Καταγράφουμε τα καινούργια resorts, τις γαστρονομικές εξελίξεις, αλλά δεν παραλείπουμε να βουτήξουμε και σε ζεν παραλίες του Νότου και να χαθούμε στα χωριουδάκια της ενδοχώρας. Η Ελένη Κούκη βρίσκεται αντιμέτωπη με το ύψιστο ταξιδιωτικό ερώτημα «Τι αξίζει να γνωρίσει κάποιος στην Κρήτη;» και απαντά απερίφραστα: «Τα πάντα»!
Αλλοι την αγαπούν για τις απίστευτες παραλίες της, άλλοι για την τεράστια επιλογή που προσφέρει σε εκδρομές, άλλοι για την εξαιρετική τοπική κουζίνα της και άλλοι για τα κορυφαία resorts που φιλοξενεί στους κόλπους της. Εμείς πάλι την αγαπάμε για όλα τα παραπάνω και δηλώνουμε ευθαρσώς ότι ένα ιδανικό ταξίδι στην Κρήτη θα έπρεπε θα διαρκεί ένα μήνα (τουλάχιστον...), με κάθε εβδομάδα να έχει και διαφορετική θεματική.
Θα ξεκινούσαμε με την «εβδομάδα resort», θα κλείναμε δωμάτιο σε κάποια από τα μεγάλα ξενοδοχεία του νησιού και θ’ αφήναμε τον εαυτό μας να χαλαρώσει απόλυτα. Οι μέρες μας θα κυλούσαν με συνεδρίες spa, ατελείωτες ώρες μέσα στο jacuzzi ή δίπλα στην πισίνα με θέα στο Κρητικό πέλαγος. Τα βράδια θα δοκιμάζαμε πιάτα υψηλής ποιότητας, αφού τα resorts της Κρήτης κρατούν εδώ και χρόνια ψηλά τον πήχη της γαστρονομίας, αποτελώντας παράδειγμα για όλη την Ελλάδα. Η Κρήτη είναι το νησί με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση υποδειγματικών resorts, που είναι από μόνα τους ταξιδιωτική εμπειρία.
Μετά, λοιπόν, την πρώτη εβδομάδα της ξεκούρασης, θα βγαίναμε αναζωογονημένοι για... νέες περιπέτειες, θα παίρναμε τα βουνά, τις μαδάρες, τα οροπέδια, θα αναζητούσαμε τις στάνες όπου γίνονται οι κουρές, θα βρίσκαμε μια γιαγιά να μας μάθει να μαζεύουμε δίκταμο, θ’ ανεβαίναμε σε κορυφές που χιλιετηρίδες πριν υπήρξαν μινωικά ιερά γυναικείων θεοτήτων, θα περπατούσαμε μέσα σε δάση άγριων κυπαρισσιών και θα γράφαμε χιλιόμετρα στο κοντέρ, σε διαδρομές που τα αλλεπάλληλα ζιγκ ζαγκ τους προσφέρουν εναλλασσόμενα κάδρα θέας προς το Αιγαίο και το Λιβυκό πέλαγος. Στο τέλος θα φτάναμε ιδρωμένοι, αλλά πανευτυχείς σε κάποια από τις συγκλονιστικές της παραλίες – χωρίς καμία υπερβολή, σίγουρα αξίζει να κάνετε τη διαδρομή μόνο και μόνο για να βουτήξετε στα νερά του Μπάλου. Μερικές από τις πιο όμορφες, βέβαια, έχουν γίνει εδώ και χρόνια τουριστικά highlights, οπότε μοιραία έχουν γεμίσει με κόσμο, χάνοντας έτσι κάτι από την παλιά τους μαγεία. Μένουν όμως δεκάδες άλλες για ν’ ανακαλύψετε. Είπαμε: αυτό το νησί είναι ανεξάντλητο.
Έπειτα από αυτό το σερί στην κρητική φύση θα πατάγαμε τις πόλεις. Το ολοζώντανο Ηράκλειο ίσως να μην είναι τόσο συμβατό με το καλοκαιρινό μας mood (αν και σίγουρα θα περάσουμε έστω και μόνο για να επισκεφθούμε το Αρχαιολογικό Μουσείο του, την κιβωτό της μινωικής τέχνης και ένα από τα σημαντικότερα όσον αφορά την προϊστορική τέχνη παγκοσμίως), αλλά το Ρέθυμνο και τα Χανιά με τις υπέροχες Παλιές Πόλεις τους αποτελούν ιδανικό σκηνικό για τις θερινές μας διακοπές.
Τέλος, ξεχωριστό κεφάλαιο διακοπών αποτελεί το gourmet trip. Η γκάμα των γευστικών συγκινήσεων είναι πραγματικά τεράστια. Μπορεί να είναι ένα απλό μπαρμπούνι στα κάρβουνα στον Ζάκρο ή μια μερίδα χοχλιοί μπουμπουριστοί με αριζμαρί σε κάποιο ταβερνάκι στα ορεινά του Ρεθύμνου, μπορεί όμως να είναι και μια τερίνα φουαγκρά με αμπελόφυλλα, σταφίδες Κορίνθου και ζελέ από Porto στο «Calypso», το βραβευμένο με «Χρυσό Σκούφο» εστιατόριο του «Elounda Peninsula All Suite Hotel»!
Το μεγάλο πλεονέκτημα της Κρήτης είναι ότι εδώ μπορείτε να πραγματοποιήσετε το ταξίδι που ονειρεύεστε ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις σας ή και να δοκιμαστείτε σε νέες για σας περιπέτειες –από φυσιολατρικές πεζοπορίες μέχρι βόλτες σε ανυπότακτα χωριά–, συνδυάζοντας όλες τις προτάσεις που προσφέρει. Έτοιμοι; Προσδεθείτε!
Χαρτογραφώντας τα resorts
Ωραία λοιπόν, το αποφάσισες: θέλεις αυτήν την εβδομάδα απόλυτης γαλήνης και πολυτέλειας που τόσες φορές υποσχέθηκες στο εαυτό σου προκειμένου να κάνεις υπομονή όταν τα deadlines του χειμώνα σε πίεζαν από παντού. Το θέμα όμως είναι σε ποιο απ’ όλα τα resorts της Κρήτης; Βρίσκεστε στο νησί οικογενειακώς; Θέλετε απομόνωση; Spa; Γκουρμέ εστιατόριο; Μη βιάζεστε, θα τα βρούμε όλα!
Ας ξεκινήσουμε από το μεγάλο κεφάλαιο της Ελούντας, που αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση. Σ’ αυτήν τη βραχώδη χερσόνησο, η οποία –ας είμαστε ειλικρινείς– δεν διαθέτει και τις πιο μεγαλειώδεις παραλίες, «ζουν» (και επεκτείνονται!) μερικά από τα καλύτερα resorts του πλανήτη. Ξαπλωμένος δίπλα στην πριβέ πισίνα σου στο «Blue Palace», με θέα στη Σπιναλόγκα, μπορείς να ψιθυρίσεις με ευχαρίστηση «Bali, eat my dus...». Όντως, η εκλέπτυνση των υπηρεσιών και η προσοχή στη λεπτομέρεια της διακόσμησης (μίνιμαλ αλλά και πολυτελής ταυτόχρονα) καθιστούν το «Blue Palace Resort & Spa» (2841065500, www.bluepalace.gr) μια μονάδα που μπορεί άνετα να συναγωνιστεί τα πιο τρυφηλά resorts της Άπω Ανατολής. Φυσικά, οι επιλογές δεν τελειώνουν εδώ. Η πιο νέα άφιξη στη... γειτονιά είναι το «Domes of Elounda» (2841043500, www.domesofelounda.com), που άνοιξε το καλοκαίρι του 2008 και, όπως μαρτυρά το όνομά του («οι θόλοι της Ελούντας»), έχει πολλές ανατολίτικες αναφορές στη διακόσμησή του. Αποτελείται από 84 σουίτες-μπανγκαλόους έξι διαφορετικών κατηγοριών, όλες όμως με θέα στη θάλασσα και τη Σπιναλόγκα και χωριστό καθιστικό. Ξεχωριστή εμπειρία σε όλα τα δωμάτια το jacuzzi στο ντεκ της βεράντας.
Το «Porto Elounda De Luxe Resort», πάλι, αποτελεί ένα από τα ιστορικά ξενοδοχεία της περιοχής (2841068000, www.porto
elounda.com). Κι αν οι συνεχείς ανακαινίσεις δεν αφήνουν να φανούν τα σημάδια της ιστορίας στα δωμάτια με την κλασικότροπη διακόσμηση, το επίπεδο του σέρβις μαρτυρά τις δεκαετίες της εμπειρίας. Πριν από λίγα χρόνια, μάλιστα, η μονάδα πρόσθεσε στο δυναμικό της το Six Senses Spa, φέρνοντας έτσι στην Ελλάδα την τεχνογνωσία ενός διεθνούς ονόματος στο χώρο των spa. Το «Elounda Beach» (2841063000, www.eloundabeach.gr) αποτελεί επίσης ένα από τα ιστορικά ξενοδοχεία της περιοχής, που μέχρι σήμερα κρατά περήφανα τα σκήπτρα του. Πιο πρόσφατη εξέλιξη εδώ οι Yachting Club Villas, που με την ιδιαίτερη κοσμοπολίτικη αρχιτεκτονική τους σου δίνουν την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σ’ ένα εκλεπτυσμένο ναυτικό ντεκ.
Ωστόσο, η resort παράδοση της Ελούντας δεν σταματά στα διοικητικά σύνορα της περιοχής. Εξαιρετικά ξενοδοχεία βρίσκουμε και στο δρόμο προς Άγιο Νικόλαο, όπως για παράδειγμα το «Minos Beach Art Hotel» (2841022345, www.bluegr.com), μία από τις πρώτες μονάδες που ποντάρισε στο εικαστικό στοιχείο για να δημιουργήσει ξεχωριστή ατμόσφαιρα μέσα στο ξενοδοχείο. Μέλος της αλυσίδας των Small Luxury Hotels of The World, βρίσκεται πάνω στη θάλασσα και μοιράζει τα ολόλευκα, διαρρυθμισμένα σύμφωνα με τις αρχές του feng shui δωμάτιά του σε κεντρικό κτίριο και μπανγκαλόους σε καταπράσινους κήπους 50 στρεμμάτων. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει το εστιατόριό του, το «La Bouillabaisse», ένα από τα πρώτα που έκαναν τη διαφορά στο νησί όσον αφορά την υπόθεση γαστρονομία.
Στην ακτογραμμή του Αγίου Νικολάου συμβαίνουν κάθε χρόνο αλλαγές που πάνε την κατάσταση προς το καλύτερο. Για παράδειγμα, το «Iberostar Mirabello Beach & Village» (2841028400, www.mhotels.gr), που πρόσφατα ανακαινίστηκε συνολικά και έγινε πεντάστερη πολυτελής μονάδα, βρίσκεται πάνω σε δύο αμμουδερές παραλίες και απέχει μόλις 2 χλμ. από την πόλη του Αγίου Νικολάου, προσφέροντας λύσεις για ήρεμες διακοπές χαλάρωσης αλλά και nightlife. Δίπλα ακριβώς βρίσκονται και τα δύο πιο απλά «αδελφάκια» του, το «Hermes Hotel» (2841028253) και το επίσης συνολικά ανακαινισμένο «Coral Hotel» (2841028363).
Αν πάλι φεύγοντας από την Ελούντα πάρετε το δρόμο που οδηγεί προς Μάλια, τότε στο ψαροχώρι της Μιλάτου θα συναντήσετε το «Minos Imperial» (2841065000, www.minosimperial.com). Σε μια έκταση 190 στρεμμάτων απλώνονται 350 δωμάτια που περιβάλλονται από γραφικούς κήπους, καταρράκτες, φοίνικες, ελαιόδεντρα, μια λιμνοθάλασσα και πολυάριθμες πισίνες. Η νέα πτέρυγα Select Class με τις σουίτες προσφέρει ιδιωτικότητα και πολυτέλεια, ενώ το aqua park και η παραλία αποτελούν τον παράδεισο των οικογενειών με τη μεγάλη γκάμα δραστηριοτήτων και παιχνιδιών. Πολύ κοντά, στη Σταλίδα, βρίσκεται και το resort «Ikaros Beach» (289731268-9, www.ikarosvillage.gr), με άνετα δωμάτια, πετρόκτιστους περιβάλλοντες χώρους με θέα στη θάλασσα και deluxe μπανγκαλόους και σουίτες που μπορούν να φιλοξενήσουν οικογένειες αλλά και ζευγάρια. Εδώ θα βρείτε τρία πολύ καλά εστιατόρια, αλλά και το Aura Spa, που θα σας προσφέρει χαλαρωτικές στιγμές περιποίησης.
Ο ορισμός των family friendly διακοπών βρίσκεται σε απόσταση λίγων χιλιόμετρων, στο Σίσσι, κι ακούει στο όνομα «Kalimera Kriti» (2841069000, www.kalimerakriti.gr). Αντλώντας έμπνευση από τη μινωϊκή αλλά και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, η μονάδα μοιράζεται ανάμεσα στο κυρίως κτίριο και σε τρία «χωριά». Φουλ πρόγραμμα animation, αθλητικές εγκαταστάσεις, πλήρης εξοπλισμός για θαλάσσια σπορ εγγυώνται ότι μια οικογένεια δεν θα βαρεθεί ποτέ εδώ. Λίγα χιλιόμετρα παρακάτω, το τετράστερο «Kernos Beach Hotel» στα Μάλια, με την ήπια αρχιτεκτονική του μορφή, ενσωματώνεται πλήρως στο μεσογειακό τοπίο της περιοχής (2897027800, www.kernosbeach.gr). Πέρυσι έκανε μια μεγάλη ανακαίνιση, διαθέτει ευχάριστα, λιτά δωμάτια, με ωραία μπάνια κι απλώνεται σε μια αμμουδερή παραλία με πολλές επιλογές σε θαλάσσια σπορ.
