Κάσος

Ένα νησί πραγματικά ανέγγιχτο απ’ τον τουρισμό, όπου όλοι κυκλοφορούν με το μαγιό και γίνονται μια παρέα σε αυτοσχέδια γλέντια με λύρες και τσιμπούσια. Κέιμενο-φωτογραφίες Νίκος Γ. Μαστροπαύλος

Aφρισμένες βαρκάδες σε ακατοίκητα νησάκια και μαγικές παραλίες με καυτή «άμμο» από άπειρα όστρακα. Αυθεντικά τραπεζώματα με μακαρούνες και ντολμαδάκια που καταλήγουν σε αυτοσχέδια γλέντια με σούστες και λύρες. Drives με μόνη παρέα τον άνεμο και στάσεις στα μητάτα. Διανυκτέρευση σε μοναστήρια. Πεζοπορίες σε «δάση» θυμαριού. Απογευματινές μαζώξεις κάτω από τις ακακίες στις πλατείες των χωριών. Πανηγύρια όπου οι πάντες γίνονται μια παρέα μπροστά στα αχνιστά καζάνια με το παραδοσιακό κασιώτικο πιλάφι, σκαρώνοντας στιχάκια για την Κάσο υπό τον ήχο του λαούτου (στο... σερβίρισμα ο Κασιώτης Μάριος Φραγκούλης). Νησί της παρέας και των αυθεντικών εμπειριών, η Κάσος ανοίγει στον ταξιδιώτη σαν τη σάλα ενός φιλόξενου σπιτιού. Μπορεί όχι ιδιαίτερα πολυτελούς ή σοφιστικέ, αλλά με μεγάλη καρδιά. Εδώ όλοι οι καλοί χωράνε.

Την αγκαλιά της Κάσου σχηματίζουν τα γκρίζα βουνά στο μάτι του Βοριά και τα πέντε χωριά του νησιού, το Φρυ (το λιμάνι), η Αγία Μαρίνα, το μεγαλύτερο χωριό με θέα το ηλιοβασίλεμα, το Αρβανιτοχώρι στα ριζά των βουνών, το Πόλι, το πιο παλιό χωριό, με το ερειπωμένο κάστρο, και η Παναγία πάνω από το παλιό λιμάνι του Εμπορειού. Δύο ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι τραβούν για τα δύο μοναστήρια, του Αϊ-Γιώργη και του Αϊ-Μάμμα, ενώ πολλά μονοπάτια –στεριανά και θαλασσινά– οδηγούν σε «απάτητες» γωνιές. Αυτή είναι η Κάσος. Ο τόπος μιας μεγάλης παρέας ιθαγενών και επισκεπτών... Ας τους ακολουθήσουμε.

Η μερα αρχιζει στην Μπουκα

Στην Κάσο, η ζωή αρχίζει νωρίς το πρωί από την Μπούκα, το μικρό λιμανάκι στο Φρυ, γεμάτο ψαρόβαρκες και τρεχαντήρια, σπάνιο δείγμα παλιού πειρατικού ορμητηρίου. Εκεί, στη σκιά του καμπαναριού του Αγίου Σπυρίδωνα, χρόνια τώρα το καφενείο του Ματθαίου ανοίγει πριν από το ξημέρωμα. Εδώ πίνουν το πρωί τον καφέ τους οι ψαράδες κι εδώ εκθέτουν την ψαριά τους. Εδώ έρχονται κι οι ξενύχτηδες από τα διπλανά μπαράκια πριν πάνε για ύπνο. Η κυρά Κούλα τους ξέρει όλους και κοιτάζει με άγριο βλέμμα τους ξενύχτηδες. Αργότερα, ανάμεσα στις τραβηγμένες στη στεριά βάρκες, απλώνουν τα τραπεζάκια τους η «Αστράβη» –το προϊστορικό όνομα της Κάσου–, η «Ζαντάνα» –παραδοσιακός σκοπός της λύρας–, το «Απάγκιο» και τα άλλα πρωινά στέκια της Μπούκας.

