.000 χρόνια δεν κατάφεραν να σταθούν εμπόδιο σε επιδρομείς και κατακτητές: Ρωμαίοι, Σλάβοι, Ενετοί, Ρώσοι, Αυστριακοί, Γάλλοι και Γερμανοί μεταξύ άλλων πέρασαν από εδώ, χωρίς να καταστρέψουν την πόλη, απεναντίας αναδεικνύοντας το χαρακτήρα και τη φυσική ομορφιά της. Ακόμη και σήμερα οι κάτοικοι είναι τρομερά περήφανοι που ήταν η μόνη πόλη των Βαλκανίων που δεν υπέκυψε στους Τούρκους. Κάτι που ακόμη και ο Τίτο αναγνώρισε δημοσίως, αποφασίζοντας να αναστηλώσει το Kotor όταν υπέστη ολοσχερή καταστροφή από τους σεισμούς του 1979. Σήμερα είναι ίσως το πλέον επισκέψιμο μέρος της χώρας· σαν όμως αναχωρήσουν τα μεγάλα κρουαζιερόπλοια, όλα γυρίζουν και πάλι στην καθημερινότητα. Κατά κάποιον τρόπο μου θύμισε τη Σύμη που, μόλις αναχωρούν οι ορδές των ημερήσιων τουριστών, μετατρέπεται σε ένα μέρος μαγικό, όπου ο χρόνος σταματά, τα παιδιά παίζουν αμέριμνα, στα σοκάκια ακούς αυτό τον τόσο γνώριμο ήχο που κάνουν τα παπούτσια πάνω στην πέτρα, όλοι χαιρετιούνται μεταξύ τους, από κάπου μοσχοβολάει σπιτικό φαγητό και η καμπάνα της εκκλησιάς ηχεί τόσο μα τόσο γλυκά σε όλο το χωριό.
Αφήνοντας πίσω τη νωχελική ηρεμία του κόλπου του Kotor, βάζω πλώρη για την παραθαλάσσια Butva. Σταματάω για μπανάκι σε μια μικρή παραλία με ψηλό βοτσαλάκι, που ίσα ίσα χωράει 4 άτομα, και δροσίζομαι στα σμαραγδένια νερά που λίγα μέτρα μετά σκουραίνουν. Μία ώρα περίπου μετά, οδηγώντας μέσα στα πεύκα, δίπλα δίπλα στα βράχια και σε κολπίσκους που βρέχονται από τα νερά της Αδριατικής, αρχίζω να αντικρίζω τη γνωστή μάστιγα-συνώνυμη της ανάπτυξης σε όλα τα Βαλκάνια (συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας): τσιμεντένιες κακάσχημες πολυκατοικίες, κάποια ξενοδοχεία που μου θύμισαν Φαλιράκι στη Ρόδο, και γενικά μια κατάσταση που «μύριζε» φθηνό μαζικό τουρισμό. Στενοχωρήθηκα γιατί πραγματικά είναι πολύ λυπηρό να βλέπεις μια χώρα στην αυγή της πολυπόθητης Δημοκρατίας της να ξεπουλάει τόσο όμορφα κομμάτια γης με σκοπό να αναπτυχθούν τόσο κακόγουστα.
Ευτυχώς όμως φτάνοντας στην Budva –για να φτάσεις πρέπει υποχρεωτικά να οδηγήσεις μέσα σ’ αυτή την κακοφωνία του τσιμέντου–, οι ανησυχίες μου διαλύθηκαν.