Στον Νομό Ηρακλείου η resorts area εντοπίζεται στη μεγάλη παραλία της Αμμουδάρας και στη Χερσόνησο. Στην τελευταία απλώνεται η αυτοκρατορία της Aldemar. Κορυφαία επιλογή διαμονής το «Aldemar Royal Mare Village & Thalasso» (2897027200, www.aldemarhotels.com), που τα δωμάτιά του απλώνονται γύρω από τη μεγάλη lagoon πισίνα. Είναι πασίγνωστο χάρη στο εξαιρετικό κέντρο θαλασσοθεραπείας που διαθέτει, το οποίο έχει αποσπάσει αναρίθμητες διακρίσεις. Για παράδειγμα, σύμφωνα με το γαλλικό «Paris Match», συγκαταλέγεται στα δέκα καλύτερα του κόσμου, ενώ έχει ψηφιστεί και ως το World’s Leading Thalasso & Spa Resort για το 2007. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται και το «Aldemar Knossos Royal Village» (2897027400), όπου η πιο exclusive επιλογή είναι αναμφισβήτητα οι «Knossos Royal Villas», ένα συγκρότημα που αποτελείται από 40 υπερπολυτελείς βίλες. Βρίσκονται στην άκρη του συγκροτήματος, ακριβώς πάνω στη θάλασσα κι ατενίζουν το νησάκι της Ντίας. Έχουν δική τους πισίνα και είναι διαμορφωμένες ώστε να δημιουργούν την οικειότητα που θα νιώθατε στο δικό σας εξοχικό αλλά και μια αίσθηση hi end πολυτέλειας. Στην Αμμουδάρα, πάλι, βρίσκουμε και το «Creta Beach Hotel & Bungalows» (2810252302, www.cretabeach.com) με 150 ανακαινισμένα δωμάτια και πετρόχτιστα μπανγκαλόους σε κήπο με πανύψηλα φοινικόδεντρα.
Τα resorts της Κρήτης βρίσκονται σε διαρκή κινητικότητα. Συνεχείς αναβαθμίσεις και προσθήκες έχουν συντελέσει στο να θεωρούμε δεδομένες υπηρεσίες και ανέσεις που μόλις πριν από μία δεκαετία μπορούσαμε να τις βρούμε σε ελάχιστες μονάδες. To «Amirandes» της Grecotel (2897041103, www.amirandes.com) στην περιοχή Γούβες, έξω από το Ηράκλειο, ολοκληρώθηκε πριν από δύο χρόνια. Απλώνεται σε μια μεγάλη αμμουδερή παραλία και διαθέτει όχι μόνο κεντρική πισίνα ολυμπιακών διαστάσεων αλλά και δεκάδες ακόμη μικρότερες Ι.Χ. πισίνες, οι οποίες έχουν ρυθμιζόμενο φωτισμό για να διαμορφώνετε το σκηνικό ανάλογα με τη διάθεσή σας, αλλά και pool beds, δηλαδή χτιστά κρεβάτια μέσα στην πισίνα για να κάνετε ηλιοθεραπεία στο νερό! Ένα από τα μεγαλύτερα όμως projects στην περιοχή γύρω από το Ηράκλειο υπήρξε η συνολική ανακαίνιση που μετέτρεψε το κλασικό «Capsis» από ξενοδοχείο συνεδρίων σε ξενοδοχείο απόλυτων διακοπών. Με νέα ονομασία πλέον, το «Out Of The Blue, Capsis Elite Resort» (2810811212, www.capsis.gr) προσφέρει μεγάλη ποικιλία δωματίων. Απλώνεται σε μια ιδιωτική χερσόνησο με δύο ιδιωτικές παραλίες (στη μία λειτουργεί aqua park) και περιλαμβάνει δύο κεντρικά κτίρια, δύο «γειτονιές» με μπανγκαλόους, μεζονέτες και βίλες κι ένα ακόμη πιο πολυτελές ξενοδοχείο-μέσα-στο-ξενοδοχείο, το «Oh! All Suite Hotel». Πέρυσι η ανακαίνιση στο συγκρότημα ολοκληρώθηκε με τη μετασκευή του «Crystal Energy Hotel», με ντιζαϊνάτες σουίτες. Στην Αγία Πελαγία ακόμη βρίσκουμε το Sesimar Seaside Resort & Spa» (2810811000, www.seaside-hotel.gr) που διαθέτει σουίτες με ιδιωτικές πισίνες και πλήρες spa. Στην ίδια αλυσίδα ανήκει το «Royal Blue Resort & Spa» κοντά στο Ρέθυμνο και το «Galini Sea View Chania» στην αμμώδη παραλία της Αγίας Μαρίνας.
Και μπορεί η Ανατολική Κρήτη να είναι η κατεξοχήν περιοχή των resorts, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι και δυτικότερα δεν θα βρείτε αξιόλογες επιλογές. Τα τελευταία χρόνια, στην αχανή παραλία της Γεωργιούπολης (όπως το «Orpheas Resort», 2825061218, www.orpheas-resort.gr) μεταξύ Χανίων και Ρεθύμνου, καθώς και στις παραλίες που μεσολαβούν μεταξύ Χανίων και Κισσάμου ξεφυτρώνουν όλο και πιο αξιόλογες προτάσεις resort διαμονής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής «Cavo Spada» (2824022121, www.cavospada.gr), 18 χλμ. έξω από τα Χανιά, που λειτούργησε το 2008 και αποτελεί το κορυφαίο ξενοδοχείο μιας αλυσίδας με εικοσαετή παρουσία. Στην ίδια αλυσίδα ανήκουν επίσης τα «Santa Marina Plaza Hotel», «Santa Marina Beach Hotel», «Grand Bay Beach Resort» και «Almyra Hotel &Village». Το πεντάστερο «Minoa Palace Resort & Spa» (2821036500, www.minoapalace.gr) απλώνεται σε μια καταπράσινη έκταση 35 στρεμμάτων στην περιοχή του Πλατανιά. Πέρυσι το ξενοδοχείο πραγματοποίησε επέκταση και... έξοδο προς τη θάλασσα με την κατασκευή της εντυπωσιακής εναέριας γέφυρας. Πιο εντυπωσιακά είναι τα δωμάτια της καινούργιας πτέρυγας «Imperial Building». Στην περιοχή του Αποκόρωνα, πάλι, βρίσκουμε το «Almyrida Beach Resort» (2825032284, www.almyridabeach.com) που ανακαινίστηκε το 2004.
Τέλος, μια ιδιαίτερη κατηγορία resort που κερδίζουν συνεχώς έδαφος είναι τα all-inclusive. Μάλιστα, η νέα γενιά τέτοιων ξενοδοχείων έχει συχνά εγκαταστάσεις που παλιότερα θα ακούγονταν αδιανόητες, ενώ η τιμή τους, και μάλιστα όσον αφορά το συνολικό πακέτο, είναι μάλλον προσιτή, δίνοντας τη δυνατότητα για budget διακοπές. Το «Aldemar Cretan Village» (2897027600, www.aldemarhotels.com), με την ευχάριστη νεανική διαρρύθμισή του διαθέτει δωμάτια σε μπαγκαλόους μέσα σε κήπους και πολλά facilities για παιδιά. Στα Μάλια βρίσκουμε το «Nana Beach» (2897030100, www.nanabeach.gr) που προσφέρει δωμάτια στο κυρίως κτίριο και σε μπανγκαλόους, ενώ στην παραλία της Λύττου, κοντά στο χωριό Ανάληψη και σε μικρή απόσταση από τη Χερσόνησο, λειτουργεί από το 2008 ένα νέας γενιάς all-inclusive κάτω από τη μεγάλη ομπρέλα της Thomson Holidays, με spa αλλά και 6 θεματικά εστιατόρια (www.thomson.co.uk).
Βενετσιανικες πόλεις
Οι Παλιές Πόλεις των Χανίων και του Ρεθύμνου αποτελούν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο διακοπών στην Κρήτη. Βενετσιάνικα αρχοντικά που διατηρούν απροσδόκητα ανόθευτη τη μορφή τους, οθωμανικά μνημεία, στενά σοκάκια δημιουργούν ένα δαιδαλώδες σύνολο και ίσως το πιο ατμοσφαιρικό σκηνικό διακοπών που θα μπορούσε να φανταστεί κανείς. Να είναι πρωί και να περπατάς στη Φορτέτζα του Ρεθύμνου, να είναι απόγευμα και ν’ απολαμβάνεις μια κρύα μπίρα παίζοντας τάβλι στο ενετικό λιμάνι των Χανίων... Οι δύο πιο καλοδιατηρημένες πόλεις της Κρήτης συστήνονται ανεπιφύλακτα ως βάση διαμονής.
Στο Ρέθυμνο, το ραντεβού κλείνεται στο μικροσκοπικό ενετικό λιμάνι, ένα «δαχτυλίδι» που περικλείει καφενεδάκια και ταβέρνες. Τουριστικό; Λιγάκι, αλλά και τόσο όμορφο, και τόσο χαλαρό. Βρίσκεται στη σκιά της Φορτέτζας, του κάστρου της πόλης. Εδώ η κατάσταση είναι τελείως διαφορετική: ησυχία και μεγαλοπρεπή κτίρια σε κάνουν να φαντάζεσαι εικόνες από την πολυτάραχη στρατιωτική ιστορία της πόλης. Οι βόλτες συνεχίζονται στην κεντρικότατη οδό Αρκαδίου. Στάση στη βενετσιάνικη λότζια, για να θαυμάσετε την αρχιτεκτονική της αλλά και για να αγοράσετε κάποιο μουσειακό αντίγραφο, καθώς το κτίριο στεγάζει το πωλητήριο του ΤΑΠ (Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων). Στην Πλατεία Πετυχάκη βρίσκουμε και το σήμα κατατεθέν την πόλης, την κρήνη Ριμόντι. Δεκάδες cafes και ρακάδικα φυτρώνουν στα γύρω στενά. Οι βόλτες στο Ρέθυμνο δεν σταματούν ποτέ και σε κάθε μας βήμα αποκαλύπτεται και κάτι διαφορετικό. Περπατάς στην οδό Βερνάρδου για να θαυμάσεις το Νεραντζέ τζαμί, που στεγάζει μέχρι σήμερα το ωδείο, αλλά πέφτεις πάνω στο παραδοσιακό εργαστήρι φύλλου κρούστας, όπου η τελετουργία του ανοίγματος σε μαγνητίζει. Λίγο πιο κάτω (Βερνάρδου 30) βρίσκεις το Λαογραφικό Μουσείο, όπου περιμένεις ότι θα δεις στολές, στιβάνια και αλλά... λαογραφικά, αλλά στο ισόγειο βρίσκεις μια πολύ έξυπνα στημένη έκθεση για την αστική κοινωνία της πόλης στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού (με προθήκες ακόμη και για ζητήματα ταμπού, όπως π.χ. τα εξώγαμα παιδιά), που σε κάνει να βλέπεις με άλλο μάτι την Ιστορία...
Αλλά κάποια στιγμή έρχεται η ώρα του φαγητού. Τότε περνάμε τον ψηλό βενετσιάνικο μαντρότοιχο και πιάνουμε τραπέζι στην ατμοσφαιρική αυλή της «Αυλής» (2831026213, Ξανθουδίδου 22 & Ραδαμάνθυος). Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά εστιατόρια της πόλης, που αντιμετωπίζει με δημιουργική διάθεση τις αγαπημένες κρητικές γεύσεις και σερβίρει πιάτα όπως καλαμάρι με χόντρο και γαρίδες. Αν θέλουμε ν’ απολαύσουμε ψάρι στο ενετικό λιμάνι, τότε αναζητάμε τραπέζι στην ταβέρνα του «Βασίλη» (Νεάρχου 10, 2831022967) ή στη μικροσκοπική «Κνωσσό» με τα δέκα μετρημένα τραπέζια της (Νεάρχου 40, 2831025582).
Τα βράδια μας θα τα περάσουμε σε βενετσιάνικες κάμαρες, ρεμβάζοντας προς τη Φορτέτζα. Δόξα να ’χουν οι ξενώνες της Παλιάς Πόλης που δίνουν απίστευτες δυνατότητες – ακόμη και να μείνεις στο καστρόσπιτο του Ενετού έπαρχου! Σοβαρολογούμε, το κτίριο είναι ανακαινισμένο και λειτουργεί ως κομψός ξενώνας υπό το όνομα «Casa Vitae» (2831035058, 6973237897, www.casa-vitae.gr). Διαθέτει 8 πλήρως ανακαινισμένες σουίτες σε κλασικό στιλ διακόσμησης, με σκούρα ξύλινα έπιπλα και σιδερένια κρεβάτια. Το «Avli Lounge Apartments» (2831026213, www.avli.gr) στεγάζεται σε δύο βενετσιάνικα αρχοντικά του 1530 στην Παλιά Πόλη και διαθέτει επτά σουίτες, ευρύχωρες, η καθεμία με το δικό της στιλ επίπλωσης και άνετα μπάνια. Στην ταράτσα του κτιρίου –με θέα στη Φορτέτζα– λειτουργεί jacuzzi δυναμικότητας δέκα ατόμων, ενώ προσφέρονται και βιοενεργειακά προγράμματα: από γιόγκα μέχρι αρωματοθεραπεία. Κλασικές επιλογές όμως για άρωμα Παλιάς Πόλης είναι και το «Μύθος Suites» (2831053917, www.mythos-crete.gr), το «Palazzo Vecchio» (2831035351-2, www.palazzovecchio.gr) στην είσοδο σχεδόν της Φορτέτζας, αλλά και το «Palazzo Rimondi» (2831051289, www.palazzorimondi.com).
Και στα Χανιά, όμως, η κίνηση έχει ως επίκεντρο το πολυφωτογραφημένο ενετικό λιμάνι με το φάρο, το μεγαλόπρεπο τζαμί του Κιουτσούκ Χασάν και το μεγάλο Αρσενάλι. Παραμέσα απλώνονται τα δαιδαλώδη στενά της παλιάς χριστιανικής συνοικίας (Τοπανά), της Οβραϊκής και της μουσουλμανικής (Σπλάντζια), που διατηρούν ανέπαφα τα σημάδια από το πολυπολιτισμικό παρελθόν της πόλης. Ο πιο κεντρικός δρόμος, η οδός Χάληδων θα σας φέρει στην είσοδο του Αρχαιολογικού Μουσείου (στο νούμερο 30), που στεγάζεται σε μια φραγκισκανική εκκλησία με εντυπωσιακά οξυκόρυφα γοτθικά σταυροθόλια. Η βόλτα μας συνεχίζεται παραλιακά στην ακτή Ενώσεως, όπου δεσπόζουν τα βενετσιάνικα αρσενάλια. Το μεγαλύτερο έχει αναστηλωθεί και φιλοξενεί το Κέντρο Αρχιτεκτονικής της Μεσογείου, που καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου έχει ενδιαφέρουσες εκθέσεις. Και η καινούργια πόλη, όμως, έχει τη χάρη της. Θα την περπατήσουμε αναζητώντας τα σημεία πώλησης της διάσημης μπουγάτσας του Ιορδάνη (Αποκορώνου 24, Κυδωνίας 96, Πλατεία Σούδας 36) αλλά και για να επισκεφθούμε τη διάσημη σκεπαστή Δημοτική Αγορά. Στο εσωτερικό της θα βρείτε περισσότερα από 70 μαγαζιά που πουλάνε νωπά προϊόντα αλλά και πάγκους με τα περίφημα μυρωδικά της Κρήτης.
