Πεζοπορώντας στην Έρημο του Αγίου Όρους
Αναζητώντας την εσωτερική γαλήνη, οι αστέρες του Χόλιγουντ ταξιδεύουν στην Ανατολή και μυούνται στο διαλογισμό, στη γιόγκα και την πνευματική άσκηση. Εμείς δεν χρειάζεται να πάμε μακριά. Έχουμε δίπλα μας το δικό μας ιερό τόπο, όπου τα ανθρώπινα μέτρα καταργούνται. Μια εβδομάδα στο Άγιον Όρος, και μάλιστα την εσχατιά του, την Αθωνική Έρημο, είναι μια εμπειρία που πρέπει κανείς να ζήσει έστω και μία φορά στη ζωή του.
Tο οδοιπορικό μας στο Περιβόλι της Παναγίας αρχίζει από την αποβάθρα της Ουρανούπολης, που έχει σήμα κατατεθέν το βυζαντινό πύργο της. Από εκεί το καραβάκι «Άξιον Εστί» σηκώνει άγκυρα για έναν άλλο κόσμο. Έναν κόσμο με διαφορετική φιλοσοφία, διαφορετικά ήθη, διαφορετική ζωή, διαφορετική ώρα και διαφορετική ημερομηνία, έναν κόσμο που ζει ουσιαστικά σε άλλη εποχή, κάπου στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Με τους γλάρους να ζυγιάζονται πάνω από τα κεφάλια μας, το καραβάκι πιάνει μία μία τις αποβάθρες των μονών, που λέγονται αρσανάδες. Πρώτα ξεπροβάλλει μπροστά μας η Γιοβάνιτσα, ο αρσανάς της σέρβικης Μονής Χιλανδαρίου, και μετά ο αρσανάς της βουλγάρικης Μονής Ζωγράφου, μοναστήρια που διασώζουν μερικά από τα σημαντικότερα αυθεντικά κειμήλια του Αγίου Όρους.
Εμείς όμως έχουμε προορισμό το ρώσικο μοναστήρι, τη Μονή Αγίου Παντελεήμονα, που βρίσκεται μετά τις μονές Δοχειαρίου και Ξενοφώντος και, όπως κι εκείνες, αναπαύεται πάνω στα βότσαλα της δυτικής αθωνικής ακτής. Είναι μια ολόκληρη πολιτεία με λευκούς και πράσινους τρούλους. Εδώ ηχεί η δεύτερη μεγαλύτερη καμπάνα στον κόσμο (βάρους 14 τόνων), που λένε ότι ακούγεται σε ολόκληρη τη χερσόνησο. Είναι το πιο πολύχρωμο και φωτεινό μοναστήρι στο Άγιον Όρος. Από τα αναρίθμητα μεγάλα παράθυρα του καθολικού με τους οκτώ τρούλους μπαίνει άπλετο φως, κάνοντας τις ρωσικής τέχνης αγιογραφίες και το επίχρυσο τέμπλο να λάμπουν. Οι λίγοι και ηλικιωμένοι μοναχοί που εγκαταβιώνουν εδώ δεν μπορούν να φιλοξενήσουν απρόσμενους επισκέπτες και γι’ αυτό θα πρέπει να πάρουμε τα… πόδια μας.
Προορισμός μας η μονή Ξηροποτάμου, ψηλά πάνω από την ακτή.
