Δεν θα ήταν παράλογο να υποθέσουμε πως και στην αρχαιότητα θα υπήρχε κάποιος άνθρωπος, ο ομόλογος του κ. Τίτου Φραντζή, του εμπορικού διευθυντή του ΕΟΣ Σάμου, ο οποίος θα ταξίδευε στις ελληνικές πόλεις και στον έξω κόσμο, ως πρέσβης και οινικός απόστολος, για να διδάξει στους ανθρώπους την αλήθεια του εξαίρετου σαμιώτικου κρασιού. Ίσως αυτός, ο αλλοτινός οινογνώστης, να ήταν ο εμπνευστής της αρχαίας ονομασίας προέλευσης "Σάμιος οίνος", που λειτούργησε ως σφραγίδα ποιότητας, ως εγγύηση πως οι αρχαίοι πότες θα απολάμβαναν ένα σπουδαίο κρασί, όταν θα άνοιγαν τον οξυπύθμενο αμφορέα, που μόλις είχε φτάσει στον τόπο τους με την τριήρη από τη Σάμο.
Αυτό το βαρύ, από λιαστά σταφύλια, κρασί, όπως ήταν το απαράβατο έθιμο, το νέρωναν μετρημένα. Αρμόδιος γι’ αυτή τη λεπτή διαδικασία ήταν ο συμποσίαρχος, ο αρχιτρίκλινος, που επέβλεπε την "ευκρασία" του οίνου, δηλαδή την ανάμειξή του με όσο νερό ήταν απαραίτητο, ώστε να απολαμβάνουν οι συμπότες την πόση, "κάνοντας ένα σπουδαίο κεφάλι" όπως θα λέγαμε σήμερα, να συζητούν εν ευθυμία, να συνδιαλέγονται και να φιλοσοφούν, χωρίς όμως να αποκτηνώνονται: αυτή είναι η ουσία του οινικού πολιτισμού. Μπορεί ο Πυθαγόρας, που γεννήθηκε στη Σάμο, να γιόρτασε την επινόηση του διάσημου θεωρήματός του με ένα γεμάτο κύπελλο, ένα κύλικα σαμιώτικου κρασιού!
Από αυτή την ευκρασία του οίνου, προέκυψε και η λέξη "κρασί" - που το έπινες μετρημένα, ισορροπώντας ιδανικά μεταξύ του μεθύοντος Διονύσου και του νηφάλιου Απόλλωνα.Το άκρατο, δηλαδή το ανέρωτο κρασί επετρέπετο, μας λέει ο κ. Φραντζής, μόνο σε ασθενείς και οδοιπόρους – κι αν αυτό σας θυμίζει κάτι από τη Βίβλο, έχετε πέσει μέσα, άλλωστε ένα από τα ονόματα της Εκκλησίας είναι και "άμπελος".
Ο Συνεταιρισμός
Στη Σάμο ο πολιτισμός του οίνου είναι διαρκής και αδιάλειπτος για περισσότερο από 3000 χρόνια – και είναι πανταχού παρών, από τους υπέροχους ορεινούς αμπελώνες, μέχρι τις υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις του Οινοποιητικού Συνεταιρισμού. Ο ΕΟΣ Σάμου, ένας από τους παλιότερους ελληνικούς γεωργικούς συνεταιρισμούς, αποτελεί από το 1934 που ιδρύθηκε μέχρι σήμερα τον θεματοφύλακα της οινικής παράδοσης του νησιού, αλλά και το θεμέλιο της τοπικής οικονομίας. Συγκαταλέγεται μεταξύ των δέκα μεγαλύτερων οινοποιείων της Ελλάδας, και ιδρύθηκε ακριβώς για να διατηρηθεί η αμπελοκαλλιέργεια στο νησί, όπως μας λέει ο κ. Φραντζής, αλλά και για να προστατευθεί το εισόδημα των καλλιεργητών.