Μέσα από τα τείχη της πόλης η ιστορία πάλι πρωταγωνιστεί και τα στενά σοκάκια και τα πετρόκτιστα σπίτια που τόσο έντονα θυμίζουν (σε χαρακτήρα) τη δική μας Μονεμβασιά, συνθέτουν ένα μοναδικό μεσαιωνικό σκηνικό. Στο κέντρο της πόλης φυσικά η εκκλησιά, κεντρικός πυρήνας στην καθημερινή ζωή, στην πάροδο των αιώνων. Ο αέρας λυσσομανάει, ο ουρανός έχει βαφτεί γκρίζος, η βροχή καραδοκεί και η θάλασσα μανιασμένη σκάει πάνω στα τείχη. Μπορεί τα «Ανεμοδαρμένα Ύψη» να γράφτηκαν στην αγγλική εξοχή, ωστόσο, αισθάνομαι ότι είμαι σε ένα παρόμοιο σκηνικό. Καθώς ο αέρας ετοιμάζεται να πάρει το μεταξωτό μου φουλάρι, γεύομαι την αλμύρα στα χείλη μου και στα αυτιά μου ηχούν ο κραδασμοί από τα παμπάλαια ξύλινα κουφώματα που σφυρίζουν με κάθε ριπή του ανέμου. Κλείνω τα μάτια μου και προσπαθώ να μεταφερθώ αιώνες πριν, σε κάποια από τις πολλαπλές επιδρομές που οι κάτοικοι θα προσπαθούσαν να οχυρώσουν την πόλη τους και που οι στρατιές από τους στρατιώτες και τα πέταλα των αλόγων ηχούσαν στα πλινθόκτιστα σοκάκια. Ο τόπος είναι μαγικός, παρά τα εμφανή παραδείγματα των πρώιμων ασθενιών της ανάπτυξης.
Μισή ώρα περίπου με το αυτοκίνητο από την Budva βρίσκεται το κοιμισμένο ψαροχώρι του Sveti Stefan: οχυρωμένο σε ένα μικρό νησάκι με μοναδική επικοινωνία με τη στεριά μια στενή (ενισχυμένη) λωρίδα άμμου, είναι η μεσογειακή βερσιόν του Mont St Michel στη Βρετάνη. Η διαφορά όμως είναι ότι η επικοινωνία δεν εξαρτάται από την άμπωτη και την παλίρροια, ενώ μέχρι το 1960 που ο Τίτο αποφάσισε να το μεταμορφώσει στον παιχνιδότοπο των rich and famous, είχε μόνιμους κατοίκους – όλοι ψαράδες. Έχοντας διατελέσει τόπος συνάντησης του διεθνούς jet set, το Sveti Stefan (Άγιος Στέφανος) είναι αδιαμφισβήτητα το διαμάντι του Μαυροβουνίου, και ίσως το πιο χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής και της ιστορίας του. Οι κεραμιδωτές σκεπές, τα πετρόκτιστα σοκάκια του και οι χαριτωμένες μικρές αυλές υπόσχονται να προσθέσουν glamour στα απομεινάρια του παρελθόντος με ηθικό αυτουργό τα Amanresorts, που ενοικίασαν για τριάντα χρόνια το νησάκι για να το μεταμορφώσουν σε ένα από τα μοναδικά τους καταλύματα (σ.σ. πίσω από τη συγκεκριμένη επένδυση «κρύβεται» ο Έλληνας εφοπλιστής Γ. Ρέστης). Εστιασμένα στο να αποκτούν αποκλειστικά και μόνο ξενοδοχεία στα πιο απομακρυσμένα και ιδιαίτερα μέρη του κόσμου ή σε κτίρια μοναδικής ιστορικής σημασίας, τα Amanresorts, φρόντισαν και απέκτησαν όχι μόνο το ονειρικό νησάκι, αλλά και την πρώην θερινή κατοικία της Βασίλισσας Marija Karadordevic, και στη συνέχεια του Τίτο, την οποία και άνοιξαν με μεγάλη επιτυχία το Δεκέμβριο 2008. Η «ιστορική» Villa Milocer, όπως ονομάζεται, είναι πάνω στο νερό, στη δική της απαστράπτουσα παραλία με θέα το Sveti Stefan. Και με μόλις οκτώ σουίτες, όχι μόνο προσφέρει την καλύτερη δυνατή διαμονή στο Μαυροβούνιο, αλλά συνδυάζει και τις ιστορικού ενδιαφέροντος δραστηριότητες με το μοναδικό τρόπο των Amanresorts. Με πριβέ εκδρομές σε «κλειστά» μοναστήρια και εκκλησίες, treks σε όλα τα ιστορικά μονοπάτια και στις κρυφές ομορφιές των μεσαιωνικών πόλεων, γευσιγνωσίες κρασιών και τοπικών εδεσμάτων, παρακολούθηση πτηνών, κρουαζιέρες αλλά και ψάρεμα, απλά τα έχει όλα.