Οι πινακίδες –που υπάρχουν παντού στο Άγιον Όρος– μας οδηγούν κάτω από έναν καταπράσινο θόλο. Ο τόπος μοσχοβολάει λουλούδια και βότανα. Καθώς και η φύση έχει αφεθεί στην ησυχία της, δεξιά κι αριστερά από τα μονοπάτια απλώνεται ένα αδιαπέραστο δάσος από πεύκα, ελιές κυπαρίσσια, δάφνες, μυρτιές και κάθε είδος δέντρου ή θάμνου που βάζει ο νους του ανθρώπου. Ο τόπος είναι πραγματικά ευλογημένος. Συχνά, μέσα στην πυκνή βλάστηση, ανοίγονται κάποια παράθυρα προς το γαλάζιο του Σιγγιτικού κόλπου και κάτω, προς τη Μονή Αγίου Παντελεήμονα που μόλις αφήσαμε πίσω μας. Το παλιό καλντερίμι διατηρείται σε μεγάλα τμήματα της διαδρομής και, αφού πρώτα περνά από δύο πέτρινα γεφύρια, μας οδηγεί ύστερα από περίπου μία ώρα στην πύλη της Μονής Ξηροποτάμου, δίπλα στο δρόμο απ’ όπου περνά το λεωφορείο για τις Καρυές.
Σ’ αυτό τον ιερό τόπο, ακόμα και το κέρασμα για το καλωσόρισμα είναι ιεροτελεστία. Ακόμα κι αν σου πουν μετά ότι δεν μπορούν να σε φιλοξενήσουν και ότι πρέπει να «άρεις το σακίδιό σου και να περπατήσεις» για άλλη μονή, το κέρασμα, ακόμα και στο πιο φτωχικό κελί, είναι απαραίτητο: τσίπουρο, λουκούμι, καφές και νερό.
Είναι η ώρα του δείπνου, δηλαδή 5 το απόγευμα με τα δικά μας ρολόγια. Γιατί εδώ, στη βυζαντινή κιβωτό που λέγεται Άθως, τα ρολόγια είναι ρυθμισμένα σύμφωνα με τη βυζαντινή ώρα. Το εικοσιτετράωρο αρχίζει με τη δύση του ήλιου, δηλαδή στις 12 σύμφωνα με την τοπική ώρα. Στην τράπεζα της μονής τρώμε ψάρι με αγκινάρες, φέτα και ζυμωτό ψωμί υπό το αυστηρό βλέμμα των λιπόσαρκων αγίων Μερκουρίου, Ευθυμίου, Αντωνίου, Αρτεμίου και άλλων. Μοναχοί και προσκυνητές συντρώγουν σιωπηλά. Το φαγητό είναι αναπόσπαστο μέρος του τελετουργικού τυπικού κάθε μονής και περιβάλλεται από την ίδια κατάνυξη που απαιτείται και στις ακολουθίες. Ακούγεται μόνο η φωνή του αναγνώστη, ο οποίος διαβάζει βίους αυστηρών ασκητών για να τιθασεύει τις αισθήσεις… Παρ’ όλα αυτά το φαγητό είναι πολύ νόστιμο, γιατί χρησιμοποιούνται υλικά που παράγονται από τους ίδιους τους μοναχούς στα περιβόλια, τα αμπέλια και τους ελαιώνες που περιβάλλουν κάθε μονή.
Η απλωταριά στη Μονή Ξηροποτάμου είναι ένα μαγευτικό μπαλκόνι που κρέμεται πάνω από το λιμανάκι της Δάφνης και τον όρμο της. Κάτω η δαντέλα της ακτογραμμής, μπροστά το πέλαγος και στο βάθος το ηλιοβασίλεμα. Όλα αυτά τα βλέπεις συνεχώς από διαφορετικές γωνίες, καθώς το φιδωτό μονοπάτι κατηφορίζει προς τη Δάφνη – λιγότερο από μία ώρα δρόμος. Κατεβήκαμε για να εξασφαλίσουμε θέση στο λεωφορείο που ανηφορίζει για τις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους. Από κει το ιδιότυπο, εντεκαθέσιο αγιορείτικο ταξί του πατέρα Χριστόφορου μας έφερε στην πανέμορφη Μονή Καρακάλου και, την επόμενη μέρα, στη Μονή Μεγίστης Λαύρας. Το μοναστήρι που ίδρυσε το 963 ο Αθανάσιος ο Αθωνίτης είναι το αρχαιότερο στη χερσόνησο, αλλά και η πύλη για την Έρημο. Η αφετηρία μας όμως για την πεζοπορία στην Έρημο είναι η ρουμάνικη σκήτη του Τιμίου Προδρόμου, όπου φτάσαμε ύστερα από πορεία περίπου μίας ώρας. Στο δωμάτιο με τα σιδερένια κρεβάτια ρίξαμε, υπό το φως της λάμπας πετρελαίου, μια ακόμη ματιά στο χάρτη με τη διαδρομή (στη σκήτη δεν χρησιμοποιείται γεννήτρια για ηλεκτρικό ρεύμα).