Θέλουμε όμως βενετσιάνικη ατμόσφαιρα ακόμη και την ώρα του φαγητού. Έτσι περνάμε οπωσδήποτε από το «Ανάπλους» (Σήφακα & Μελχισιδέκ 18-20, 2821055577), που λειτουργεί μέσα στα ερείπια ενός βενετσιάνικου σπιτιού, προσφέροντας «πειραγμένη» κρητική κουζίνα ή από το «Θαλασσινό Αγέρι» (Βιβιλάκη 35, 2821056672), που στην ιδιαίτερη γειτονιά των παλιών βυρσοδεψείων προσφέρει προσεγμένα πιάτα από ντόπια προϊόντα, όπως σουπιές με μάραθο και ελιές. Σε μια εσοχή του παλιού λιμανιού βρίσκουμε το κλασικό «Καρνάγιο» (Πλ. Κατεχάκη 8, 2821053366) για την κακκαβιά και την αχινοσαλάτα του. Το «Πηγάδι του Τούρκου» (Καλλινίκου Σαρπάκη 1-3, 2821054547) είναι μία ακόμη ιδιαίτερη πρόταση· βρίσκεται στη Σπλάντζια και σερβίρει μεζέδες από την Εγγύς Ανατολή, το Λίβανο, την Τυνησία και την Αίγυπτο.
Για να ολοκληρωθεί όμως η πανδαισία, πρέπει οπωσδήποτε να κοιμηθούμε σε δωμάτιο που θα μας ταξιδέψει «πίσω». Στην Παλιά Πόλη υπάρχουν αρκετοί ξενώνες που στεγάζονται σε ανακαινισμένα αρχοντικά. Το «Belmondo» (2821036217, www.belmondohotel.com) βρίσκεται σε έναν από τους πιο πολυσύχναστους δρόμους του παλιού λιμανιού, την οδό Ζαμπελίου. Διαθέτει 8 δωμάτια και στεγάζεται σε ενετικό κτίσμα. Ένα από τα πιο ιδιαίτερα δωμάτιά του είναι αυτό που στεγάζεται σε αίθουσα παλιού χαμάμ, ενώ τα περισσότερα έχουν μπαλκόνι και το πρωινό σερβίρεται στο δωμάτιο ώστε να το απολαμβάνετε με θέα στο λιμάνι και στην Παλιά Πόλη. Το «Anemi Suites» (2821053001, www.anemisuites.gr) βρίσκεται στην παλιά μουσουλμανική συνοικία και στεγάζεται σε βενετσιάνικο κτίριο με οθωμανικές παρεμβάσεις. Διαθέτει μικρούς χώρους υποδοχής, αλλά ευρύχωρα δωμάτια. Το «Casa Delfino» στο παλιό λιμάνι (2821087400, www.casadelfino.com) είναι ένα από τα πρώτα μικρά ξενοδοχεία που ανέδειξαν το θησαυρό ατμοσφαιρικότητας που έκρυβε η Παλιά Πόλη. Τα δωμάτιά του έχουν κλασική διακόσμηση, ωραία μπάνια (τα περισσότερα με συστήματα υδρομασάζ), ενώ το πρωινό σερβίρεται στην κουκλίστικη βοτσαλωτή αυλή. Αν πάντως θέλετε φουλ θέα στο ενετικό λιμάνι, αλλά σύγχρονο δωμάτιο, τότε η καλύτερη λύση είναι μακράν το «Porto Veneziano» (2821027100, www.portoveneziano-crete.com), που με την νεοκλασικίζουσα πρόσοψή του δεσπόζει στο παλιό λιμάνι. Τα 51 δωμάτιά του βλέπουν στην Παλιά Πόλη και προς το λιμάνι – περιττό να προσθέσουμε ότι τα πιο προνομιούχα είναι τα δεύτερα. Επιπλέον, η μονάδα προσφέρει και κάποιες άλλες υπηρεσίες, όπως πάρκιν, που στον περιορισμένο χώρο μιας Παλιάς Πόλης είναι εκτιμητέο.
Τώρα, αν θέλετε να βρίσκεστε μεν κοντά στην Παλιά Πόλη, αλλά και σε απόσταση αναπνοής από την παραλία, τότε μάλλον θα πρέπει να κλείσετε στα περίχωρα. Πολύ ιδιαίτερη περίπτωση είναι το «Μετόχι Γεωργιλά» στον Πλατανιά (2821062257, www.metohigeorgila.com), ένα υπέροχο κτήμα (μετόχι) με αρχοντικό νεοκλασικό μέγαρο, κατασκευασμένο το 1908, που έχει μετατραπεί σε καλοφτιαγμένη μονάδα με 5 αυτόνομες κατοικίες, μια πραγματική όαση ηρεμίας ενάμισι μόνο χιλιόμετρο μακριά από την πολύβουη παραλία του Πλατανιά. To «Hotel Frida» (Τέρμα Κλαδισσός, 2821092729, www.fridahotel.gr), πάλι, στη Νέα Χώρα, διαθέτει πλήρως εξοπλισμένα διαμερίσματα σε σύγχρονο κτίριο, 400 μέτρα μακριά από την παραλία της αλλά και δύο πισίνες (μία παιδική) για μια εύκολη βουτιά ανά πάσα στιγμή της ημέρας.
Αυτόνομος Νότος
Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι έχει γνωρίσει την Κρήτη αν δεν βουτήξει στις παραλίες του Νότου. Εδώ οι ρυθμοί είναι πιο χαλαροί, η τουριστική ανάπτυξη πιο ήπια, οι επιλογές σε καταλύματα λιγότερες, αλλά οι προτάσεις για βουτιές ατελείωτες. Όλο το νότιο τμήμα, από τα ανατολικά της Ιεράπετρας μέχρι το Ελαφονήσι στα δυτικά, έχει να σας αποκαλύψει απίθανες αμμουδιές. Ωστόσο, η εμπειρία «νότος» κορυφώνεται στην περιοχή της Τριόπετρας και σε μια ευρύτερη έκταση που θα ορίζαμε χοντρικά από την Πρέβελη ως την Παλιόχωρα. Για την Πρέβελη δεν έχουν μείνει πολλά να γραφτούν. Η παραλία με το ποτάμι και τους κρητικούς φοίνικες είναι από τις πιο γραφικές, αλλά αξιοποιημένη εδώ και χρόνια. Φεύγοντας προς Τριόπετρα, ακολουθείτε μια διαδρομή που σας φέρνει μπροστά σε μερικές από τις ωραιότερες παραλίες του νησιού: Αμμούδι, Γυαλοπόταμος, Λίγκρες, Άγιος Παύλος. Η Τριόπετρα με την απέραντη, στρωμένη με γκρίζα ψιλή άμμο παραλία της, θα μπορούσε να χωρέσει ακόμη και 10.000 άτομα, ευτυχώς όμως ακόμη συγκεντρώνει μόνο κάποιες δεκάδες κολυμβητών που μέσα στη θεϊκή ηρεμία απολαμβάνουν το τοπίο, τους τρεις θεόρατους βράχους που κονταροχτυπιούνται με το πέλαγος. Βέβαια, εδώ είναι Λιβυκό, δεν είναι παίξε γέλασε, και οι δυνατοί αέρηδες σηκώνουν συχνά πυκνά κύματα απαγορευτικά για μπάνιο. Σ’ αυτή την περίπτωση κατευθυνόμαστε στις δύο καλές ταβέρνες της παραλίας, την «Αποθήκη» και το «Γυρογιάλι» ή στο αυτοσχέδιο beach bar, από τις ελάχιστες επιλογές της περιοχής για ποτό το βράδυ. Πολύ καλή είναι και η παραλία στο πίσω μέρος των τριών βράχων της Τριόπετρας (γνωστή ως μικρή Τριόπετρα), που αξίζει να την ανακαλύψετε παρότι συγκεντρώνει περισσότερες οικογένειες. Τα σκαμμένα βράχια στο πίσω μέρος δημιουργούν ένα σεληνιακό τοπίο, ενώ στην ταβέρνα «Απανεμιά» σας περιμένει μετά το μπάνιο πολύ καλό ψάρι. Το βράδυ, αν έχει φεγγάρι, περπατήστε κατά μήκος της παραλίας ή αράξτε στις ξαπλώστρες της Τριόπετρας – τέτοια αίσθηση «στο πουθενά», σπάνια συναντάς αλλού.
Η καλύτερη επιλογή διαμονής στην περιοχή είναι το «Pegasus Resort» (2832071241, www.pegasusresort.gr). Απλώνεται σ’ ένα κτήμα τεσσάρων στρεμμάτων με ελαιόδεντρα και προσφέρει μοναδική θέα προς το Λιβυκό πέλαγος. Διαθέτει οκτώ πέτρινες κατοικίες 55 τ.μ. αλλά και μια πολύ ιδιαίτερη, μακρόστενη και καμπυλωτή πισίνα με jacuzzi στην άκρη της αυλής, με εξαιρετική θέα. Σιδερένια κρεβάτια, ορατή λιθοδομή, κήποι με αρωματικά φυτά και ευρύχωρα μπαλκόνια συμπληρώνουν την εικόνα. Η μονάδα μάς δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε και το μικρό οικισμό της Αγίας Παρασκευής, κοντά στον οποίο βρίσκεται. Πρόκειται για μια χούφτα από πέτρινα σπίτια, που μέχρι πρόσφατα ήταν ερημωμένα, αλλά τα τελευταία χρόνια έχουν αναγεννηθεί χάρη στους «αναχωρητές του τουρισμού». Πολύ ιδιαίτερη περίπτωση διαμονής στην Τριόπετρα είναι και το «Triopetra Yoga Retreat» (www.astanga.gr), που αξιοποιεί το ενεργειακό τοπίο της περιοχής για διακοπές διαλογισμού και κάθαρσης. Θεραπευτικό μασάζ, μαθήματα γιόγκα και πιλάτες, ιδιαίτερες εκδρομές στην περιοχή είναι μερικές μόνο από τις επιλογές που προσφέρει όχι μόνο στους ενοίκους του, αλλά και σε απλούς επισκέπτες. Η μονάδα διαθέτει και εστιατόριο με μακροβιοτική κουζίνα.
Το Φραγκοκάστελο αποτελεί έναν ακόμη ιδιαίτερο προορισμό για διακοπές στον Νότο. Οι νεραϊδοπαρμένοι θα έρθετε εδώ στα τέλη Ιούνη, όταν οι συνθήκες της ατμοσφαιρικής πίεσης δημιουργούν την υγρή οπτασία των Δροσουλιτών. Οι υπόλοιποι θ’ απολαύσουμε όποια εποχή κι αν έρθουμε το τοπίο, το μικρό φράγκικο καστέλο σχεδόν πάνω στη θάλασσα και θα κολυμπήσουμε στην ιδιαίτερη παραλία Ορθή Άμμος, που το όνομα της είναι... βγαλμένο από τη ζωή: οι αμοθίνες είναι τόσο ψηλές, ώστε η παραλία φαντάζει σαν μια αμμώδης τσουλήθρα προς τη θάλασσα – απλώς υπέροχη. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να χαθεί στους επαρχιακούς δρόμους που οδηγούν σε σκονισμένα μποστάνια και μικροσκοπικούς οικισμούς ή σκαρφαλώστε ακόμη πιο ψηλά, στον Πατσιανό και στη Σκαλωτή για ν’ απολαύσετε το πανόραμα της ακτογραμμής.
Η Αγία Ρούμελη, πάλι, είναι καταχωρημένη στη συνείδηση των περισσότερων ως η έξοδος της Σαμαριάς. Κατά διαστήματα, οι πύλες του φαραγγιού «ανοίγουν» και ομάδες ευτυχισμένων –και ιδρωμένων– περιπατητών καταφτάνουν στην παραλία και πέφτουν στα βαθιά της νερά για το πιο δροσιστικό μπάνιο των διακοπών τους, μετά κάθονται σε κάποιο από τα ταβερνάκια της παραλίας, αναπληρώνουν τις θερμίδες που έχασαν από το περπάτημα και φεύγουν. Ως εκ τούτου, η Αγία Ρούμελη αποτελεί έναν απρόσμενα ήσυχο προορισμό για διακοπές. Η υποδομή βέβαια είναι στοιχειώδης, με πολύ απλά συγκροτήματα δωματίων, όπως το «Mashalis Apartments» (6973766992) ή τα «Artemis’ Studio» (2825091377), αλλά σε πραγματικά οικονομικές τιμές.
Αντίθετα, η Χώρα Σφακίων δεν έχει πολλά για να σας κρατήσει ως τόπος διαμονής, σίγουρα όμως θα περάσετε από δω καθώς θα εξερευνείτε με το αυτοκίνητο την περιοχή. Η πιο φευγάτη διαδρομή είναι αυτή που οδηγεί στο παλιό χωριό της Αράδαινας, περνώντας από τη γέφυρα που ενώνει τις δύο πλευρές του ομώνυμου φαραγγιού. Οι τολμηροί της παρέας θα κάνουν bungee jumping, ενώ οι υπόλοιποι θ’ αναζητήσουμε το κιόσκι που σερβίρει αυτές τις καταπληκτικές σφακιανές πίτες με τυρί και μέλι.