Χωρίς να αφήσω το υπέροχο κατάλυμά μου στη Villa Milocer, αποφασίζω να κάνω την ημερήσια εκδρομή (μόλις 35 χλμ. μακριά) στην Cetinje, την πρώην αυτοκρατορική πρωτεύουσα, όπου είχε το αρχηγείο του ο μοναδικός βασιλιάς του Μαυροβουνίου, ο Νικόλαος ο 1ος από το 1878 έως τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Αρχίσαμε να οδηγούμε προς την ενδοχώρα, να σκαρφαλώνουμε τα βουνά, αφήνοντας τη «θέρμη» της Αδριατικής πίσω μας. Το τοπίο άρχισε να γίνεται εντελώς βουνίσιο και άγριο, με τα χαρακτηριστικά «Μαύρα βουνά» να μας περιβάλουν σε κάθε στροφή. Ξάφνου σε μια κοιλάδα χαμένη στην ομίχλη και στην πρωινή πάχνη, ξεπρόβαλε η Cetinje. Μια πόλη «αλπική» χωρίς τη «γλυκάδα» των παραθαλάσσιων οχυρών, αλλά με έντονα στοιχεία μεγαλοπρέπειας (παλάτια, μοναστήρια) και εμφανείς σλαβικές επιρροές: στούκο και ξύλο είναι τα βασικά υλικά, ενώ τα έντονα μπλε, πορφυρά και κίτρινα δίνουν χρώμα στην –απ’ ό,τι λέγεται– πάντα πνιγμένη στην ομίχλη πρώην πρωτεύουσα. Χτισμένη το 1482, φημίζεται για τα μουσεία, τις γκαλερί, το μοναστήρι και κυρίως τα αρχεία και τις βιβλιοθήκες της, ενώ τα κτίρια που παλαιότερα φιλοξενούσαν τις πρεσβείες της Αγγλίας, της Ρωσίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ, είναι μοναδικά. Ενώ, ωστόσο, από τη μία είναι επιβλητική και αριστοκρατική, από την άλλη είναι μια πόλη που κινείται σε τελείως άλλους ρυθμούς, και αυτή είναι η γοητεία της. Θαρρείς και το ρολόι έχει σταματήσει στην Centinje, και τα μεγαλοπρεπή της κτίρια είναι απλά τα σκηνικά σε ένα καλοστημένο θεατρικό έργο: Φανταστείτε μια Ελλάδα του 1950, νωχελική, χαλαρή με τα καφενεδάκια της γεμάτα γέροντες, με τις κυρίες με τις ρόμπες να σκουπίζουν το δρόμο και τις αυλές τους από τα φύλλα, με τη μυρωδιά του φρεσκοψημένου ψωμιού να σας τρυπάει τη μύτη. Στο δρόμο πουλούσαν σπιτικές μαρμελάδες, όλοι μου έλεγαν καλημέρα και ήθελαν να μου προσφέρουν από καφέ μέχρι ένα τσιγαράκι (δεν καπνίζω) για να καθίσω παρέα μαζί τους. Λίγοι μιλούσαν αγγλικά, αλλά όλοι ήταν με το χαμόγελο και προσπαθούσαν –επιτυχώς– να επικοινωνήσουν με τους «ξένους».
Παρ’ όλο που από κει ήταν αρκετά κοντά, αποφάσισα να μην επισκεφθώ την πρωτεύουσα της χώρας, την Podgorica – εμπορικό σταυροδρόμι κατά τους οθωμανικούς χρόνους, η Podgorica, λέγεται ότι είναι γεμάτη ζωή, συγκεντρώνοντας όλο το νέο αίμα της χώρας και φυσικά τις διοικητικές υπηρεσίες.
