Ο Δημήτρης Αντωνόπουλος δαγκώνει τη λαμαρίνα με τη Συρία από την πρώτη μπουκιά μπακλαβαδάκι, υποκλίνεται σε γνωστά και άγνωστα αρχαιολογικά διαμάντια και εθίζεται στο άρωμα του σαπουνιού στο πιο αυθεντικό σουκ της Ανατολής.
Την ξέρω καλά την Ανατολή. Έτσι τουλάχιστον νόμιζα μετά από τόσα ταξίδια. Δεν είχα έρθει όμως στη Συρία. Ούτε ήξερα ότι εκείνο το απομεσήμερο που καθισμένος στο γραφείο της Κατερίνας Mousbeh, διευθύντριας του γραφείου Mid East, θα ερωτευόμουν τη χώρα της με μια μπουκιά μπακλαβαδάκι.
Με όλο το σέβας στον Gulluoglou, τα συριακά γλυκίσματα έχουν άλλου είδους μαγνητισμό. Νιώθεις ότι είναι πιο πολύ φαγητό παρά ζαχαρωμένες τζιριτζάνζουλες, πιο πολύ ανάγκη παρά προσκύνημα της γλύκας του περιττού. Έτσι κολλάς και με το περίφημο σαπούνι που φτιάχνουν στο Χαλέπι και το παλιώνουν ακόμη και 10 χρόνια. Έχει μια αρχέγονη δύναμη, που σε κάνει να βάζεις στην άκρη όλη τη σύγχρονη κοσμετολογία για χάρη τους!
Qasr ibn Wardan: αρχαιΑ ΜΑΓΕΙΑΕίναι πολύ δυνατά τα συναισθήματα που νιώθεις στη Συρία. Αντικρίζεις την ιστορία όρθια στα πόδια της μ’ έναν τρόπο που είναι δύσκολο να βρεις στη γειτονιά μας. Όταν βαδίζεις τα 2 χιλιόμετρα της κεντρικής λεωφόρου της Απάμειας ή την κύρια οδό της Παλμύρας, δίπλα στις πανέμορφες κιονοστοιχίες, είναι πολύ εύκολο να αναπλάσεις την ιστορία, να πεις «Ήμουν κι εγώ εκεί». Γι’ αυτό, παρότι η Παλμύρα, η Δαμασκός και το Χαλέπι είναι τα place to be στη Συρία, λέω ν’ αρχίσω κυνηγώντας ένα μικρό διαμαντάκι κυριολεκτικά στο πουθενά. Το Qasr Ibn Wardan. Μακριά από τα βασικά τουριστικά μονοπάτια, 60 μόλις χιλιόμετρα από τη Χάμα, ορθώνεται ένα μυστήριο παλάτι-εκκλησία-στρατώνας που ολοκληρώθηκε το 564 μ.Χ. κατά παραγγελία του Ιουστινιανού. Στέκει όρθιο 1.400 χρόνια μετά, σαν ζωντανή ανάμνηση του σθένους μιας αυτοκρατορίας που έχτιζε τα σύμβολα της δύναμής της στις ερημιές των εμπορικών μονοπατιών. Περίεργο κτίσμα, φτιαγμένο από κίτρινο τούβλο και κατάμαυρο σκληρό βασάλτη. Τριγυρνάω στις σιωπηλές σάλες που κάποτε στέγαζαν οπλισμένους Ακρίτες. Ο ήλιος που δύει βάφει τα τούβλα κοκκινόχρυσα, υπογραμμίζοντας ακόμα περισσότρερο την αντίθεσή τους με το βασάλτη. Ένας ντόπιος καθισμένος οκλαδόν κάνει τσιγάρο δίπλα στα χαλάσματα φορώντας στο κεφάλι την κόκκινη-άσπρη μαντίλα του, σαν καρτποστάλ ενός εξιδανικευμένου οριεντάλ εξωτισμού.