Η εμπειρία Νότος τελειώνει στην ακρότατη δυτική παραλία του Ελαφονησίου. Τι φινάλε... Η λεπτή κατάξανθη άμμος λαμπυρίζει και τα τιρκουάζ νερά διακόπτονται από εξωτικές αμμοθίνες. Το μπάνιο στο Ελαφονήσι μπορεί ν’ αποδειχτεί συγκλονιστική εμπειρία, αλλά υπό προϋποθέσεις. Η φήμη του έχει δημιουργήσει μια «κρούστα» τουριστικών υποδομών που αλλοιώνει κάπως τη μαγεία του τοπίου. Τον Αύγουστο ο χώρος πάρκιν είναι ασφυκτικά γεμάτος και τα beach bar κατακλύζουν με ξαπλώστρες όλη την παραλία, τον Σεπτέμβριο όμως η περιοχή βρίσκει τους γαλήνιους ρυθμούς της και τα ιριδίζοντα νερά της προσμένουν μόνο εσάς.
Ατελείωτη ενδοχώρα
Το πιο φευγάτο στοιχείο του νησιού είναι η ενδοχώρα του. Εδώ τα πάντα αλλάζουν. Μπορεί στον Λιμένα Χερσόνησου να γίνεται πανικός, αλλά στην Άνω Χερσόνησο, στο Πισκοπιανό και στις Ποταμιές ο χρόνος κυλάει με τελείως διαφορετικούς ρυθμούς. Στον Άγιο Νικόλαο μπορεί τα μπαράκια ν’ ανεβάζουν ντεσιμπέλ, αλλά λίγα χιλιόμετρα παραπάνω, στο οροπέδιο Λασιθίου, οι φτερωτές των μύλων γυρίζουν μέσα στη σιγαλιά. Βρίσκεσαι στο Ηράκλειο και πίνεις καφέ στην πολυσύχναστη Πλατεία του Αγίου Τίτου, αλλά αν διασχίσεις μόλις 14 χιλιόμετρα, θα βρεθείς στις Αρχάνες, έναν οικισμό-υπόδειγμα ήπιας ανάπτυξης. Το να επιλέξεις τις Αρχάνες για τόπο των διακοπών σου σημαίνει να περάσεις τις μέρες σου στον ίσκιο του ιερού βράχου των μινωιτών, τον Γιούχτα, μέσα στα αμπέλια, στις ελιές και τις χαρουπιές και ν’ ανακαλύψεις ιδιαίτερα μνημεία, όπως το φαράγγι της Αγίας Ειρήνης μέσα στο οποίο σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση το υδραγωγείο Μοροζίνι. Η περιοχή, εξάλλου, φημίζεται για τις περιποιημένες μικρές μονάδες της, όπως ο «Eliathos» (2810300550, www.eliathos.gr), ένα συγκρότημα 6 κατοικιών με ονόματα εμπνευσμένα από αστερισμούς, χτισμένες στην πλαγιά μιας καταπράσινης έκτασης 10 στρεμμάτων, μέσα σε ελαιώνες και αμπελώνες, με πανοραμική θέα στον παραδοσιακό οικισμό των Αρχάνων, στο ιστορικό βουνό του Γιούχτα και στο απέραντο γαλάζιο του κόλπου του Ηρακλείου. Πολύ καλή επιλογή και το «Kalimera Archanes Village» (2810752999, www.archanes-village.com), που αποτελείται από τρία ανεξάρτητα διατηρητέα κτίρια, πρόσφατα αναπαλαιωμένα, τα οποία συνδυάζουν την ατμόσφαιρα της
παλιάς Κρήτης με τις ανέσεις ενός σύγχρονου καταλύματος.
Το να μείνεις στην ενδοχώρα σημαίνει ότι θα βιώσεις ιδιαίτερες εμπειρίες διακοπών, όπως ο οινοτουρισμός στο «Κτήμα Πατεριανάκη» (2810226673, www.paterianakis.eu), 18 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο, στην έξοδο του χωριού Μελέσσες Πεδιάδος. Ο αμπελώνας βρίσκεται σε υψόμετρο εξακοσίων πενήντα μέτρων και περιλαμβάνει σύγχρονη μονάδα βιολογικής καλλιέργειας παραδοσιακών κρητικών και άλλων ποικιλιών, οινοποίησης, εμφιάλωσης, αλλά και φιλοξενίας. Οι βίλες που δημιουργήθηκαν πρόσφατα, προσφέρονται για φινετσάτες διακοπές υψηλού (οινο)πνεύματος.
Σίγουρα η διαμονή σε κάποιον ξενώνα της ενδοχώρας συχνά σημαίνει πολλά περισσότερα από το να επιλέξεις κατάλυμα. Οι ξενοδόχοι που αποφασίζουν να λειτουργήσουν στα ορεινά συχνά είναι άνθρωποι που επέστρεψαν στα χωριά τους οραματιζόμενοι μια αναβίωση των παλιών συνηθειών. Ξεχορταριάζουν τα παλιά μονοπάτια, πιάνουν επαφές με τους τοπικούς παραγωγούς, ψάχνονται όσον αφορά τις γεύσεις και τις ξεχασμένες συνταγές. Χαρακτηριστική περίπτωση το «Σπίτι των Κουρητών» (6945722052, www.kouritonhouse.gr) στα ορεινά του Ρεθύμνου, όπου λειτουργεί και το οικομουσείο «Κουρήτεια οδός». Στόχος του μουσείου να κατατοπίσει τον επισκέπτη ώστε να γνωρίσει όσο γίνεται πιο ουσιαστικά την περιοχή, την ποικιλία του αγροτικού πολιτισμού της αλλά και τα αρχαιολογικά μνημεία – μπορείτε να το δείτε και σαν έναν «τρισδιάστατο» οδηγό, που σας κατευθύνει στα γνωστά και άγνωστα αξιοθέατα της περιοχής. Παράλληλα, οργανώνει πληθώρα δραστηριοτήτων, όπως επισκέψεις σε τυροκομεία, ελαιουργεία, ρακοκάζανα και κεραμεία, αλλά και εξορμήσεις-περιηγήσεις στην ύπαιθρο, που συχνά περιλαμβάνουν ορειβασία, πεζοπορία, αναρρίχηση, σπηλαιολογία. Πέρα από τις πραγματολογικές γνώσεις, οι υπεύθυνοι του προγράμματος επιδιώκουν οι επισκέπτες να έρθουν σε επαφή με τους κατοίκους και να συμμετάσχουν βιωματικά στα ήθη και τα έθιμα της περιοχής. Το πιο εμβληματικό αξιοθέατο της περιοχής είναι η μονή Αρκαδίου. Οι επισκέπτες φτάνουν ως εδώ, μαγεύονται από την πρώιμη μπαρόκ πρόσοψή της, περιδιαβαίνουν τους χώρους της προσπαθώντας να θυμηθούν την ιστορία της, όπως την είχαν διδαχτεί στο σχολείο και... φεύγουν. Το οικομουσείο, όμως, θέλει ν’ αναδείξει όλη την αστείρευτη «ιστορική βιοποικιλότητα», προτείνοντας μια σειρά από εκδρομές που μας φέρνουν από το Πάνορμο και το Παντομάτριο, επίνειο της αρχαίας Ελεύθερνας, στο λατρευτικό σπήλαιο Μελιδόνι αλλά και το εργαστήριο μελισσοκομίας στις Σίσσες και φυσικά στο χωριό Μαργαρίτες, διεθνές κέντρο κεραμικής, αλλά και οικισμός με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον χάρη στις δεκαεφτά βυζαντινές εκκλησίες. Κορυφαία επίσκεψη είναι αυτή στον αρχαιολογικό χώρο της Ελεύθερνας, στην πόλη, στην Ακρόπολη και στη νεκρόπολη που άκμασε για 2 χιλιετίες και που σήμερα τα ερείπιά της μοιάζουν να ξεφυτρώνουν μέσα από την πυκνή μεσογειακή βλάστηση.
Στο Ρουσοσπίτι, έξι χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο, βρίσκουμε έναν πολύ ενδιαφέροντα ξενώνα, τις «Θημωνιές» (2831057010, www.cretevilla.gr). Η μονάδα είναι χτισμένη πάνω από τις πηγές του χωριού κι αποτελείται από τρεις ανεξάρτητες, νεόκτιστες κατοικίες-βίλες, ενταγμένες απόλυτα στο φυσικό περιβάλλον. Ο εξωτερικός χώρος είναι διαμορφωμένος σε δύο επίπεδα, κατάφυτος με δέντρα και βότανα της κρητικής γης. Εδώ βρίσκεται και η πισίνα, και λίγο παραπέρα η σκιερή κλιματαριά για μεσημέρια απόλυτου ραχατιού και δροσιάς. Ο ίδιος ο οικισμός, το Ρουσοσπίτι, είναι ένα χωριό με πανοραμική θέα, χτισμένο στην πλαγιά του Βρύσινα, από τα ελάχιστα του νομού που διατηρούν οικοδομήματα της εποχής της Ενετοκρατίας. Λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά βρίσκεται το χωριό Μύλοι, μέσα σε φαράγγι, που εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του πριν από 30 χρόνια και τώρα αποτελεί ένα πολύ ιδιαίτερο μνημείο για τους φυσιολάτρες επισκέπτες. Εδώ θα καθίσετε οπωσδήποτε στο παραδοσιακό καφενείο του οικισμού για να πιείτε μια ρακή.
Το συγκρότημα «Έναγρον» στον Αξό Ρεθύμνου (2834061611, www.enagron.gr) μπορεί να γίνει αφορμή για να γνωρίσετε ακόμη μία πτυχή της κρητικής ενδοχώρας. Η μονάδα αποτελείται από κτίρια μονώροφα και διώροφα που σχηματίζουν γειτονιές και θυμίζουν χωριό, είναι εξοπλισμένα με όλα τα απαραίτητα και μπορούν να φιλοξενήσουν από 2 ως 6 άτομα. Διακοπές εδώ όμως δεν σημαίνει μόνο ραχάτι. Ανάλογα με τις διαθέσεις τους, οι επισκέπτες μπορούν να συμμετάσχουν σε μια σειρά από αγροτικές δραστηριότητες. Στο κτήμα της μονάδας καλλιεργούνται ελιές, αμπέλια, οπωροφόρα δέντρα και λαχανικά, χωρίς να χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα και λιπάσματα. Με το ίδιο σκεπτικό παράγονται επίσης το γάλα και τα αβγά στη φάρμα. Οι επισκέπτες μπορούν όχι μόνο να παρακολουθήσουν τη διαδικασία συγκομιδής αλλά και να συμμετάσχουν σ’ αυτήν. Να μαζέψουν φρούτα και λαχανικά ή, ανάλογα με την εποχή, άγρια χόρτα. Αν βρεθείτε εδώ Σεπτέμβριο, αξίζει να συμμετάσχετε στην πανδαισία του τρύγου, ενώ τον Νοέμβριο μαζεύουν τις ελιές: το μάζεμα της ελιάς και η έκθλιψή της για την παραγωγή εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου γίνεται το χειμώνα, μετά τα μέσα του Νοέμβρη, και διαρκεί μερικές εβδομάδες, ανάλογα με την ποσότητα της παραγωγής. Τέλος, στις εγκαταστάσεις περιλαμβάνεται και μικρή τυροκομική μονάδα και σε τακτά διαστήματα οργανώνουν επιδείξεις τυροκόμησης από επαγγελματίες που προτιμούν να χρησιμοποιούν τις παραδοσιακές μεθόδους.
Επιπλέον, εδώ θα ζήσετε κατ’ αρχήν την ίδια τη ζωή του χωριού Αξός. Πρόκειται για ένα ζωντανό οικισμό εξακοσίων περίπου κατοίκων, με καφενεία, παντοπωλεία και ταβέρνες κι επτά βυζαντινές εκκλησίες χιλίων ετών περίπου, στο δρόμο προς τα πολυτραγουδισμένα Ανώγεια. Πάνω στη διαδρομή θα βρείτε την Παναγία την Καβουσανή με τις πολύ ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες και στο λόφο πάνω από το χωριό υπάρχουν τα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης, το Ανδρείον, ο ναός της Αφροδίτης Αστάρτης, κυκλώπεια τείχη και ερείπια από πολλά κτίρια. Υπάρχουν επίσης χαραγμένα σε τεράστιες πέτρες αποσπάσματα από γραφές (πιθανόν νόμοι).
Πού πάτε; Δεν τελειώσαμε! Τέσσερα χιλιόμετρα μακριά από το χωριό βρίσκουμε το Βενί, που φημίζεται για τα αγροτικά του προϊόντα, ενώ στα 3,5 χιλιόμετρα συναντάμε έναν οικισμό που απασχόλησε τα τελευταία χρόνια την επικαιρότητα όχι με τον πιο θετικό τρόπο, τα Ζωνιανά. Έξω από τη virtual reality της τηλεόρασης, το κτηνοτροφικό αυτό χωριό αποδεικνύεται ένας οικισμός με πλούσια και ζωντανή παράδοση. Τα Ανώγεια, φυσικά, είναι όχι μόνο το πιο γνωστό, αλλά και το πιο μεγάλο χωριό του Ψηλορείτη, με ισχυρές παραδόσεις, ήθη και έθιμα και ιδιαίτερες επιδόσεις στη μουσική. Το καλοκαίρι γίνονται πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις δίνοντάς σας άφθονες αφορμές για να τα επισκεφθείτε ξανά και ξανά. Η ζωή βέβαια του βουνού διατηρείται ανέπαφη στα μητάτα του Ψηλορείτη. Θα είστε πολύ τυχεροί αν παρακολουθήσετε τις κουρές την περίοδο του Μαΐου-Ιουνίου, την τελετουργική διαδικασία του κουρέματος των ζώων, που αποτελεί μέχρι και σήμερα ιδιαίτερα σημαντική εκδήλωση για τους βοσκούς.
Για διακοπές με φόντο τον Ψηλορείτη ωραία λύση είναι και ο ξενώνας «Αφροδίτη» (2834023017, www.ksenonasafroditi.gr) στον παραδοσιακό οικισμό των Πηγουνιανών σε ένα παλιό πέτρινο οίκημα που διαμορφώθηκε σε «προσωπικό» ξενώνα. Τα εξοπλισμένα διαμερίσματα μπορούν να φιλοξενήσουν έως πέντε άτομα, υπάρχει κήπος, αλλά και πισίνα.