Αποφασίζω να κάνω μια ολοήμερη κρουαζιέρα που μου οργάνωσε η Vila Milocer, κομπλέ με πικνίκ σε κάποιον απομονωμένο κολπίσκο, πολύ καλό κρασί, βόλτα διά θαλάσσης στο Sveti Stefan και στο Sveti Nikola και φυσικά επίσκεψη σε όλες τις μεσαιωνικές πόλεις στον κόλπο της Budva, αυτή τη φορά από το νερό. Καθώς το σκαφάκι γλιστράει επάνω στα ήρεμα νερά –ο πιο όμορφος τρόπος για να τελειώσει αυτό το τόσο «γεμάτο» ταξίδι–, σκέφτομαι τι όμορφο είναι να αφήνει κάποιος όλα τα άσχημα πίσω του και να προχωρά δυναμικά μπροστά. Φαίνεται ότι το Μαυροβούνιο ξέρει πολύ καλά τι κάνει και δεν μπορεί παρά να κερδίσει το στοίχημα. Μακάρι!
Montenegro
Πρωτεύουσα Podgorica Θρησκεία 75% ορθόδοξοι, 18% μουσουλμάνοι Νόμισμα Ευρώ
Γειτονεύει με την Κροατία, τη Βοσνία Ερζεγοβίνη, τη Σερβία, το Κόσοβο και την Αλβανία. Μόλις 14.000 τετρ. χλμ, με πληθυσμό 680.000 κατοίκους. Ανακηρύχτηκε ανεξάρτητη δημοκρατία στις 3 Ιουνίου 2006, σε συνέχεια δημοψηφίσματος. Αν υπάρχει ένα must see, είναι ο κόλπος του Kotor.
Πώς να πάτε
Με Aegean μέχρι το Βελιγράδι και από κει με τις σερβικές αερογραμμές JAT για Tivat ή Podgorica. Εναλλακτικά μέσω Ρώμης με Alitalia. Επίσης το Dubrovnic (Κροατία) είναι δίπλα στα σύνορα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι από το Dubrovnic μέχρι το Sveti Stefan είναι 2,5 ώρες οδικώς.
Δεν απαιτείται βίζα για υπηκόους της ΕΕ.
Ο κωδικός κλήσης είναι 00 382.
Πότε να πάτεΌλο το χρόνο για ιστορικές (μεσαιωνικές) διαδρομές, το χειμώνα για σκι και trekking, το καλοκαίρι για θάλασσα και ήλιο.
Πού να μείνετεΥπάρχουν αρκετές καλές (όσο και άν είναι ανέλπιστο) επιλογές διαμονής. Στη μεσαιωνική πόλη του Kotor, η «baron-esque» Villa Duomo με μόλις 13 σουίτες, γεμάτη χειροποίητες αντίκες, θα σας μεταφέρει πίσω στο χρόνο (32 323 111). Μόλις 10 λεπτά έξω από την κλειστοφοβική για πολλούς πόλη, στο ήρεμο ψαροχώρι του Prcanj, πάνω στο νερό, το Hotel Splendido γοητεύει με την απίστευτη θέα, τη μαγευτική του πισίνα και τα «τριζάτα» σεντόνια (32 301 700, .splendido-hotel.com). Πιο κάτω στο Becici (νότια της Budva), το ρωσικών συμφερόντων Hotel Splendid είναι λίγο over-the-top, αλλά καλό (.montenegrostars.com, 33 773 777). Στην περιοχή του Sveti Stefan τα σκήπτρα κρατάει η Villa Milocer, συμφερόντων της Amanresorts (.amanresorts.com, 33 420 000), η οποία σύντομα θα ανοίξει και το νησάκι του Sveti Stefan ως πολυτελές ξενοδοχείο για να αναβιώσει τις δόξες του παρελθόντος. Μια πιο οικονομική λύση είναι η Villa Montenegro, κομψή και με καταπληκτική θέα (33 468 802, .villa-montenegro.com). Στην πρωτεύουσα Podgorica, το Hotel Podgorica είναι στις όχθες του ποταμού Moraca, δέκα λεπτά από το κέντρο της πόλης, και είναι η καλύτερη λύση για business travelers αλλά και για όσους θέλουν ένα ζωντανό, «μπιτάτο» ξενοδοχείο (31 342 964).