Παλμύρα: πέρα από κάθε προσδοκία
Έφτασα στην Παλμύρα αργά το απόγευμα και έμεινα εμβρόντητος από την ομορφιά της. Μια ολόκληρη αρχαία μεγαλούπολη ολόδική σου. Αν εξαιρέσεις τον μεγαλόπρεπο ναό του Βάαλ που είναι περιφραγμένος, όλη η υπόλοιπη αρχαία πόλη είναι διαθέσιμη οποιαδήποτε ώρα της ημέρας. Ένα τοπίο παστέλ, τριγυρισμένο απ’ το γλυκό μπεζ της άμμου, με τις κολόνες ν’ αστράφτουν από το πλάγιο φως του ήλιου που οδεύει προς τη δύση. Το εντυπωσιακό τετράπυλον, η κομψή colonade με τους χαριτωμένους κίονές της, η πανέμορφη σκηνή του θεάτρου, η πανύψηλη πύλη του ναού του Βάαλ με τα τσαμπιά των σταφυλιών, τα ταβάνια με τα ζωδιακά σύμβολα, ο νεκρικός ναός, οι τεράστιες βίλες που έρχονται σήμερα στο φως από την ιταλική αρχαιολογική σκαπάνη, όλα μαρτυρούν μια πόλη πλούσια, χαρούμενη, σοφιστικέ, ακμάζουσα, απ’ αυτές που κάνουν τα μυαλά σου να πάρουν αέρα. Όπως συνέβη με τη μυθική της βασίλισσα τη Ζηνοβία, την επαναστάτρια με τα μαργαριταρένια δόντια και τα κατάμαυρα μάτια που άστραφταν από μια φλόγα ασυνήθιστη, που την οδήγησε δεμένη με χρυσές αλυσίδες στη Ρώμη ο Αυρηλιανός ως πειστήριο του θριάμβου του. Ξεχνιέσαι περιπλανώμενος στα ζωντανά ερείπια της Παλμύρας. Το μάτι δουλεύει σαν φωτογραφική κάμερα, καδράροντας εικόνες: ξέμπαρκοι κίονες, πόρτες που ανοίγουν στο πουθενά, γεωμετρικά παιχνίδια ατέρμονων επαναλήψεων, τετράγωνοι σκελετοί μικρών κτισμάτων, σειρές κιόνων που ξεπροβάλλουν σε φάλτσες προοπτικές γραμμές πίσω από αναχώματα. Είναι συγκινητική η ομορφιά αυτής της αρχαίας πόλης και συμπληρώνεται ιδανικά από το τοπίο που την περιβάλλει. Στα νότια, τη σκληρή καθαρότητα της ερήμου γλυκαίνουν οι απαλές καμπύλες των λόφων που μπροστά τους ορθώνεται το Μανχάταν της Παλμύρας: μια σειρά από τριώροφους και τετραώροφους πύργους που χρησίμευαν σαν ταφικές πολυκατοικίες. Εξαιρετικής ομορφιάς είναι και τα υπόγεια ταφικά μνημεία, το «Υπόγειο των 3 αδερφών» με τα καταπληκτικά frescos και ο «γιαπωνέζικος τάφος» με τα εντυπωσιακά ανάγλυφα. Εδώ, στην όαση της Παλμύρας, έχεις το προνόμιο να χαζολογάς ανάμεσα στα καλοδιατηρημένα ερείπια ακόμη και το βράδυ. Είναι μαγική η ώρα του λυκόφωτος, όταν ο ουρανός παίρνει εκείνο το βαθύ μπλε χρώμα και η μνημειώδης πύλη του Σεπτίμιου Σεβήρου στην κύρια οδό βάφεται χρυσή από τα φώτα που ανάβουν.