Στη συνέχεια, φορτωμένοι με τα σακίδιά μας, ανηφορίσαμε περπατώντας μέσα σε μια σήραγγα που δημιουργούσε η πυκνή βλάστηση που περιέβαλλε το μονοπάτι. Όταν ανεβήκαμε αρκετά ψηλά, το τοπίο αποκαλύφθηκε. Κάτω στην ακτή, ανάμεσα στο πράσινο της γης και το γαλάζιο της θάλασσας, η σκήτη έμοιαζε σαν περιστέρι που ταξιδεύει σπρωγμένο από το δυνατό άνεμο. Η διαδρομή, η οποία ουσιαστικά κάνει το γύρο του Άθωνα ακολουθώντας από ψηλά την ακτογραμμή της χερσονήσου, έμπαινε κι έβγαινε από το δάσος μέχρι τη θέση Κρύα Νερά, όπου υπάρχει μια βρύση. Εδώ κάποιοι φρόντισαν να φτιάξουν με χοντρά κλαδιά παγκάκια και να βάλουν ένα αυτοσχέδιο εικονοστάσι με μικρές εικόνες. Μετά τα Κρύα Νερά –όνομα και πράγμα– το μονοπάτι είναι στρωμένο με κάστανα, καθώς διασχίζει ένα δάσος από καστανιές.
Περπατήσαμε γύρω στις τέσσερις ώρες και ανεβήκαμε σε υψόμετρο 700 μέτρων μέχρι το Ιερόν Κελίον του Αγίου Γεωργίου στην Κερασιά. Ο Γέροντας Ευθύμιος, εξήντα χρόνια κάτοικος της Ερήμου, και η συνοδεία του, άλλοι εννέα μοναχοί, κατασκευάζουν εκκλησιαστικά έπιπλα με μια δική τους τεχνική ένθεσης διακοσμητικών μοτίβων. Ύστερα τα φορτώνουν στα άλογα και τα μεταφέρουν παντού σε όλο το Όρος και έξω από αυτό για να τα πουλήσουν.
Μετά τον Εσπερινό στην ενσωματωμένη στο κελί εκκλησία, στρώθηκε το τραπέζι κάτω από τη μουριά της αυλής: φασολάδα, ταχινόσουπα, μαύρο ψωμί, ελιές, ντομάτες. Δίπλα υπήρχαν και δύο τελάρα γεμάτα φιρίκια. Κοιμηθήκαμε σε σκληρά –πραγματικά καλογερικά– κρεβάτια, όπου ο υπνόσακος ήταν τελικά απαραίτητος.
Εκείνο το πρωινό στο κελί ήταν χαρά θεού, καθώς ο ήλιος φώτιζε επιλεκτικά ορισμένα σημεία της χαράδρας. Πήραμε τον ανήφορο για το Σταυρό Κερασιάς και φτάσαμε σε μισή περίπου ώρα στην πηγή. Εκεί κάναμε μια ανάπαυλα για να τιμήσουμε τις ντομάτες, τις ελιές και το ψωμί που μας έδωσαν οι μοναχοί για το δρόμο κι ύστερα αρχίσαμε να κατηφορίζουμε περνώντας ανάμεσα στις καλύβες του Αγίου Βασιλείου. Εδώ, στην Έρημο του Αγίου Όρους, περπατούσαμε στη σκιά της επιβλητικής κορυφής του Άθωνα. Κάθε πτυχή της απόκρημνης ακτής αποκάλυπτε και μια εντυπωσιακή εικόνα: Κατουνάκια, Μικρή Αγία Άννα, Αγία Άννα.