Πού να φάτεΛόγω γειτνίασης με την Ιταλία, η πίτσα και η μακαρονάδα είναι από τα πλέον διαδεδομένα φαγητά στο Μαυροβούνιο. Παραδοσιακά η κουζίνα τους είναι πλούσια σε ψαρικά (σουβλάκια θαλασσινών, ψαρόσουπες, σαλάτες) και σε κρεατικά από τα ζώα που εκτρέφουν στα βουνά. Τα καπνιστά αλλαντικά και τα τυριά του είναι διάσημα, ενώ τα κρασιά έχουν αρχίσει να εξελίσσονται πολύ δυναμικά. Στο Kotor, το παραδοσιακό και ζωντανό Cesarica είναι διάσημο για το ριζότο του με μελάνι σουπιάς (375 Stari Grad, 32 336 093). Το Bastion φημίζεται για τα ψητά ψάρια και τα γλυκά του (517 Stari Grad, River Gate, 32 325 116), και λίγο πιο έξω στο Perast, στο ανακαινισμένο Hotel Conte (παλιό καπετανόσπιτο), τα ψάρια και το τοπικό πρόβειο τυρί Njegusski έχουν την τιμητική τους στη μαγευτική βεράντα ή στη θολωτή εσωτερική σάλα (.hotel-conte.com, 32 373 687).
Ας μην ξεχνάμε βέβαια και τα παραδοσιακά μικρά εστιατόρια, που είναι γοητευτικότατα και σερβίρουν «εθνική κουζίνα», πρόβεια και κατσικίσια τυριά, ολόφρεσκες σαλάτες, αρνάκι και ό,τι άλλο φρέσκο υπάρχει: είναι μάλλον η καλύτερη επιλογή. Το Kaldrma είναι ένα τέτοιο λαμπρό παράδειγμα, περίπου 25 λεπτά από το Sveti Stefan στο Bar (85 341 744). Ένα από τα καλύτερα εστιατόρια της χώρας –και αδιαμφισβήτητο must go– είναι το Stari Most, που ξεχωρίζει όχι μόνο για το καταπληκτικό του φαγητό (η τοπική πέστροφα είναι θεϊκή), αλλά και για τη μαγευτική του τοποθεσία μέσα σε μια κοιλάδα δίπλα στο ποτάμι και μια οθωμανική γέφυρα, μεταξύ της Cetinje και της Podgorica στο Rijeka Crnojevica (86 239 505).
Οδηγήστε!Αν δεν πάτε με σκάφος, ο καλύτερος τρόπος για να εξερευνήσετε το Μαυροβούνιο είναι οδικώς. Όλα είναι τόσο κοντά που αξίζει να νοικιάσετε αυτοκίνητο. Οι δρόμοι είναι καλοδιατηρημένοι και σε μερικά μόνο σημεία (παράκτια) στενεύουν και γίνονται μία λωρίδα, πράγμα που προσθέτει στη γοητεία της φιδίσιας ακτογραμμής. Θέλει όμως προσοχή, κυρίως στα βουνά.
TipΠριν πάτε διαβάστε το Black Lamb and Grey Falcon της Rebecca West: Παρότι έχει γραφτεί το 1940, είναι από τα καλύτερα βιβλία για τα Βαλκάνια, με αναλυτικές (ταξιδιωτικές και ιστορικές αναφορές) στο Μαυροβούνιο (Εκδόσεις Penguin, amazon.com).