Είμαι ο τελευταίος που θα σας αποτρέψω ν’ ανεβείτε στο Krak des Chevaliers. Αυτό το καταπληκτικό αρχιτεκτονικό θαύμα (11ος αι. μ.Χ.) εκπληρώνει παιδικές φαντασιώσεις ονειρεμένων κάστρων, που ζωντανεύουν στην ψυχή μας την αβρότητα της ιπποσύνης. Η ψυχή μου, ωστόσο, πιάστηκε στην παγίδα της νεκρής παλαιοβυζαντινής πόλης της Σερζίλα. Το φανταζόμουν ήδη από το 2000 όταν διάβασα το καταπλητικό «Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου» του Ουίλιαμ Νταλρίμπλ. Αέρινα, αρχοντικά πετρόσπιτα, πανδοχεία με περιστύλια, διώροφα οικήματα με αετώματα, ακατοίκητα εδώ και 1.500 χρόνια. Κι όμως στέκονται όρθια, αγέρωχα και ζωντανά παρά τα τραύματά τους. Στο εσωτερικό τους απλώνονται τοίχο τοίχο τέλειες κυκλικές αψίδες που αποκαλύπτουν τα σοφά σπλάχνα της κατασκευής τους. Ανεβαίνω στο λοφάκι πάνω απ’ το χωριό και χαζεύω τα σπίτια. Είναι όλα τόσο άψογα συντηρημένα, που θαρρείς ότι όπου να ’ναι θα βγει καπνός από τα τζάκια. Αφήνομαι, ρεμβάζω, φαντάζομαι· κανείς δεν ξέρει ποιοι κατοικούσαν αυτήν την πόλη ή πότε έφυγαν.
ΒΟΛΤΑ Στα σουκ της Δαμασκού
Η Δαμασκός μπορεί να υπερηφανεύεται ότι είναι η παλιότερη συνεχώς κατοικούμενη πόλη του κόσμου. Μέσα από τα ανοίγματα της δυτικής πύλης με τους μαρμάρινους κίονες του ρωμαϊκού ναού του Διός, αντικρίζεις τον μιναρέ Al-Gharbiya του τζαμιού Umayyad, τον πιο όμορφο απ’ τους τρεις, ένα κομψοτέχνημα γεμάτο αρχιτεκτονικά κεντίδια των Μαμελούκων. Στο εσωτερικό χαζεύεις τα μοναδικά χρυσά ψηφιδωτά Βυζαντινών τεχνιτών. Εδώ βρίσκεται θαμμένη η κεφαλή του Ιωάννη του Βαπτιστή αλλά και ο Χουσεΐν, γιος του Αλή, του Χαλίφη των Σιιτών. Στη Συρία το θρησκευτικό συναίσθημα είναι έντονο, αλλά και η συνύπαρξη των θρησκειών αγαστή. Στα πρώτα εβδομήντα χρόνια μετά την κατάκτηση της Δαμασκού από τους Άραβες, το ανατολικό μέρος της μεγάλης χριστιανικής βασιλικής έγινε τζαμί, αλλά το δυτικό συνέχισε να λειτουργεί ως εκκλησία. Σήμερα συνυπάρχουν Σύριοι καθολικοί, προτεστάντες, ορθόδοξοι, Αρμένιοι καθολικοί και ορθόδοξοι, Μαρωνίτες, Αλεβίτες και Δρούζοι, Ελληνορθόδοξοι αλλά και Έλληνες καθολικοί, με τους δικούς τους ιερούς χώρους λατρείας. Στο ορθόδοξο Πάσχα των Ελλήνων η Ανάσταση γίνεται στις 4 το πρωί, με την παρουσία των μουσουλμανικών αρχών κι εκτός από τα πυροτεχνήματα στα σοκάκια αντιλαλούν μπαταριές όπλων αναστάσιμου ενθουσιασμού τελευταίας τεχνολογίας.