Τέλος, μια πολύ ιδιαίτερη διεύθυνση για διαμονή στην ενδοχώρα του Ρεθύμνου είναι οι «Arcusvillas» (2831081104, www.arcusvillas.gr) στην Αργυρούπολη, 27 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο, στη διαδρομή της παλαιάς εθνικής οδού Ρεθύμνου-Χανίων. Μια ολόκληρη γειτονιά από βενετσιάνικα αρχοντικά του 14ου και του 15ου αιώνα στην παλιά γειτονιά Κιντάνα στην καρδιά της Αργυρούπολης, κηρυγμένα ως Διατηρητέο Αρχαιολογικό Μνημείο, διαμορφώθηκαν μετά την προσεκτική ανακαίνισή τους σε 5 ανεξάρτητες πολυτελείς κατοικίες με κουζίνα, τζάκι, υδρομασάζ, DVD player, Internet, laptop και δορυφορική τηλεόραση. Στον κήπο υπάρχει μπάρμπεκιου, πισίνα και ξυλόφουρνος. Φέτος είναι έτοιμοι να υποδεχτούν τους πρώτους επισκέπτες τους και φιλοδοξούν να τους προσφέρουν βενετσιάνικη φιλοξενία αντάξια της ομορφιάς του χωριού, γιατί η Αργυρούπολη συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πιο ιδιαίτερους οικισμούς της Κρήτης. Οι περισσότεροι γνωρίζουν τις πηγές της με τις αλλεπάλληλες γούρνες, που βρίσκονται πάνω στο δημόσιο δρόμο σε μέρος κατάφυτο, στο οποίο εδώ και κάποια χρόνια λειτουργούν αρκετές ταβέρνες. Όποιος όμως πάρει την παράκαμψη και βρεθεί στον οικισμό θα γνωρίσει ένα μνημειακό σύνολο πολύ ιδιαίτερο. Αξίζει να περπατήσετε το πέτρινο καλντερίμι που κυκλώνει τις παλιές συνοικίες του χωριού και σας φέρνει σε επαφή με αναπαλαιωμένα βενετσιάνικα μέγαρα και αρχαιολογικά αξιοθέατα, όπως το ρωμαϊκό ψηφιδωτό, και οθωμανικά κτίσματα. Μετά, θα καθίσετε στο παραδοσιακό οινομαγειρείο του χωριού που απέχει από την πλατεία μόλις είκοσι βήματα. Στην πλατεία θα βρείτε επίσης κάποια απλά καφενεία. Εννοείται ότι το χωριό αποτελεί καλή βάση για πολυποίκιλες εκδρομές προς τις παραλίες αλλά και την ενδοχώρα. Κατ’ αρχήν βρίσκεται πολύ κοντά σ’ ένα άλλο πολύ γνωστό παραδοσιακό χωριό, την Ασσή Γωνιά, και η διαδρομή (περίπου 9 χιλιόμετρα) που ενώνει τους δύο οικισμούς είναι από μόνη της αφορμή για την περιήγηση, καθώς περνάει μέσα από το φαράγγι της Ασσής Γωνιάς. Πολύ κοντά βρίσκεται και το νεραϊδένιο σκηνικό της ορεινής λίμνης Κουρνά, στις όχθες της οποίας θα βρείτε αρκετά και συμπαθητικά ταβερνάκια που μπορούν να σας σερβίρουν νόστιμα, απλά κρητικά πιάτα, όπως στακοβούτυρο με αβγά. Αν πάλι θέλετε θάλασσα, η πιο εύκολη επιλογή είναι η μεγάλη παραλία της Επισκοπής, που αποτελεί φυσική συνέχεια της επίσης αχανούς Γεωργιούπολης. Εδώ αναζητήστε το beach bar «Rocka’s» που έχει προτίμηση στα ροκ και ρέγκε ακούσματα.
Αν όμως ψάχνετε για μια μεγαλειώδη παραλία, τότε η πυξίδα σας θα δείξει τον Νότο του νομού. Προορισμός το Ροδάκινο (ναι, είναι όντως από τις πιο... ζουμερές παραλίες!). Η διαδρομή που θα σας φέρει από την Αργυρούπολη ως εδώ (Βιλανδρέδο, Αλώνες, Καλή Συκιά, Σελιά) περνάει από πολύ ενδιαφέροντα τοπία της ενδοχώρας και σκαρφαλώνει μέχρι τα 800 μ. υψόμετρο προσφέροντας θεαματική θέα στο Λιβυκό.
Τέλος, γνωριμία με την ενδοχώρα δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι θα μείνετε μακριά από τη θάλασσα. Αν επιλέξετε, για παράδειγμα, τον «Φλοίσβο» (2822031275, www.flisvos-villas.gr) στα Νωπήγεια Κισσάμου, θα έχετε τη θάλασσα στα πόδια σας, ενώ ταυτόχρονα οι πιο όμορφες ορεινές διαδρομές απέχουν από εδώ ελάχιστα χιλιόμετρα. Το συγκρότημα περιλαμβάνει δύο ανεξάρτητες πετρόκτιστες κατοικίες, το «Κοχύλι» και το «Βότσαλο», πλήρως εξοπλισμένες και διαρρυθμισμένες σε δύο επίπεδα.
Kρητη, Η πατριδα της μεσογειακης κουζίνας
Οι food writers δηλώνουν ξετρελαμένοι με την κρητική κουζίνα, την κορυφαία τοπική κουζίνα της Ελλάδας, που έκανε παγκόσμια μόδα τη «μεσογειακή διατροφή». Ο πλούτος και η αυτάρκεια της κρητικής γης ευθύνονται για ένα προικισμένο γευστικό τοπίο εδώ και αιώνες, ενώ σήμερα δεν λείπουν και οι δημιουργικές προσεγγίσεις των κρητικών συνταγών από ανήσυχους σεφ.
Όσοι επιλέγουν την Κρήτη για διακοπές, πιστεύουν συνήθως ότι θα βρεθούν σ’ έναν τόπο «αυθεντικό», όπου οι γεύσεις παραμένουν αναλλοίωτες, ίδιες επί αιώνες, και όπου αγέρωχοι Κρητικοί, που ξημεροβραδιάζονται στα καφενεία, φιλεύουν τους περαστικούς τσικουδιές. Η εικόνα δεν είναι και τόσο science fiction. Αν γνωρίζεις πού ν’ αναζητήσεις την παραδοσιακή κουζίνα ή αν ψάξεις γι’ αυτή, θα γευτείς σίγουρα την αυθεντική κρητική γαστρονομία – π.χ. σαλιγκάρια με χόντρο, ελαιόλαδο αρωματισμένο με τα αρωματικά φυτά του νησιού, κριθαρένια κουλούρια, καλτσούνια, κρεατόπιτες, ομαθιές και πολλά ακόμη πεντανόστιμα. Η κρητική κουζίνα έχει διατηρήσει την αυθεντικότητά της και είναι ευρέως διαδεδομένη και αγαπητή. Σε κάθε γωνιά του νησιού θα βρείτε ανθρώπους που μαγειρεύουν νόστιμα, με μεράκι και γνώση των απλών υλικών (αν εξαιρέσουμε, βέβαια, κάποιες ταβέρνες της αρπαχτής και του «ζες πλιζ», όπου το φαγητό είναι από αδιάφορο ως κακό). Είναι αυτοί που δεν ξέχασαν την ταυτότητά τους και δεν προσπάθησαν να «βελτιώσουν» το τσιγαριαστό κουνέλι με... κρέμα γάλακτος!
Σε μικρά καφενεία απομονωμένων χωριών και σε ταβερνούλες που δεν σου γεμίζουν και πολύ το μάτι θα φάτε... ό,τι βγάλει το τσουκάλι: αυτό που τρώνε δηλαδή και οι ίδιοι, βασισμένο αποκλειστικά σε δικές τους πρώτες ύλες. Θα γευτείτε μια απλή ομελέτα με ολόφρεσκα αβγά όπου κι αν σταθείτε. Θα απολαύσετε χορτοκαλίτσουνα στο οροπέδιο της Νίδας, νερένιες μυζηθρόπιτες στα Μέσα Μουλιανά και αέρινες σφακιανές πίτες, με ξινομυζήθρα κατευθείαν από το μητάτο, στον ορεινό Καλλικράτη, κούκλη (δηλαδή κόκορα στην κατσαρόλα, με ή χωρίς ντομάτα), σφακιανό γιαχνί (πάντοτε άσπρο) ή πέρδικες με πιλάφι στην Ανώπολη. Αν βρεθείτε στον Κρούστα ή στα Μέσα Μουλιανά Λασιθίου και δοκιμάσετε τα «σκιουφιχτά» μακαρόνια με τον ξηρό ανθότυρο, σίγουρα οι όροι «παραδοσιακή κουζίνα» και «χειροποίητα ζυμαρικά» θα αποκτήσουν για εσάς άλλο νόημα.
Στο Ρέθυμνο και στα ορεινά χωριά του θα σας κερδίσει η γλυκόπικρη γεύση του στιφάδου με ασκορδουλάκους (βολβούς) αντί κρεμμύδια και το τσιγαριαστό αρνάκι με σταμναγκάθι ή γιαούρτι. Οι φίλοι του πατσά θα ενθουσιαστούν με τα «από μέσα», δηλαδή τα εντόσθια και την κοιλιά του αρνιού, που τυλίγονται γύρω από τα καψαλισμένα ποδαράκια του. Αν δεν είστε λάτρεις των extreme γεύσεων, αρκεστείτε στα πιο βατά. Όπως εκείνο το απρόσμενα νόστιμο χταπόδι με τις αβρωνιές στον Άνω Σταλό ή τις υπέροχες σουπιές με τις ελιές και τα μάραθα στην Κάτω Ζάκρο. Και τα δύο όμως είναι πιάτα που, λόγω των εποχικών τους υλικών, θα τα βρείτε μόνο την άνοιξη.
Δοκιμάζοντας τα λιτά φαγητά των Κρητικών, θα κατανοήσετε τι είναι αυτό που, πέρα από κάθε έννοια υγιεινής διατροφής, έχει ξετρελάνει τους food writers, που ασχολούνται μανιωδώς με την κρητική δίαιτα. Το καθημερινό τους τραπέζι, βλέπετε, βασίζεται ακόμα στα λαχανικά και στα αναρίθμητα άγρια χόρτα του νησιού, στα κριθαρένια παξιμάδια, στις ελιές και στο υπέροχο, αν και όχι πάντα εξαιρετικό παρθένο, ελαιόλαδό τους. Τιμούν, βέβαια, και τα κουνέλια, τους λαγούς –όταν τους βρουν–, το χοιρινό, τα αρνιά και τα κατσίκια, τα οποία ενίοτε χρειάζεται να κυνηγήσουν παρότι τους ανήκουν, καθώς συνήθως τα αφήνουν να βόσκουν ελεύθερα (φουργιάρικα) στα βουνά. Αποφεύγουν το μοσχάρι, που το αποκαλούν απαξιωτικά και «βούι». Μην κοιτάτε που, αν τύχει και σας καλέσουν για τραπέζι στο σπίτι τους –όπου ενδέχεται να δοκιμάσετε και το περίφημο κρητικό πιλάφι των γάμων (ή αλλιώς γαμοπίλαφο) με το «θανατηφόρο» στακοβούτυρο–, θα φάτε τόσο κρέας (βραστό, οφτό, τσιγαριαστό) όσο δεν έχετε φάει την τελευταία δεκαετία. Το κάνουν για να σας περιποιηθούν και για να μπορούν να πιουν μαζί σας – με τα χορταράκια, το κρασί δεν τραβιέται!
Δύσκολα θα γευτείτε την αληθινή κουζίνα της Κρήτης τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, οπότε γίνεται το έλα να δεις σε ταβέρνες και εστιατόρια. Ψαροταβέρνες υπάρχουν πολλές και οι περισσότερες είναι καλές. Φροντίστε να μάθετε ποιος ψαρεύει με δικό του καΐκι και προτιμήστε τον. Αναζητήστε γεύσεις που σπανίζουν σε άλλους τόπους, όπως τη σαλάτα του γιαλού (με το κόκκινο φύκι στο ξίδι) ή την περιβόητη αχινοσαλάτα, που θα τη βρείτε μάλλον εύκολα στο Ηράκλειο και στα Χανιά. Σκάρους προτιμάμε τους πολύχρωμους του Λιβυκού Πελάγους. Όταν σας τους προτείνουν μάλιστα με όλα τα εντόσθιά τους –εκτός της χολής– σημαίνει ότι είναι πολύ φρέσκοι. Η κολοχτύπα (ή αλλιώς καραβίδα και, σε άλλα μέρη, λύρα ή αστακούδι) είναι ένα γευστικότατο μαλακόστρακο. Προτιμήστε τη βραστή, καθώς έτσι βγαίνει όλη η γλύκα της. Τολμήστε ακόμα και το ροφό με τους μπαμιέδες (μπάμιες), και να είστε σίγουροι ότι θ’ αλλάξετε γνώμη γι’ αυτά τα λαχανικά.
Μη φύγετε από το νησί αν δεν επισκεφθείτε τουλάχιστον μία από τις κορυφαίες ταβέρνες του, τιμημένες με Βραβείο Ελληνικής Κουζίνας το 2009. Αυτή τη νόστιμη διαδρομή θα την ξεκινήσουμε από τα δυτικά. Στα Χανιά θα βρείτε τον «Χρυσόστομο» (Δευκαλίωνα & Ικάρου, 2821057035) με τα πεντανόστιμα μαγειρευτά και τα πολύ καλά κρέατα, τόσο στη σχάρα όσο και στον ξυλόφουρνο. Λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη, στον ημιορεινό Άνω Σταλό, πιάνουμε τραπέζι στο «Λεβέντη» (2821068155). Αυτή η πετρόχτιστη κρητική ταβέρνα επιφυλάσσει πολλές σπεσιαλιτέ από την τοπική κουζίνα: στάκα, σταμναγκάθι σαλάτα, χταπόδι με αβρονιές, ασκορδουλάκους, σύγκλινο, μαραθόπιτες, λουκάνικα αλλά και απάκι στη σχάρα. Τα φαγητά, εννοείται, εναλλάσσονται ανάλογα με την εποχή και τη διαθεσιμότητα των υλικών. Στους Αρμενούς Ρεθύμνου βρίσκουμε τον «Αλέκο» (2831041185), στο χώρο ενός παλιού καφενείου που έχει διαμορφωθεί σε μια ξεχωριστή κρητική ταβέρνα, όπου θα δοκιμάσετε μεγάλη ποικιλία από ψητά κρέατα και γευστικά μαγειρευτά, από μια μαγείρισσα που φαίνεται να κατέχει καλά τα μυστικά της κρητικής κουζίνας. Τέλος, στο Σκαλάνι Ηρακλείου βρίσκουμε τον «Νίκο Μαραζάκη» (2810731435). Σ’ αυτό το λιτό μαγαζί δεν θα έρθετε για το
διάκοσμο, αλλά για να δοκιμάσετε υποδειγματική κρητική κουζίνα, όπως θα την έφτιαχναν στα σπίτια τους οι πιο άξιες μαγείρισσες του νησιού. Να ζητήσετε οπωσδήποτε χόντρο και πηχτή, αλλά και όποιο εποχικό μαγειρευτό βγάλει η κατσαρόλα της κυρίας Μαραζάκη.