Από την Μπούκα ξεκινούν όλες οι διαδρομές στο χαϊδεμένο από τον μπονέντη (μελτέμι) σώμα του νησιού. Οι πιο πολλοί πηγαίνουν κατά τον Εμπορειό. Εκεί, στην ταβέρνα πάνω από τη μικρή παραλία του παλιού λιμανιού, παραθεριστές και μόνιμοι κάτοικοι μετά το μπάνιο απολαμβάνουν φρέσκα ψάρια, ντολμαδάκια, μακαρούνες με σιτάκα, αλευρά, ελαϊκή –τυρί που συντηρείται μέσα σε αγνό βούτυρο– και ρακή. Από την κουζίνα βγαίνει φορώντας ακόμα την ποδιά του ο Κίκης με τη λύρα του, ο γιος του ο Καίσαρας και ο Αντώνης Καραγιαννάκης με τα λαούτα τους, και από κοντά ο Μιχάλης του Αγά, με τη γλυκιά, νοσταλγική φωνή του. Όσοι απολάμβαναν ακόμη τον ήλιο και τη θάλασσα, αφήνουν τις ξαπλώστρες και πλησιάζουν για να στριμωχτούν γύρω από τα όργανα. Το ένα μετά το άλλο τα τρεχαντήρια σηκώνουν άγκυρα για τη βραδινή καλάδα, ο ήλιος ακουμπά την κορυφή των Αρμαθιών κι η σούστα καλά κρατεί...

Διαδρομές στο σώμα του νησιού

Το εκτυφλωτικό φως του ήλιου αντανακλά στην κρύα θάλασσα και τα άσπρα βότσαλα του όρμου της Χελάτρου και σε αναγκάζει να κλείσεις τα μάτια. Από εδώ που πριν από χιλιάδες χρόνια οι Μινωίτες άραζαν τα πλεούμενά τους αρχίζει και η δική μας περιπλάνηση στο μικρόκοσμο της Κάσου.

Η διαδρομή μέχρι τη Χέλατρο είναι η πιο μακρινή που μπορεί να κάνει κανείς (14 χλμ.). Ξεκινά από το Φρυ, περνά από το χωριά Αρβανιτοχώρι και την Αγία Μαρίνα και εισχωρεί στα βουνά μέχρι το οροπέδιο του Άργους και τις Τρούλλες, όπου στην κορυφή του λόφου στέκει αθέατο από το δρόμο το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας. Μητάτα, τα σπιτάκια όπου τυροκομούν οι βοσκοί, υπάρχουν σε πολλά σημεία κατά μήκος της διαδρομής. Αν πετύχετε ανοιχτή την πόρτα τους, μπορεί να δείτε το «μαντροκάζανο» στημένο πάνω στο «κούμιλο» με τα ξύλα και το βοσκό να ανακατεύει με κουτάλια που φτιάχνει ο ίδιος από κέρατο κριαριού.

Φτάνουμε στις Χαδιές στο μοναστήρι του Αϊ-Γιώργη, του «Χρυσοκαβαλλάρη» προστάτη των Κασιωτών. Εδώ μπορείτε να διανυκτερεύσετε κι ο επιστάτης θα σας ετοιμάσει αρνί οφτό γεμιστό με «πασπαρά», αν του το προπαραγγείλετε.

Λίγο πριν το μοναστήρι, ένα «κρυφό» μονοπάτι ξεστρατίζει δεξιά, μπαίνει στην κοίτη ενός χειμάρρου και κατηφορίζει μέχρι τα Τριτά (περίπου μία ώρα), μια πανέμορφη παραλία με βότσαλα και πολύ ζωηρή θάλασσα. Το ίδιο ζωηρές είναι κι οι βοτσαλωτές παραλίες του Αντιπεράτου, μετά το αεροδρόμιο και τον Άγιο Κωνσταντίνο, απέναντι από τα Αρμάθια.

Αρμαθια: η ομορφότερη παραλία της Μεσογείου

Δεν έχει σημασία πώς θα φτάσεις στα Αρμάθια: με τη θαλαμηγό «Αρμάθια», το κρούιζερ «Free George», το σκάφος «Αθηνά», το γρήγορο φουσκωτό του Αντώνη Λιόκουρα ή το βαρκάκι του Τζίμη που αρμενίζει αργά με πανί. Σημασία έχει ο προορισμός, μια «εξωτική» λιλιπούτεια στεριά, στη μέση μιας αρμαθιάς νησιών. Στα Αρμάθια υπάρχουν καταπληκτικές αμμουδιές με πρασινογάλαζα νερά, τα Μάρμαρα και το Καραβοστάσι. Τα Αρμάθια δεν ήταν πάντα έρημα. Όσο στη θάλασσα κρατούσε το πανί, εδώ λειτουργούσαν ορυχεία γύψου, τον οποίο μετέφεραν τα κασιώτικα καράβια στη Μαύρη Θάλασσα. Έτσι αναπτύχθηκε ένας ολόκληρος εμπορικός στόλος, ο οποίος δεν έφερε μόνο πλούτη στο νησί, αλλά προσέφερε τα μέγιστα και στην Επανάσταση του 1821. Εξ ου και το όνομα Καραβοστάσι που φέρει η μικρότερη από τις δύο παραλίες. Οι εργάτες των ορυχείων, οι ναυτικοί και οι σφουγγαράδες που άραζαν εκεί τα καΐκια τους συντηρούσαν ως και επτά καφενεία. Σήμερα υπάρχουν μόνο τα ίχνη των ορυχείων, τα ερείπια των αγροτόσπιτων και το ξωκλήσι της Υπαπαντής. Όμως η καυτή άμμος από άπειρα όστρακα και η απίθανη, δροσερή θάλασσα φτιάχνουν ένα από τα πιο ηδονικά χάδια που μπορεί να αισθανθεί ποτέ ένα σώμα...