Η καθημερινή ζωή στη Συρία συμπυκνώνεται γύρω από τα σουκ. Στο σκεπαστό Al-Hamdijya της Δαμασκού είναι υποχρεωτική η στάση στο ζαχαροπλαστείο Bekdach για μαστιχωτό παγωτό καϊμάκι, χτυπημένο στον παγωμένο κάδο μαζί με μπόλικο φιστίκι Αιγίνης. Το χαμάμ Nureddin δουλεύει αδιαλείπτως από τα μέσα του 12ου αιώνα! Σήμερα οι παρέες των Δαμασκηνών, εκτός από χαλαρωτικό, αχνιστό διαλογισμό, παίζουν μπουγέλα με κρύο νερό πειράζοντας ο ένας τον άλλο. Θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω ως το πιο τρελιάρικο χαμάμ που έχω επισκεφθεί.
Περπατώ στην εμπορική Sharia al-Qaimariya μ’ έναν πικάντικο, αρνίσιο shwarma, τυλιγμένο σε αραβική πίτα και ψάχνω το μαγαζί του Mahmoud Shahin. Ακριβείς διευθύνσεις δεν υπάρχουν και τελικά μετά από πολλά πέρα δώθε, ανακαλύπτω κάπου στη μέση το άντρο αυτού του συμπαθέστατου Παλαιστίνιου φιλόσοφου, συγγραφέα και ζωγράφου. Πίνουμε καφέ, μου λέει ιστορίες για χριστιανούς αγίους και το πώς υπέκυψαν στους πειρασμούς της σάρκας, γελάμε και χαζεύω τους ιδιότυπους πίνακές του με τις μαυροφορεμένες μουσουλμάνες, που συχνά οι σκούρες τους φιγούρες διαγράφουν καμπύλες αισθησιακές. Στο τέλος του δρόμου κοντά στο Umayyad βρίσκεται το πιο διάσημο καφενείο της Δαμασκού, το «Al-Nawfara». Eκεί τα απογεύματα πηγαίνει ο Abu Shady, ο τελευταίος επαγγελματίας παραμυθάς. Φοράει το φέσι του, ανεβαίνει στο θρόνο του κι αρχίζει να διαβάζει με ένταση· δεν καταλαβαίνω τι λέει, μου μεταδίδει όμως το σασπένς που κρύβει η ιστορία του.
Στη Δαμασκό υπάρχουν μαγαζιά που δεν τα έχω συναντήσει αλλού στην Εγγύς Ανατολή. Από τα ταβάνια τους κρέμονται σαν σουρεαλιστικές γιρλάντες ταριχευμένα φίδια, καύκαλα θαλάσσιας χελώνας, άγνωστα ερπετά, ψάρια και στα ράφια τους αραδιασμένα κουτιά και παρακούτια με μπαχαρικά και μυστήριες σκόνες, σακιά με λογής λογής μυριστικά, αποξηραμένα λουλούδια.
Αν θέλετε πάντως να πάρετε μια τζούρα από σύγχρονη Συρία, πρέπει να πάτε στο τέλος της Ευθείας Οδού. Εκεί βρίσκεται η Anat, ένα μη κερδοσκοπικό κέντρο χειροτεχνημάτων που φτιάχνονται στο στρατόπεδο των Παλαιστινίων Yarmouk. Γιλέκα, τσάντες, φορέματα, μαξιλάρια, υπογράφονται από μια παράδοση που καταφέρνει να γίνεται μοντέρνα ράβοντας πάνω τους όλη την ψυχή της. Έπειτα, κάντε μια βόλτα στα παλιά δαμασκηνά αρχοντικά. Το Beit Jabri έχει μετατραπεί σ’ ένα από τα πιο δημοφιλή cafe-restaurant της Δαμασκού· αράζεις στην πανέμορφη αυλή του και καπνίζεις ραχατλίδικα τον αργιλέ σου.