Σχεδόν παντού υπάρχουν ψαγμένοι εστιάτορες που προσπαθούν να συνεχίσουν την παράδοση του νησιού τους. Ακόμα και στις πιο μεγάλες πόλεις, καταφέρνουν να σερβίρουν μια ευπρόσωπη αστική κουζίνα που εκφράζεται στο κρητικό ιδίωμα. Δεν είναι λίγα τα εστιατόρια που σερβίρουν αξιόλογα παραδοσιακά πιάτα ή και ελαφρώς «πειραγμένα», ώστε ν’ ανταποκρίνονται στις σύγχρονες τάσεις του fusion ή της λατρείας των μυριστικών και των εξωτικών μπαχαρικών (ο «Μύλος του Κερατά» στον Πλατανιά, το «Πηγάδι του Τούρκου» στα Χανιά, η «Αυλή» στο Ρέθυμνο).
Σπανιότερα θα έχετε την ευκαιρία να δοκιμάσετε «έντεχνη» κουζίνα – εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, προτείνεται μόνο από τα top εστιατόρια κάποιων ξενοδοχείων. Σ’ αυτήν την κατηγορία ξεχωρίζει «Calypso» (ξεν. «Elounda Peninsula All Suite Hotel», 2841068250), που τιμήθηκε με «Χρυσό Σκούφο» το 2009. Εδώ θα βρείτε σύγχρονη δημιουργική κουζίνα της θάλασσας, όπως τη δίδαξε ο κοσμήτωρ της γαλλικής μαγειρικής των ψαριών Jacques Le Divellec, που συνδυάζει τον εκλεπτυσμένο εξωτισμό με χαρακτηριστικές τοπικές νότες κι εξελίσσεται από τον σεφ Jean Charles Metayer. Πιάτα όπως η σφυρίδα κονφί με καυτερές πιπεριές και άγριο θυμάρι είναι μια απλή ένδειξη του πώς ένας ταλαντούχος σεφ μπορεί να φτιάξει σπουδαία πιάτα αξιοποιώντας κορυφαίες πρώτες ύλες.
Παράλληλα, θα διαπιστώσετε ότι σε όλα τα πολυσύχναστα τουριστικά μέρη (Ηράκλειο, Μάλια, Ρέθυμνο, Χανιά, Παλιόχωρα) έχουν ανοίξει και κάποια έθνικ εστιατόρια. Οι κουζίνες που εκπροσωπούνται καλύτερα είναι η κινέζικη και η μεξικάνικη, αλλά συναντήσαμε και τυνησιακή, και ρώσικη. Ξεχωριστή περίπτωση το υπέροχο πολυνησιακό «Blue Lagoon» –με sushi bar– στο «Elounda Beach». Μια άλλη τάση που έχει αρχίσει να διαφαίνεται είναι τα new-age vegetarian εστιατόρια, που απευθύνονται μεν σε όσους νοιάζονται γι’ αυτήν τη διάσταση της διατροφής, αλλά προσελκύουν και τους αμύητους χάρη στη νόστιμη κουζίνα τους.
Όπου κι αν ταξιδέψετε στο νησί, θα νιώσετε πως το κρασί –και η τσικουδιά, βέβαια– παίζει σπουδαίο ρόλο στη ζωή των Κρητικών. Σπάνια κάθονται στο τραπέζι χωρίς να τσουγκρίσουν ένα ποτήρι, ενώ το πρώτο πράγμα που θ’ ακούσεις για καλωσόρισμα είναι η ερώτηση «Ίντα θα πιεις;» ή η «προσταγή» στον καφετζή «Κέρασε τα κοπέλια μια ρακή!». Ο Κρητικός είναι περήφανος και για το κρασί του. Αν το σπίτι του είναι μικρό, δεν πειράζει, αρκεί να ’χει μεγάλο αμπέλι – «Σπίτι όσο σε βάνει, αμπέλι όσο μπορείς», λέει μια παλιά παροιμία του τόπου. Με τέτοια παράδοση και αγάπη, εύλογα θ’ αναρωτηθεί κανείς γιατί η εικόνα των κρασιών του νησιού έχει μείνει στάσιμη. Οι λόγοι είναι πολλοί. Από τη μία φταίει ο ήλιος, που καίει τα πάντα. Από την άλλη, η προσήλωση στην παραδοσιακή γεύση λειτουργεί ως τροχοπέδη.
Λεξικο γευσης
Αβρωνιές Είδος αναρριχητικού φυτού, με ελαφρά πικρή γεύση, που μοιάζει λίγο με τα άγρια σπαράγγια.
Απάκι Καπνιστό χοιρινό κρέας, συνήθως ψαρονέφρι.
Ασκορδουλάκοι Οι βολβοί τουρσί θεωρούνται κλασικό συνοδευτικό της τσικουδιάς.
Ασκόλυμπροι Άγρια χόρτα που εκτιμώνται ιδιαίτερα για τα αγκαθωτά φύλλα τους και τις λευκές ρίζες τους.
Γαμοπίλαφο Πιλάφι με κρέας από τα ζώα (πρόβατα συνήθως) που προσφέρουν στους παραδοσιακούς γάμους.
Κουκουβάγια Κριθαρένιο παξιμάδι με λάδι, ντομάτα και ρίγανη με ή χωρίς φέτα, δημιούργημα της νέας κρητικής κουζίνας.
Καλτσούνια ή μυζηθροπιτάκια Παρότι περιέχουν τυρί, αυτά τα τηγανητά πιτάκια σερβίρονται συνήθως με μέλι, μετά το φαγητό.
Κατιμέρια Κουλουράκια απ’ το Λασίθι με μυζήθρα και πετιμέζι.
Μαγγίρι Ζυμαρικό που βράζει και μπαίνει στις σούπες ή τηγανίζεται.
Μπουμπουριστοί Τρόπος μαγειρέματος των χοχλιών (σαλιγκαριών) στο τηγάνι με αρισμαρί (δενδρολίβανο) και ξίδι.
Ξεροτήγανα Γλύκισμα από τηγανητά φύλλα τυλιγμένης ζύμης. Συγγενεύουν γευστικά με τις δίπλες.
Ξιδάτα λουκάνικα Τυπικά κρητικά λουκάνικα με έντονη τη γεύση του ξιδιού. Μερικές φορές γίνονται με καπνιστό κρέας.
Ξινόχοντρος ή χόντρος Παρασκευάζεται με αλεσμένο σιτάρι και ξινισμένο γάλα και μαγειρεύεται με διάφορους τρόπους (με σαλιγκάρια, σε σούπες, με λαχανικά).
Οφτό 1. Ψητό. 2. Τρόπος ψησίματος του κρέατος στον Μυλοπόταμο. Τοποθετούν μεγάλα κομμάτια κρέατος όρθια, περασμένα σε σούβλες, γύρω από τη φωτιά που καίει.
Πατούδα Γλυκά πιτάκια με γέμιση ξηρών καρπών και κανελογαρίφαλο – στην όψη και τη γεύση θυμίζουν τα σαρακοστιανά σκαλτσούνια.
Σαμουσάδες Τηγανητά, γλυκά πιτάκια, γεμισμένα με αμύγδαλα και καρύδια.
Σαρικόπιτες Είδος στριφτής, σαν σαρίκι, τυρόπιτας, που γίνεται με ξινομυζήθρα.
Στάκα Αυτό που μένει αφού ψηθεί η πέτσα του γάλακτος και αφαιρεθεί το βούτυρο. Λέγεται και α(ν)θόγαλο.
Στακοβούτυρο Βούτυρο από το ψήσιμο της στάκας.
Σύγκλινο Κομμάτια καπνιστού ή τσιγαρισμένου χοιρινού κρέατος, που διατηρούνται μέσα στο λίπος του χοίρου (γλίνα).
Σφακιανό γιαχνί ή τσιγαριαστό Αρνίσιο κρέας, σιγομαγειρεμένο στην κατσαρόλα με λάδι και κρεμμύδι, χωρίς καθόλου νερό.
Σφακιανές πίτες Αέρινες πίτες, με γέμιση μυζήθρας ή ξινομυζήθρας, που ψήνονται στην πλάκα ή στο τηγάνι, χωρίς λάδι, και τρώγονται σκέτες ή με μέλι.
Χανιώτικη τούρτα Πασχαλινή κρεατόπιτα με φύλλο ζυμωμένο με το ζωμό του αρνιού. Περιέχει βραστό αρνί, μυζήθρα, μαλάκα (γραβιέρα σε πρώιμο στάδιο ωρίμασης) και βάλσαμο (δυόσμο).
Φυσιολατρικα must: παραλιες και εκδρομες
Αν δεν μυρίσετε το χαρακτηριστικό άρωμα του δίκταμου, αν δεν ξεκουραστείτε στη σκιά ενός αειθαλούς πλάτανου, αν δεν σταθείτε να κοιτάξετε με δέος τα βράχια να υψώνονται από πάνω σας σ’ ένα φαράγγι, τότε κάτι σας έχει διαφύγει από το ταξίδι σας: η απίστευτη φυσική ομορφιά της Κρήτης. Στον ομφαλό της νοτιοανατολικής Μεσογείου, η Κρήτη είναι ανοιχτή στα ρεύματα και των τριών ηπείρων που την περιβάλλουν. Όχι μόνο ο πολιτισμός της αλλά και το τοπίο της μαρτυρούν ανάγλυφα τις πλούσιες επιδράσεις που δέχτηκε. Εδώ θα βρείτε είδη της χλωρίδας και της πανίδας τόσο της Ευρώπης όσο και της Αφρικής αλλά και της Ασίας. Ταυτόχρονα, όμως, ως νησί, διαθέτει ένα βαθμό απομόνωσης, ενώ η έκτασή της είναι αρκετά μεγάλη ώστε να μπορεί να θρέψει τον πληθυσμό της. Έτσι εξηγείται ο αριθμός των ενδημικών ειδών – ειδικά η χλωρίδα της είναι μοναδική: 210 είδη και υποείδη, το 44% όλων των ενδημικών φυτών στα νησιά του Αιγαίου, φυτρώνουν αποκλειστικά στη Μεγαλόνησο. Κατά τη διάρκεια της σύντομης άνοιξής της, τα οροπέδια γεμίζουν από δεκάδες λεπτεπίλεπτα αγριολούλουδα, γνωστά σε όλους τους βοτανολόγους του κόσμου. Ακόμη και στο κέντρο των πόλεων, στην οδό Χαλήδων στα Χανιά π.χ., μπορούμε να δούμε από τον Απρίλιο μέχρι τον Μάιο, στον πέτρινο τοίχο ενός παλιού σπιτιού να ανθίζει η petromarula, ενδημικό της Κρήτης, με τις χαρακτηριστικές γαλάζιες ταξιανθίες. Οι εκδρομές που θα σας αποκαλύψουν την ανεξάντλητη αυτή ποικιλία θέλουν γνώσεις. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μόνο αν έχετε μαζί σας κάποιον ειδικό μπορείτε να τις πραγματοποιήσετε. Μια καλή (και προπαντός εύκολη εναλλακτική) λύση είναι να αναλάβετε εσείς οι ίδιοι την... επιμόρφωσή σας. Μην τρομάζετε, είναι πιο απλό απ’ ό,τι ακούγεται. Εννοούμε απλά να επισκεφθείτε τρία ιδρύματα που παρουσιάζουν με συναρπαστικό τρόπο τη φύση του νησιού και που σίγουρα θα σας δώσουν υλικό για εξερευνήσεις. Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης του Πανεπιστημίου Κρήτης (Λεωφ. Κνωσού, Ηράκλειο, 2810324366) είναι το καλύτερο σημείο για να ξεκινήσει κανείς. Η έκθεση είναι στημένη με πολύ σύγχρονο μουσειολογικά τρόπο και σίγουρα θα συναρπάσει τόσο τους μικρούς όσο και τους μεγάλους της παρέας. Το ενυδρείο Cretaquarium-Θαλασσόκοσμος (2810337788) στην πρώην αμερικάνικη βάση Γουρνών, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Ηράκλειο, είναι η δεύτερη εκ των ων ουκ άνευ επίσκεψή σας. Το ενυδρείο έχει στηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να κατανοήσετε καλύτερα τα θαλάσσια οικοσυστήματα της Κρήτης. Μάλιστα, κάποιες δεξαμενές του είναι φτιαγμένες σε πιστή αντιστοιχία με πραγματικά θαλάσσια περιβάλλοντα του νησιού (ομολογούμε ότι «κοπήκαμε» κάπως, όταν είδαμε τον υποθαλάσσιο κόσμο στο Βάι με τα καρχαριοειδή...). Τέλος, το πιο πρόσφατο μουσείο που ασχολείται με τη φυσική ιστορία (άνοιξε μόλις πέρυσι) είναι το Παλαιοντολογικό Μουσείο Ρεθύμνου (2831023083) που στεγάζεται στο οθωμανικό τέμενος Μασταμπά, με την ιδιάζουσα αρχιτεκτονική με τους εννιά τρούλους. Η παλαιοντολογική συλλογή του Δήμου Ρεθύμνου, που έχει παραχωρηθεί στο Μουσείο, αποτελεί τη βάση του υλικού. Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει ένα σημαντικό μέρος της εξελικτικής πορείας της Κρήτης, των γεωλογικών και παλαιοντολογικών μεταβολών που υπέστη σ’ ένα βάθος χρόνου 300 εκατομμυρίων ετών. Πρωτότυπα ευρήματα των ενδημικών θηλαστικών σε αναπαραστάσεις σε πραγματικό μέγεθος και σε ανατομική διάταξη πλαισιώνουν την παρουσίαση. Ξεχωρίζουν οι νάνοι κρητικοί ελέφαντες, οι νάνοι ιπποπόταμοι και τα πολύμορφα κρητικά ελάφια – ιδιαίτερα το ροπαλόμορφο ελάφι του Ρεθύμνου (Candiacervus ropalophorus), το οποίο και αποτελεί το λογότυπο του Μουσείου. Στον κατάλληλα διαμορφωμένο κήπο 2,5 στρεμμάτων, έχουν ήδη φυτευτεί δέντρα και φυτά που ευδοκιμούν στην Κρήτη, όπως πλάτανοι, νεραντζιές, χαρουπιές, κρητικοί φοίνικες, πικροδάφνες και δάφνες καθώς και θάμνοι, όπως αγριοτριανταφυλλιές, κουμαριές, σχίνοι, μυρτιές, λεβάντα, δίκταμο, λυγαριές, δεντρολίβανο και αγριολεβάντα.