Βολτες στο ηλιοβασιλεμα

Η πλούσια ναυτική παράδοση της Κάσου έχει αποτυπωθεί στο σώμα και την ψυχή της: στις μεγάλες άγκυρες καραβιών στις γωνιές, τα καπετανόσπιτα στο χρώμα της ώχρας, τις εκκλησιές με τα μεγαλόπρεπα καμπαναριά. Τα βλέπεις σεργιανώντας στα σοκάκια της Αγίας Μαρίνας μέχρι τη γειτονιά Πλάκες, όπου, μπροστά από έναν αναπαλαιωμένο ανεμόμυλο ξεκινά μια πεζοπορική διαδρομή στην ιστορία και το φυσικό περιβάλλον της Κάσου. Η πινακίδα δείχνει προς Χρουσουλά και το σοκάκι περνά από την εκκλησία του Αγίου Φανουρίου, προς τη γειτονιά των βοσκών κι ανηφορίζει προς την Ελληνοκαμάρα, μια σπηλιά κλεισμένη με λαξευμένους ογκόλιθους, τέλεια προσαρμοσμένους στο βραχώδες περιβάλλον. Από εκεί κατηφορίζει προς τον Άγιο Κωνσταντίνο, το εκκλησάκι πάνω στο κύμα, με τη μαγευτική θέα προς το ηλιοβασίλεμα. Αριστερά, ο χωματόδρομος τερματίζει στις βοτσαλωτές παραλίες του Αντιπέρατου, εκεί όπου σύμφωνα με την παράδοση αποβιβάστηκαν το 1824 οι στρατιώτες του Χουσεΐν και έκαψαν το νησί. Δεξιά, ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος περνά από τον Άγιο Γεώργιο της Βρύσης και καταλήγει στο Φρυ.

Τα απογεύματα στο Αρβανιτοχώρι, η μικρή πλατεία μπροστά στο καφενείο της Μαρούκλας ζωντανεύει από τις φωνές των θαμώνων που παίζουν χαρτιά. Απέναντι στέκει η επιβλητική εκκλησία του Αγίου Δημήτριου και χαμένο μέσα στα σοκάκια βρίσκεται το Λαογραφικό Μουσείο. Από εδώ ξεκινά ένας θεαματικός δρόμος για το Πόλι, το πιο παλιό χωριό του νησιού.

Τα λευκά σπίτια του Πολιού μοιάζουν να ισορροπούν στην πλαγιά του λόφου, στην κορφή του οποίου υπάρχουν λείψανα παλιού κάστρου. Μπροστά από την Αγία Τριάδα ξεκινά ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος που οδηγεί στο μοναστήρι του Αγίου Μάμμα. Μια παράκαμψη ξεστρατίζει και ανεβαίνει στην κορυφή του βουνού όπου είναι χτισμένο το εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής, με εκπληκτική θέα προς τα χωριά, τη βόρεια ακτογραμμή της Κάσου και τα βουνά της Καρπάθου. Η άγρια ομορφιά του τοπίου όπου είναι χτισμένη η εκκλησία του Αγίου Μάμμα είναι ασύγκριτη. Στο βάθος σμίγουν τα κύματα του Καρπάθιου και του Αιγυπτιακού πελάγους, ενώ οι γρανιτένιες πλαγιές γκρεμίζονται απότομα μέχρι το γιαλό όπου «αρμενίζουν» οι τρεις πέτρες στα Θηρά, οι οποίες ήταν κάποτε εχθρικές φρεγάτες που πέτρωσε ο Άγιος.