Χαλέπι: το παζΑρι της Ανατολής
Φινάλε στο Χαλέπι και στο παζάρι του, το αυθεντικότερο σε όλη την Ανατολή. Όχι σαν φολκλόρ, αλλά σαν ολοζώντανη κατάσταση. Ο Ναστρεντίν Χότζας που βλέπεις να κυκλοφορεί πάνω στο γάιδαρο δεν είναι για τουριστικές φωτογραφίες, είναι ο ταχύτερος courier των σουκ. Δεν λείπουν οι πιο σύγχρονες νότες – πού αλλού μπορείς ν’ αγοράσεις από το ίδιο μαγαζί χρηματοκιβώτιο και φρέσκα αβγά ημέρας! Λίγο μετά την πύλη της Αντιόχειας αρχίζει ο σκεπαστός λαβύρινθος των σουκ με κτίσματα που χρονολογούνται στον 13ο αιώνα. Μικρούλικα μαγαζιά, εσωτερικές πλατείες, σταυροδρόμια και μεγάλα χάνια όπου παλιότερα είχαν τις έδρες τους οι εμπορικές αντιπροσωπείες των ευρωπαϊκών κρατών. Τα μπαχαράδικα σε ζαλίζουν με την ποικιλία των χρωμάτων και των αρωμάτων. Έξω από τα κρεοπωλεία κρέμονται ολόκληροι σκελετοί ξεψαχνισμένων ζώων. Τα κεμπαπτσίδικα έχουν κρεμασμένα στην πόρτα τους αρνιά και συκωταριές· κόβουν και ψήνουν. Περιστρεφόμενοι φούρνοι καβουρδίζουν ξηρούς καρπούς. Άλλοι καρφώνουν μαλακά λαβές σε μπαστούνια κι άλλοι μοντάρουν ξύλινα τσέρκια σε πυκνά πλέγματα για να κάνουν κόσκινα. Τα αραδιασμένα τσουβάλια μοιάζουν με καλλιτεχνική εγκατάσταση arte povera. Στις βιτρίνες των χρυσοχοείων φιγουράρουν λεπτοδουλεμένα σπάνια κομμάτια. Πλουμιστά υφάσματα και βεβαίως χαλιά και κιλίμια, που σου τα ανοίγουν ένα προς ένα – μπορείς να περάσεις ώρες χαζεύοντας και πίνοντας τσάι. Και μετά μυρίζεις τα περίφημα σαπούνια. Φρέσκα ή παλαιωμένα, με ονομασία προέλευσης Χαλέπ αραδιάζονται σε όμορφους σχηματισμούς. Στο παλιό σαπωνοποιείο Al-Joubaili έμαθα να εκτιμώ την παλαιότητα του σαπουνιού κόβοντάς το. Μετά πήγα για zaatar, το άλλο πάθος των Χαλεπινών: ένα προκλητικό μείγμα μπαχαρικών όπου τον τόνο δίνουν το φρεσκοκαβουρντισμένο σουσάμι, το σουμάκ, η φλούδα λεμονιού, το θυμάρι και η ματζουράνα. Το ανακατεύουν με λάδι και βουτάνε σ’ αυτό τις πίτες τους.
Στην ανατολική άκρη της Al-Jdeida, της «νέας συνοικίας» που χτίστηκε μετά την κατάληψη της Συρίας από τους Οθωμανούς (1516), ένας πανέμορφος ιστός στιβαρών πέτρινων χτισμάτων σε ταξιδεύει στον Μεσαίωνα. Παντού πέτρα, τόξα, αψίδες, σκεπαστοί διάδρομοι· εδώ βρήκαν καταφύγιο οι πάσης πίστεως Χριστιανοί και άνθησαν ως έμποροι. Με πρωτοβουλία ενός φωτισμένου δημάρχου της πόλης, τα υπέροχα αρχιτεκτονήματα αναπαλαιώθηκαν και μετατράπηκαν σε boutique hotels. Ένα από τα καλύτερα είναι το «Beit Wakil», με πανέμορφα σαλόνια, αυλές, μια εξαιρετική σουίτα και το καλύτερο εστιατόριο στο Χαλέπι. O ιδιοκτήτης του Habib Bassous είναι ένας χαρούμενος, φιλόξενος τύπος, που σπούδασε αρχιτεκτονική στην Αθήνα. Ακόμα έχω στο στόμα μου την επίγευση από το εξαιρετικό kibbeh nayyeh (ταρτάρ αρνιού με πλιγούρι και μουχαμάρα) που μου μαγείρεψε.