Το τοπίο της Κρήτης είναι μοναδικό, ωστόσο στους βιαστικούς ένα μεγάλο ποσοστό του μεγαλείου του θα περάσει απαρατήρητο. Εξάλλου, η πρώτη γνωριμία μπορεί να είναι παραπλανητική. Σίγουρα η θάλασσα απλώνεται καταγάλανη και σε προσκαλεί να κολυμπήσεις. Οι ατελείωτοι ελαιώνες συμπληρώνουν το τυπικό μεσογειακό τοπίο, κατά τ’ άλλα, όμως, μια πρώτη διαδρομή (από το Ηράκλειο στη Χερσόνησο, π.χ.) μπορεί ν’ αποδειχτεί απογοητευτική. Υπεραξιοποιημένη τουριστικά ακτογραμμή, υπερβοσκημένα γυμνά βουνά, καλλιεργούμενες εκτάσεις. Πού βρίσκονται λοιπόν τα μνημειακά τοπία, για τα οποία τόσα και τόσα έχουν γραφτεί;
Υπομονή, κάποια θα φανερωθούν στο δρόμο σας χωρίς εσείς να καταβάλετε ιδιαίτερο κόπο. Για μια εκδρομή στο φοινικόδασος του Βάι, για παράδειγμα, στο ανατολικότερο άκρο του νησιού,
θα γράψετε αρκετά χιλιόμετρα στο κοντέρ, μόλις όμως κατεβείτε από το αυτοκίνητο, θα συναντήσετε ένα μοναδικό τοπίο, λες και η Αφρική μετακόμισε στην Ευρώπη.
Κάποια άλλα αξιοθέατα όμως χρειάζονται υπομονή και προπαντός... περπάτημα! Για παράδειγμα, η λιμνοθάλασσα του Μπάλλου στη Γραμβούσα, που το συναρπαστικό τοπίο της στη μύτη της Χερσονήσου της Γραμβούσας, αποκαλύπτεται μόνο σε όσους θα οδηγήσουν αρκετά χιλιόμετρα χωματόδρομου και φυσικά θα περπατήσουν (εναλλακτικά, υπάρχει και καραβάκι από τα Χανιά, αλλά συχνά... κουνάει).
Αυτές, και άλλες πολλές, είναι οι «ντίβες» του κρητικού τοπίου. Ακόμη όμως και στις πιο συμβατικές διαδρομές σας, μπορείτε να χαρείτε την κρητική φύση, αρκεί να ξέρετε τι θα προσέξετε, τι θα αφουγκραστείτε, και –γιατί όχι;– τι θα «μυρίσετε» – εξάλλου, τα αρωματικά φυτά της Κρήτης είναι διάσημα. Μην υποτιμάτε λοιπόν τους θαμνώνες που προσπερνάτε, τις μικρές ρεματιές και τις αναρίθμητες παραλίες. Παρά τις έντονες ανθρώπινες επιδράσεις, διατηρούν σε μεγάλο βαθμό τη φυσικότητα τους, δηλαδή στοιχεία της αρχέγονης σύνθεσής τους, με κυριότερο χαρακτηριστικό την πλούσια βιοποικιλότητά τους.
Ακόμη και στις πιο αξιοποιημένες αμμουδιές (στην αχανή Γεωργιούπολη, π.χ.) οι κολυμβητές συμβιώνουν μ’ έναν… προαιώνιο κάτοικο του νησιού, γνωστό ήδη από μινωϊκές παραστάσεις, τον κρίνο της θάλασσας. Ανθίζει από τον Αύγουστο μέχρι τον Σεπτέμβριο και τα μεγάλα λευκά άνθη του σκορπούν έντονο άρωμα. Η χλωρίδα όμως των παραλιών δεν τελειώνει εδώ. Ειδικά την άνοιξη, από τον Μάρτιο μέχρι τις αρχές Ιουνίου, μεταβάλλονται σε ανθισμένους λειμώνες: άγριες βιολέτες, περικοκλάδες με λευκορόδινα λουλούδια, αμάραντοι, κενταυρίες βρίσκονται στην κορυφαία στιγμή της ανθοφορίας τους προσφέροντας μία τελείως διαφορετική εικόνα στις κρητικές ακτές. Από τα δεκάδες είδη που φυτρώνουν στα βράχια, ας σταθούμε μόνο σε ένα, το κρίταμο, ένα μικρό θάμνο που τα σαρκώδη φύλλα του οι ντόπιοι τα τιμούν ως εξαιρετικό μεζέ. Το σύμβολο όμως της παραθαλάσσιας Κρήτης είναι ο φοίνικας του Θεόφραστου, ένα σπάνιο ενδημικό δέντρο του νησιού που φυτρώνει και σχηματίζει δάση σε υγρές ρεματιές κοντά σε αμμουδερές παραλίες. Πρώτος το περιέγραψε ο αρχαίος φυσιοδίφης Θεόφραστος – εξ ου και το όνομά του. Το γνωστότερο δάσος φοίνικα απαντιέται στο Βάι της ανατολικής Κρήτης, έκτασης 120 περίπου στρεμμάτων, ενώ ειδικά σηματοδοτημένα μονοπάτια σάς επιτρέπουν να γνωρίσετε το μοναδικό αυτό βιότοπο. Στη λίμνη Πρέβελη, στις εκβολές του Κουρταλιώτη, φυτρώνει η δεύτερη πιο ακμαία συστάδα, ενώ μικρότερες λόχμες συναντάμε στον Αλμυρό της Γάζης (δυτικά του Ηρακλείου), στην παραλία της μονής του Αγίου Νικήτα κάτω από το χωριό Αχεντριάς αλλά και αλλού.
Οι παραλίες της Κρήτης δέχονται επισκέπτες όλων των ειδών – και δεν εννοούμε μόνο τους τουρίστες. Στις αμμουδιές του Κόκκινου Πύργου (Μεσαρά), καθώς και στις παραλίες του Ρεθύμνου (στη Σκαλέτα) και των Χανίων (από Κολυμπάρι μέχρι Πλατανιά και στη χερσόνησο Ροδοπού) φωλιάζει η προστατευόμενη θαλάσσια χελώνα Caretta-Caretta. Στις βραχώδεις ακτές, στα δεκάδες θαλάσσια σπήλαια, ξαποσταίνει η μεσογειακή φώκια. Η νήσος Ντία, πάλι, απέναντι από τις ακτές του Ηρακλείου, φιλοξενεί το μεγαλύτερο πληθυσμό στον κόσμο του προστατευόμενου γερακιού Μαυροπετρίτη, ενώ η Χρυσή (Γαϊδουρονήσι) με το δάσος των θαλασσόκεδρων, απέναντι από την Ιεράπετρα, φημίζεται για ένα φαινόμενο πραγματικά μοναδικό: η αμμουδιά της αποτελείται από αμέτρητα μικροσκοπικά κελύφη. Εκτεταμένα δάση θαλασσόκεδρων συναντάμε ακόμη στη Γαύδο και τη Γαυδοπούλα.
Μεγάλοι υγροβιότοποι δεν υπάρχουν στην Κρήτη. Τα περισσότερα ποτάμια του νησιού είναι χείμαρροι με περιοδική ροή, που σε ορισμένες περιπτώσεις σχηματίζουν έλη στις εκβολές τους. Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν φτιαχτεί τρεις τεχνητές λίμνες (Αγιάς, Μπραμιανού και Αλμυρού). Μόνη φυσική λίμνη του νησιού και σημαντικός βιότοπος είναι η λίμνη Κουρνά στη Γεωργιούπολη. Εγκιβωτισμένη στις παρυφές των Λευκών Ορέων, προκαλούσε ανέκαθεν το δέος των ντόπιων λόγω του μεγάλου βάθους της – παλιότερα πίστευαν ότι είναι άπατη. Στις όχθες της φυτρώνουν λυγαριές, πικροδάφνες, αγριάμπελο και καλάμια, όπου διαχειμάζουν μεταναστευτικά πουλιά, κύκνοι, πάπιες, φαλαρίδες, ενώ όλο το χρόνο παρατηρούνται τα αρπακτικά σπιζαετός και χρυσαετός.
Στις ρεματιές της Κρήτης φυτρώνει κι ένα δέντρο συνδεδεμένο με αναρίθμητους θρύλους, ο πλάτανος ο κρητικός. Μοιάζει πολύ με τον πλάτανο που φυτρώνει στην υπόλοιπη Ελλάδα, με μία μεγάλη διαφορά όμως: είναι αειθαλής. Ο αρχαίος μύθος λέει ότι το προνόμιο να κρατάει τη φυλλωσιά του όλο το χρόνο το απέκτησε επειδή φιλοξένησε στον ίσκιο του το θεϊκό ζεύγος του Δία και της Ευρώπης. Μεμονωμένα δέντρα του είδους συναντώνται διάσπαρτα σε όλο το νησί – στον αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας θα δείτε ένα από αυτά.
Στα τέλη της άνοιξης και τις αρχές του καλοκαιριού, οι ακαλλιέργητες περιοχές βάφονται ροζ από τις άγριες πικροδάφνες (περπατήστε μέχρι τη Λισσό και θ’ απολαύσετε ένα μοναδικό θέαμα). Στις πλαγιές που αντικρίζουν τη θάλασσα, όπως στη χερσόνησο της Γραμβούσας, τα ρείκια με τα ρόδινα άνθη, που ανθίζουν το φθινόπωρο, προσφέρουν μαγική εικόνα. Χαρακτηριστικό δέντρο επίσης είναι και η χαρουπιά με τα γυαλιστερά φύλλα και τους κερατοειδείς καρπούς. Στην ημιορεινή ζώνη ανθίζει κάθε άνοιξη το κατάλευκο κρητικό κυκλάμινο. Εδώ επίσης συναντάμε πολλά είδη ορχιδέων. Τέλος οι πετρώδεις θαμνότοποι κυριαρχούνται από αρωματικά φυτά – το ανέβασμα στον Γιούχτα π.χ. στις αρχές του καλοκαιριού μπορεί ν’ αποδειχθεί μια «μεθυστική» εκδρομή. Τα πιο συνηθισμένα είναι η ρίγανη, το θυμάρι, η μέντα, η αλισφακιά, οι θρούμπες, οι ακίνοι, το άγριο δεντρολίβανο και η λεβάντα. Σύμβολο όμως της Κρήτης είναι ο ακριβοθώρητος δίκταμος (κυρίως στις πλαγιές των σελινιώτικων βουνών).
Στα ψηλότερα όρια της ημιορεινής ζώνης (800 μ. υψόμετρο) συναντάμε και τα τρία πασίγνωστα οροπέδια του νησιού, του Λασιθίου, του Ομαλού και της Νίδας, που το χειμώνα συγκρατούν αρκετά στάσιμα νερά, ενώ την άνοιξη πλημμυρίζουν από αγριολούλουδα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν και τα αιολικά πηγάδια με τις πτερωτές και το παλιό ενετικό στραγγιστικό σύστημα καναλιών στο οροπέδιο του Λασιθίου. Από τα 800 μ. υψόμετρο και πέρα συναντάμε τα περισσότερα δάση του νησιού – ή μάλλον ό,τι απέμεινε απ’ αυτά. Στη νοτιοανατολική Ίδη, από τον Κρουσώνα μέχρι και τον Ζαρό (με την υπέροχη μικροσκοπική τεχνητή λίμνη) οι δεκάδες λόχμες των πρίνων (είδος πουρναριού) και οι σφενταμιές μαρτυρούν ότι κάποτε αυτές οι πλαγιές ήταν βαθύσκιες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το δάσος του Ρουβά, πάνω από τη Γέργερη, ένα από τα μεγαλύτερα σε ολόκληρη την Κρήτη.
Δάση πουρναριών συναντάμε ακόμη στην υπέροχη διαδρομή μεταξύ Ασφενδιού και Καλλικράτη στις ανατολικές παρυφές των Λευκών Ορέων. Μεταξύ Έλους και Περβολιών (επαρχία Κισσάμου) εκτείνονται πυκνές συστάδες από καστανιές, δημιουργώντας το μοναδικό δάσος φυλλοβόλων δέντρων στο νησί. Το δέντρο όμως της Κρήτης είναι το άγριο κυπαρίσσι. Φτάνει μέχρι και τα τριάντα μέτρα ύψος, έχει σκούρο πράσινο χρώμα και σε αντίθεση με τα καλλιεργημένα κυπαρίσσια που συναντάμε σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, τα κλαδιά του ανοίγονται προς τα πλάγια δημιουργώντας πυραμειδοειδή κόμη. Ήταν πασίγνωστο στην αρχαιότητα για το γερό και αρωματικό του ξύλο – μια βόλτα σ’ ένα δάσος αγριοκυπάρισσων θα σας μείνει αξέχαστη πρώτα απ’ όλα ως μυρωδιά, καθώς το λεπτό άρωμα της ρητίνης διαχέεται σε όλη την ατμόσφαιρα.