Η διαδρομή από τον Άγιο Βασίλειο μέχρι την Αγία Άννα, τρεις ώρες πορεία στο σύνορο του πράσινου με το γαλάζιο, είναι μια πραγματική ευωχία των αισθήσεων. Η πιο εντυπωσιακή εικόνα, όμως, είναι
η αποκάλυψη, μετά τη Μικρή Αγία Άννα, της ακτογραμμής του Άθωνα σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια, από την Αγία Άννα και τη Νέα Σκήτη μέχρι τη Σιμωνόπετρα.
Η Σκήτη της Αγίας Άννας είναι ένα κανονικό χωριό, που κατοικείται από καλόγερους. Στη μέση δεσπόζει το Κυριακό, ο κεντρικός ναός της σκήτης, που είναι αφιερωμένος στη μνήμη της μητέρας της Παναγίας. Εδώ φυλάσσεται από το 1686 το αρχαιότερο λείψανο στο Άγιον Όρος, το πόδι της Αγίας Άννας. Οι καμπάνες του Κυριακού μας κάλεσαν στη λειτουργία και μετά αρχίσαμε να κατεβαίνουμε τα αμέτρητα σκαλοπάτια για τον αρσανά. Καθώς παρακολουθούσαμε τους μοναχούς να μανουβράρουν επιδέξια το καΐκι της σκήτης, φάνηκε το «Άξιον Εστί», που θα μας μετέφερε για τελωνειακό έλεγχο στη Δάφνη και μετά πίσω στην Ουρανούπολη.
Ημερολόγιο οδοιπορίας στο Περιβόλι της Παναγίας
Το Άγιον Όρος προσφέρει τη δυνατότητα για πλήθος πεζοπορικές διαδρομές πάνω σε προαιώνια μονοπάτια που διατρέχουν όλη τη χερσόνησο. Πολλά είναι πλακόστρωτα, σηματοδοτημένα με πινακίδες και «αγιασμένα» με σταυρούς. Η δική μας διαδρομή έχει ως τελικό προορισμό τη λεγόμενη Έρημο στο νότιο άκρο της χερσονήσου, στη σκιά της κορυφής του Άθωνα. Εκεί ζουν μοναχοί σε σκήτες, κελιά και καλύβες (στα Καυσοκαλύβια, στην Κερασιά, στον Άγιο Βασίλειο, στα Κατουνάκια, στη Μικρή Αγία Άννα και στην Αγία Άννα), αλλά και ερημίτες (κυρίως στις σπηλιές που σχηματίζονται στους απόκρημνους βράχους των Καρουλιών), που –πιστοί στην παράδοση των πρώτων ασκητών στις ερήμους– ησυχάζουν με συνεχή προσευχή, θαυμαστή εγκράτεια, άκρα ταπείνωση και απόλυτη περιφρόνηση για τα εγκόσμια.
1η ημέρα: Μετάβαση από την Αθήνα στην πύλη του Αγίου Όρους, την Ουρανούπολη, με αυτοκίνητο σε επτά περίπου ώρες. Διανυκτέρευση σε ξενοδοχείο της Ουρανούπολης.