Το βραδυ εχει πανηγυρι

Τα αυθόρμητα γλέντια είναι η πιο αυθεντική έκφραση της ψυχής της Κάσου και από τις πιο δυνατές εκπλήξεις που μπορεί να σου προσφέρει. Υπάρχουν όμως και τα προγραμματισμένα, οι γάμοι –όπου καλούν όλο το νησί– και τα πανηγύρια. Η Παναγία, το παλιό χωριό των καπεταναίων και των καραβομαραγκών, τον Δεκαπενταύγουστο φιλοξενεί το μεγαλύτερο πανηγύρι στη χάρη της Πέρα Παναγίας, που χρόνια τώρα «αρμενίζει» στολισμένη με γιορτινά «σινιάλα» καραβιού. Πριν ακόμα τελειώσει η λειτουργία, οι ειδικοί στους γάμους και τα πανηγύρια ερασιτέχνες μάγειροι –οι οποίοι ποτέ δεν έχουν πιάσει κουτάλα στο σπίτι τους– ετοιμάζουν τα φαγητά σε μεγάλα καζάνια στημένα στα «κούμιλα» όπου καίει η φωτιά από θυμάρια και ξύλα. Το παραδοσιακό πιάτο του πανηγυριού περιλαμβάνει πιλάφι με κανέλα, ντολμαδάκια, πατάτες τηγανητές και κοκκινιστά αρνιά και κατσίκια. Το τύλιγμα των μικροσκοπικών κασιώτικων ντολμάδων αποτελεί ιεροτελεστία: αποβραδίς δεκάδες γυναίκες τυλίγουν με τέχνη ντολμαδάκια για να ταΐσουν κοντά 2.000 πανηγυριώτες. Το πανηγύρι της Παναγίας είναι το μοναδικό στην Κάσο όπου ακόμα στρώνονται οι τεράστιες τάβλες για να φάνε με τη σειρά πρώτα οι γυναίκες και τα παιδιά και μετά οι άντρες. Τα πιάτα, το κρασί και το ψωμί τα σερβίρουν οι άντρες, οι οποίοι φορούν μια ειδική άσπρη ποδιά. Μετά το φαγητό, αρχίζει το γλέντι με τη λύρα, το λαούτο και τις ποιητικές συνομιλίες, που κρατά όσο υπάρχει όρεξη – μέχρι την ώρα του καφέ στην Μπούκα.

Κασος know-how

Πρόσβαση

Ακτοπλοϊκώς Από τον Πειραιά μέσω Κρήτης (δύο φορές την εβδομάδα, διάρκεια ταξιδιού περίπου 22 ώρες) και από τη Ρόδο (τρεις φορές την εβδομάδα, διάρκεια ταξιδιού περίπου 7 ώρες). Πληροφορίες: 2104274009.

Αεροπορικώς Καθημερινά από Ρόδο και τρεις φορές την εβδομάδα με ανταπόκριση από Αθήνα (Ολυμπιακές Αερογραμμές 2109666666). Στην Κάσο λειτουργεί το Kassos Maritime and Tourist Agency (2245041323).

Πού να μείνετε

Οι νέες αφίξεις έχουν βελτιώσει το «τοπίο» της διαμονής στο νησί, το οποίο γενικά χαρακτηρίζεται από απλά δωμάτια και διαμερίσματα. Τα στούντιο του Evita Village (2245041731) που διαθέτει επίσης γυμναστήριο και ποδήλατα και του Γαλανού (2245041235) στο Φρυ, του Δράκου (2245041088) στον Αντιπέρατο και του Αερικού (2245041369) στο Αρβανιτοχώρι προσθέτουν πόντους στα ήδη υπάρχοντα δωμάτια Angelicas (6992673833), Blue Sky (2245041047), Ευήλια (22450

41661) και Φρυ (2245041495) και στα ξενοδοχεία Αναγέννησις (2245041495), Άνεσις (22450

41201) και Φλοίσβος (2245041284) στο Φρυ. Υπάρχουν ακόμα τα διαμερίσματα Ακρογιάλι (2245041131) και Μποργιανούλα (2245041495) στον Εμπορειό, καθώς και τα διαμερίσματα Θεοξένια (2245041311) στην Παναγία.

Πού να φάτε

Στον Εμπορειό, στην ταβέρνα Εμπορειός, στο Φρυ, στα εστιατόρια Μύλος, Ωραία Μπούκα, στου Μαριάκη και στου Βάιλα, στα ουζερί Απάγκιο και στου Δημήτρη Καμπούρη, στα παραδοσιακά καφενεία της Μποργιανής και του Μαριγουλάκι στην Αγία Μαρίνα, της Μαρούκλας στο Αρβανιτοχώρι, του Νικολάκη στο Πόλι.