Τα πιο εκτεταμένα δάση κυπαρισσιού τα βρίσκουμε στα Λευκά Όρη, την κιβωτό της άγριας ομορφιάς στην Κρήτη. Εδώ, στις κακοτράχαλες πλαγιές, ζουν ακόμη οι τελευταίοι πληθυσμοί του αίγαγρου του κρητικού, που οι βοσκοί το αποκαλούν απλά, το «αγρίμι». Η λαθροθηρία, η όχληση από τις τουριστικές δραστηριότητες και κυρίως οι επιμειξίες τους με ήμερα γίδια αποτελούν τις μεγαλύτερες απειλές της ύπαρξής τους, ωστόσο πρόκειται για έναν αποκλειστικά φυσικό πληθυσμό, που αποδεικνύει την ικανότητα των Λευκών Όρεων να θρέψει τα «αγριμάκια» του.
Φαραγγια ατελειωτα
Στο νησί καταγράφονται περισσότερα από τριάντα τέσσερα μεγάλα φαράγγια. Εκτός από εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς, αποτελούν και πολύτιμους οικολογικούς παραδείσους σε απομονωμένες περιοχές, ιδανικές για το φώλιασμα των πουλιών και την εξάπλωση μιας ειδικής κατηγορίας φυτών, τα βραχόφιλα ή χασμόφυτα, όπως οι λεπτεπίλεπτες καμπανούλες, από τις οποίες στην Κρήτη αριθμούμε τουλάχιστον πέντε ενδημικές ποικιλίες.
Το μεγαλύτερο, σημαντικότερο και πιο γνωστό φαράγγι της Κρήτης είναι αυτό της Σαμαριάς, ένα από τα μεγαλύτερα παράκτια φαράγγια των Βαλκανίων. Με υψομετρική διαφορά από τα 2.100 μέτρα (υποαλπική ζώνη) στο επίπεδο της θάλασσας (υψόμετρο 0), με ιλιγγιώδεις γκρεμούς ως και 400 μέτρα και γεωλογικές διαμορφώσεις, όπως παράπλευρες χαράδρες, σπηλιές και πηγές που αναβλύζουν από τα ασβεστολιθικά πετρώματα, ο Φάραγγας, όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι, δίκαια μπορεί ν’ αποτελέσει την πιο θεαματική στιγμή του ταξιδιού σας. Τα 18 χιλιόμετρα της συνολικής διαδρομής επιφυλάσσουν έντονες εναλλαγές τοπίων. Το πρώτο κομμάτι της διαδρομής, μετά το οροπέδιο του Ομαλού είναι πολύ κατηφορικό και περνά μέσα από το φυσικό δάσος άγριων κυπαρισσιών και πεύκων. Στη συνέχεια θα γνωρίσετε τον εγκαταλελειμμένο οικισμό και τις βυζαντινές εκκλησίες, που μας θυμίζουν ότι μέχρι και τον περασμένο αιώνα το φαράγγι κατοικούταν. Όταν φτάσετε στο τέρμα του φαραγγιού, η διαδρομή συνεχίζεται δίπλα στο μικρό ποτάμι, που το καλοκαίρι μετά βίας κρατάει νερό, αλλά το χειμώνα καταλαμβάνει τελείως την κοίτη κάνοντας το φαράγγι απροσπέλαστο. Εδώ μπορείτε να θαυμάσετε τις κάθετες ορθοπλαγιές όπου διακρίνονται οι έντονες γεωλογικές πτυχώσεις. Λίγο πριν από το τέλος, θα συναντήσετε το στενότερο σημείο της διαδρομής, τις Πόρτες, με πλάτος μόλις 3 μέτρα. Η έξοδος του φαραγγιού βρίσκεται στην παραλία της Αγίας Ρούμελης και η διαδρομή μπορεί να γίνει και αντίστροφα – σ’ αυτή την περίπτωση, όμως, θα πρέπει να ανεβείτε το εξαιρετικά ανηφορικό τμήμα που βγάζει στον Ομαλό. Η Σαμαριά έχει πλήρη υποδομή και τα μονοπάτια είναι ειδικά σηματοδοτημένα και διαμορφωμένα ώστε να διευκολύνουν την πεζοπορία. Στις εισόδους, αλλά και μέσα στο φαράγγι υπάρχουν φύλακες έτοιμοι να σας βοηθήσουν σε οποιαδήποτε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Με εξαίρεση το ότι χρειάζεται τουλάχιστον πέντε ώρες περπάτημα, δεν έχει ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας και είναι ανοιχτή στο κοινό από το τέλος της άνοιξης μέχρι τις αρχές του φθινοπώρου.
Αν οι 150.000 ετήσιοι επισκέπτες της Σαμαριάς σας προκαλούν μια αγοραφοβία, το Φαράγγι της Ίμπρου αποτελεί μια καλή εναλλακτική. Δεν είναι οργανωμένο, αλλά έχει καλοσχεδιασμένο μονοπάτι, οπότε δεν χρειάζεται ειδικό οδηγό – φτάνει βέβαια να μην αγνοήσετε το βασικό κανόνα που λέει ότι ποτέ δεν περπατάμε μόνοι σ’ ένα φαράγγι. Από δω περνούσε κάποτε ο μοναδικός «δρόμος» για τη Χώρα Σφακίων κι έτσι σε πολλά σημεία βαδίζουμε επί της ουσίας σε καλοφτιαγμένο καλντερίμι. Είναι πολύ πιο μικρό απ’ αυτό της Σαμαριάς (περίπου 8 χλμ.), ωστόσο εξαιρετικά θεαματικό και με στενά περάσματα. Αρχίζει από τα τελευταία σπίτια της Ίμπρου και τερματίζει στο χωριό Κομητάδες. Το πρώτο κομμάτι περνάει μέσα από δάσος με κυπαρίσσια, πουρνάρια και σφενταμιές. Σε λιγότερο από μία ώρα πεζοπορίας φτάνουμε στο μεσοφάραγγο, όπου υπάρχει και μια βενετσιάνικη στέρνα νερού. Από το σημείο αυτό και μετά ξεκινά η πιο εντυπωσιακή διαδρομή, με τα τοιχώματα του φαραγγιού σε πολλά σημεία σχεδόν να ακουμπούν το ένα το άλλο. Το στενότερο σημείο είναι δύο μέτρα, ενώ το ύψος των βράχων σε πολλά σημεία φτάνει και τα 300 μέτρα. Η πρώτη έξοδος του φαραγγιού της Ίμπρου βγάζει στον ασφαλτόδρομο που οδηγεί στη Χώρα Σφακίων, ενώ μπορούμε να παρατείνουμε την πεζοπορία ακολουθώντας το δεξιό μονοπάτι, οπότε θα φτάσουμε στο χωριό Κομητάδες. Ωστόσο, υπάρχουν και φαράγγια πιο «ξεκούραστα», που ο αμαξιτός δρόμος περνάει από μέσα τους και μας επιτρέπει να απολαύσουμε το μοναδικό θέαμα χωρίς να καταβάλουμε καμία προσπάθεια. Δρόμος π.χ. περνάει από τις δυτικές πλαγιές του Τοπολιανού φαραγγιού, από το χωριό Έλος μέχρι τα Τοπόλια, αν και για να γνωρίσετε την πλούσια χλωρίδα του –εδώ φυτρώνει δίκταμος–, δεν φτάνει μόνο η διαδρομή με το αμάξι. Πολύ εντυπωσιακή είναι και η διαδρομή που περνάει από το τέρμα του φαραγγιού του Θέρισσου, ενώ αντίστοιχα υπάρχει διαδρομή στις πλαγιές του άγριου Κουρταλιώτικου φαραγγιού, από τον Κοξαρέ μέχρι και τον Ασώματο.Υπάρχουν όμως και κάποια φαράγγια τόσο στενά και απόκρημνα, ώστε όχι μόνο δεν τίθεται ζήτημα διάσχισης με αυτοκίνητο, αλλά είναι μάλλον αμφίβολο ακόμη και το πέρασμα με τα πόδια – τέτοια εκδρομή είναι ασφαλώς υπόθεση μιας παρέας με μεγάλη εξειδίκευση σε ανάλογες διασχίσεις, όπου απαιτούνται γνώσεις αναρρίχησης και καταρρίχησης καθώς και ο ανάλογος εξοπλισμός. Ένα από τα πιο στενά φαράγγια είναι του Χα στο Λασίθι. Η κοίτη του ποταμού στην είσοδό του έχει πολύ μεγάλη κλίση και σχηματίζει διάφορα επίπεδα με μικρές λίμνες και καταρράκτες – δείγμα ότι το φαράγγι είναι μάλλον πρόσφατο. Εσωτερικά όμως ανοίγει κάπως περισσότερο και σχηματίζει μια μικρή κοιλάδα. Η πρώτη εικόνα που μας δίνει ένα φαράγγι είναι αυτή της απομόνωσης, ένας γεωλογικός σχηματισμός που κρατάει απέξω τον άνθρωπο. Ωστόσο, τα φαράγγια της Κρήτης έγιναν συχνά πέρασμα, φιλοξένησαν ακόμη και οικισμούς στα σπλάχνα τους, ενώ ο απόκοσμος χαρακτήρας τους, πολλές φορές ενέπνευσε θρησκευτικές ανησυχίες. Δεν είναι τυχαίο ότι η Μονή Καψάς, στα ανατολικά της Ιεράπετρας, είναι χτισμένη στα τοιχώματα του ομώνυμου φαραγγιού, σχηματίζοντας ένα σύνολο εξαιρετικής ομορφιάς, όπου η φυσική αξία εμπλουτίζεται με ανθρώπινο νόημα. Τέλος, πολύ χαρακτηριστικό είναι και το φαράγγι των νεκρών, στη Ζάκρο, στα τοιχώματα του οποίου υπάρχει εκτεταμένο μινωικό νεκροταφείο. Στο ομώνυμο χωριό υπάρχουν αρκετές πινακίδες που υποδεικνύουν τα μονοπάτια μέσα σ’ αυτό το πανέμορφο φαράγγι, που σίγουρα μπορεί να περηφανεύεται ότι έχει το πιο εντυπωσιακό όνομα από όλα τα φαράγγια του νησιού.
Ιστορια μου...
Η Κρήτη είναι ταυτισμένη στη συνείδηση των περισσοτέρων με το Μινωικό Πολιτισμό. Οι περισσότεροι που επισκέπτονται το νησί περνούν από το ανάκτορο της Κνωσού, άντε κι από τη Φαιστό (που ειρήσθω εν παρόδω αποτελεί το πιο στρατηγικό σημείο για ν’ αγναντέψετε τον κάμπο της Μεσαράς), βία από τα Μάλια και μετά θεωρούν ότι τελείωσαν τις υποχρεώσεις τους με τον Μίνωα. Έτσι χάνουν την ομορφιά της Ζάκρου, τα αναρίθμητα ιερά κορυφής και τα λατρευτικά σπήλαια, τα πλουσιότατα μουσεία, τις ανασκαφές των Κλασικών χρόνων (διότι Κρήτη δεν είναι μόνο ο Μίνωας), τους βυζαντινούς οικισμούς και τόσα άλλα πράγματα. Το ν’ αναζητάς την αρχαία ιστορία του νησιού σημαίνει ότι θα έχεις την ευκαιρία να γνωρίσεις τοπία που αλλιώς θα έχανες, όπως τους αιωνόβιους ελαιώνες της Γόρτυνας, μέσα στους οποίους εκτείνονται τα ερείπια μιας από τις σημαντικότερες πόλεις του νησιού, που άκμασε για αιώνες, από την αρχαία εποχή μέχρι και τα βυζαντινά χρόνια. Κάποιες φορές η αναζήτηση των αρχαίων μνημείων σε κάνει ν’ ανακαλύψεις αναπάντεχες πτυχές της... σύγχρονης ιστορίας. Για παράδειγμα, αποφασίζεις να επισκεφθείς το ρωμαϊκό νεκροταφείο στα Μάταλα. Φτάνοντας στην παραλία, καταλαβαίνεις ότι οι σκαμμένοι στις σπηλιές δίπλα στη θάλασσα νεκρικοί θάλαμοι ήταν αυτοί που φιλοξένησαν τα «παιδιά των λουλουδιών» κατά τη δεκαετία του ’60.
Εξάλλου, οι αρχαιολογικές σας αναζητήσεις μπορούν ωραιότατα να συνδυαστούν με πιο mainstream ενδιαφέροντα. Αφού λοιπόν τελειώσετε το μπάνιο σας στη συναρπαστική παραλία της Φαλάσαρνας στον Νομό Χανίων, αναζητήστε τα ίχνη της αρχαίας πόλης της Φαλάσαρνας. Ο αρχαιολογικός χώρος (ελεύθερος και χωρίς είσοδο) προσεγγίζεται εύκολα, αρκεί να πάρετε το χωματόδρομο (συνέχεια της ασφάλτου) που πηγαίνει παράλληλα με την παραλία. Θα δείτε τους μισογκρεμισμένους πύργους των οχυρωματικών έργων της Ελληνιστικής περιόδου, ενώ οι πιο παρατηρητικοί θα ξεχωρίσουν τις λαξευμένες ράμπες πάνω στα βράχια, από τις οποίες έβαζαν και έβγαζαν τα πλοία στη στεριά. Σήμερα, βέβαια, βρίσκονται σε αρκετή απόσταση από τη θάλασσα, γιατί εξαιτίας της ανύψωσης των ακτών, το λιμάνι έχει πια «βγει» στη στεριά. Η διαδρομή μέσω ενός καθαρού μονοπατιού τελειώνει στους πρόποδες μιας μικρής χερσονήσου, στην κορυφή της οποίας βρισκόταν η αρχαία ακρόπολη. Από αρχαιολογικής άποψης θα δείτε απλώς σκόρπιους τοίχους και θεμέλια κτιρίων, η θέα όμως εξασφαλίζει πανοραμική ματιά στη θάλασσα και στις ακτές της Γραμβούσας.
Επιτρέψτε μας μ’ αυτό το πλάνο να κλείσουμε το άρθρο της Κρήτης. Το άγριο πέλαγος, οι χρυσαφένιες βελούδινες παραλίες, οι ταβερνίτσες που μας καλούν για ένα συγκλονιστικά απλό ντάκο και τσικουδιά, ο δρόμος που χάνεται στο βάθος για νέες εξερευνήσεις είναι για μας η πεμπτουσία της Κρήτης.