2η ημέρα: Παραλαβή των διαμονητηρίων (των έγγραφων αδειών παραμονής στο Άγιον Όρος) από το αρμόδιο γραφείο και επιβίβαση στο καραβάκι «Άξιον Εστί», το οποίο αναχωρεί κάθε πρωί στις 9.45 για Γιοβάνιτσα (τον αρσανά της Μονής Χιλανδαρίου), τον αρσανά της Μονής Ζωγράφου, τις παραθαλάσσιες μονές Δοχειαρίου, Ξενοφώντος, Αγίου Παντελεήμονος και καταλήγει στη Δάφνη. Αποβίβαση στη Μονή Αγίου Παντελεήμονος στις 11.20, σύντομη περιήγηση στη μονή, πεζοπορία μέχρι τη Μονή Ξηροποτάμου, δείπνο στην τράπεζα της μονής, παρακολούθηση του Απόδειπνου στο καθολικό της μονής, προσκύνημα των αγίων λειψάνων και του μεγαλύτερου κομματιού τίμιου ξύλου που υπάρχει στον κόσμο. Διανυκτέρευση στη Μονή Ξηροποτάμου.
3η ημέρα: Συμμετοχή στη Θεία Λειτουργία, πρόχειρη τράπεζα. Αναχώρηση από τη Μονή Ξηροποτάμου και πεζοπορία μέχρι τη Δάφνη. Επιβίβαση στο λεωφορείο που ανηφορίζει μέχρι τις Καρυές (διαδρομή περίπου μίας ώρας σε χωματόδρομο). Φαγητό στο εστιατόριο των Καρυών, επίσκεψη στο Πρωτάτο, προσκύνημα της εικόνας «Άξιον Εστί», αλλά και γνωριμία με την τέχνη του κυρ-Μανουήλ Πανσέληνου, ο οποίος εικονογράφησε το Πρωτάτο με απαράμιλλη δεξιοτεχνία. Αναχώρηση από τις Καρυές με αγιορείτικο ταξί για τη Μονή Καρακάλου (διαδρομή περίπου μισής ώρας, πάντα σε χωματόδρομο). Παρακολούθηση της ιδιαίτερα μελωδικής ακολουθίας του Εσπερινού στη Μονή Καρακάλου και μετά δείπνο στην τράπεζα. Αγρυπνία προς τιμήν του Ιωάννη του Θεολόγου από τις 10.30
το βράδυ μέχρι το πρωί.
4η ημέρα: Μετά την Αγρυπνία, φαγητό στην τράπεζα και αναχώρηση από τη Μονή Καρακάλου με αγιορείτικο «ταξί» για τη Μονή Μεγίστης Λαύρας. Λίγο πριν από την πρώτη τη τάξει Μονή του Αγίου Όρους κάνουμε παράκαμψη προς το αγίασμα του Αγίου Αθανασίου, του ιδρυτή της. Ξενάγηση στο καθολικό της Μονής Μεγίστης Λαύρας και ύστερα πεζοπορία σε χωματόδρομο μέχρι τη ρουμάνικη σκήτη του Τιμίου Προδρόμου. Παρακολούθηση του Εσπερινού (στη ρουμανική γλώσσα) στη σκήτη, δείπνο στην τράπεζα με το παλιό ρολόι και διανυκτέρευση
σε κοιτώνα.
5η ημέρα: Αναχώρηση από τη Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου και πεζοπορία μέχρι την Κερασιά. Παρακολούθηση του Εσπερινού στην ενσωματωμένη στο Κελί του Αγίου Γεωργίου εκκλησία, δείπνο στην αυλή και διανυκτέρευση σε μικρά κελιά.
6η ημέρα: Πεζοπορία από την Κερασιά στον Άγιο Βασίλειο, στάση στο κελί της Κοίμησης της Θεοτόκου, πέρασμα από τη Μικρή Αγία Άννα και άφιξη το απόγευμα στην Αγία Άννα. Διανυκτέρευση στο αρχονταρίκι, στο Κυριακό της Σκήτης.
7η ημέρα: Αναχώρηση με το «Άξιον Εστί» από τον αρσανά της Αγίας Άννας για Δάφνη και ύστερα για Ουρανούπολη.