Συρία Know how
Πώς θα πάτε
Απευθυνθείτε στους «ειδικούς», το ταξιδιωτικό γραφείο Mid East (Βασ. Σοφίας 105-107, 2106451881, www.mideast.gr). Για Συρία πετούν οι Syrian Airlines, Cyprus Airlines, Royal Jordanian, Turk Hava Yollari. Για τις μετακινήσεις σας το αυτοκίνητο με οδηγό είναι η καλύτερη λύση.
Πού θα μείνετε ΔαμασκόςCham Palace (+963112232300, www.chamhotels.com). Ξενοδοχείο-θεσμός της πόλης. Αραβικό ντεκόρ, εκπληκτικό λόμπι και θέα σε κρεμαστούς κήπους.
Τalisman (+963115415379, www.hoteltalisman.net) Εβραϊκό ατμοσφαιρικό παλάτι.
ΧαλέπιBeit Wakil (+963 212118169, www.beitwakil.com). Πανέμορφο ατμοσφαιρικό αρχοντικό.
Dar Zamaria Martini (+963213636100, www.darzamaria.com). Όμορφα αναπαλαιωμένο αρχοντικό.
ΠαλμύραΖenobia Cham Palace (+96331 5918123, www.chamhotels.com) Ακριβώς δίπλα στην αρχαία πόλη, χτισμένο το 1900. Πολύ καλό εστιατόριο.
Πού θα φάτε ΔαμασκόςΑl-Khawali (Straight st. & Maazanet al-Shahim, +96311222 5808) Σε παλιό δαμασκηνό αρχοντικό, σερβίρει παραδοσιακή κουζίνα επιπέδου.
Leila’s (+96311 5447900). Απίστευτη θέα στο Μεγάλο Τζαμί από την ταράτσα. Σπεσιαλιτέ το kibbeh.
Aldar (Assieh st. 6, Sharia Bab Shatoqui, +963115423232) Στιλάτο μπλέξιμο παλιού και μοντέρνου στο ντεκόρ και στο φαγητό.
Αl-Hallabi (ξεν. «Four Seasons», +96311 3391000) Το καλύτερο ρεστοράν της πόλης με ραφινάτες σπεσιαλιτέ.
Beit Jabri (Sharia as-Sawwaf, +96311 5443200) Δημοφιλέστατο σε ντόπιους και τουρίστες. Ιδανικό για καφέ και τσάι.
ΧαλέπιΒeit Wakil To καλύτερο ρεστοράν της πόλης, σερβίρει πολύ ραφινάτη κουζίνα.
Shopping ΔαμασκόςGeorge Dabldoub (δίπλα στο Arem Palace) Υπέροχη συλλογή χαλιών, κοσμημάτων, γυαλικών.
Tony Stephan’s (Sonq al-Hamidiyya) Για κεντήματα και παλιά βεδουίνικα κοσμήματα.
ΧαλέπιSebastian (απέναντι από τη Citadel) Εξαιρετική συλλογή χαλιών.
Οrient House Antiques Στην πλατεία Saahat al-Hatab με πληθώρα παλιών αντικειμένων.
ΧαμάμΝureddin (Sonq al-Brouriyya, Δαμασκός). Το πιο παλιό χαμάμ της Συρίας.
Βab al Ahmar (στην άκρη της Citadel, Χαλέπι) Το καλύτερο.
Eυχαριστούμε τα ξενοδοχεία «Cham Palace» για τη φιλοξενία και το γραφείο Mid East για την άψογη οργάνωση του ταξιδιού.