Η είδηση εδώ είναι πως από τον επόμενο χρόνο, το 2025, ο ΕΟΣ κάνει ένα μεγάλο άνοιγμα στην αγορά, με την παραγωγή τσίπουρου. Η επένδυση για το νέο αποστακτήριο στο Καρλόβασι θα είναι της τάξης του 1,5 εκατομμυρίου ευρώ, και το νέο προϊόν, το σαμιώτικο τσίπουρο, θα ονομάζεται "Τρίγωνο", μας αποκαλύπτει ο κ. Φραντζής, δείχνοντας πως ο Συνεταιρισμός, εκτός από θεματοφύλακας της οινικής παράδοσης του τόπου, είναι και μια δυναμική, εξωστρεφής επιχείρηση που πιάνει το σφυγμό της αγοράς.
Ο πιστοποιημένος από διεθνείς οίκους ΕΟΣ απορροφά όλη την παραγωγή των αμπελουργών, τη συγκεντρώνει, την οινοποιεί και την εμπορεύεται, ενώ επενδύει συνεχώς σε τεχνολογία και τεχνογνωσία. Ο Συνεταιρισμός πληρώνει καλά, περισσότερο από την τιμή της αγοράς, και αναλόγως με τα κέρδη του αποδίδει και κάποιο μέρισμα στους παραγωγούς/μετόχους, οι οποίοι βάσει του καταστατικού εκλέγουν σε τακτά χρονικά διαστήματα τους διευθυντές του Συνεταιρισμού. "Είναι σχεδόν σοσιαλιστικό αυτό, για να μην πω κομουνιστικό", λέει χαμογελώντας ο εμπορικός διευθυντής δείχνοντάς μας με υπερηφάνεια τα χρυσά και τα ασημένια μετάλλια, τις τιμητικές διακρίσεις που συσσωρεύονται ήδη απο το 1937, επεκτεινόμενες διαρκώς στον τοίχο της (δικαιολογημένης) ματαιοδοξίας του ΕΟΣ, στο Μουσείο Οίνου, που στεγάζεται στο παλιό Βαρελοποιείο, σε ένα κτίριο του 18ου αιώνα.
Μόνο φέτος ο ΕΟΣ έχει κεδίσει 14χρυσά μετάλλια σε παγκόσμιες διοργανώσεις, όπου οι σομελιέ περνούν τα κρασιά από αυστηρές, τυφλές δοκιμές. Α, λίγο πριν είχαμε μείνει μ’ ανοιχτό το στόμα μπροστά στο μεγαλύτερο βαρέλι που είχαμε δει σε ολη τη ζωή μας – ένα γιγαντιαίο δρύινο βυτίο χωρητικότητας 80 τόνων κρασιού, ενώ θαυμάσαμε το –ανεκτίμητης αξίας- θησαυροφυλάκιο κρασιού, όπου φυλάσσονται 3000 φιάλες από την περίοδο 1934-1950.
Χίλιοι πεντακόσιοι αμπελουργοί αποτελούν την παραγωγική βάση, τη ραχοκοκαλιά μιας εταιρείας που ανθεί και θάλλει, δίνοντας δουλειά σε πολλούς ανθρώπους στο νησί, καθώς παράγει νέα, εξαίρετα προϊόντα, τα οποία φτάνουν μέχρι την άλλη άκρη του κόσμου: μία φιάλη "1963", ένα υπέροχο κρασί εξήντα ετών, κάτι μεταξύ λικέρ και κονιάκ, σαν το νάμα της θείας κοινωνίας, ένας σπάνιος οίνος που ενσωματώνει στην παλέτα της γεύσης, του χρώματος και των αρωμάτων του όλη την αρχαία και την ορθόδοξη παράδοση, διατίθεται σε επιλεγμένες κάβες της χώρας μας προς 120 ευρώ, αλλά στην Κορέα, όπου έχει ταξιδέψει πολλές φορές ο εμπορικός διευθυντής, τιμάται προς 750 ευρώ τη φιάλη...
"Το Μοσχάτο Σάμου έχει υψηλή αναγνωρισιμότητα σε όλο τον κόσμο" μας λέει ο κ. Φραντζής, καθώς μας ξεναγεί στα οινοποιεία του Συνεταιρισμού. "Έχοντας ταυτίσει απόλυτα το όνομά του με τη γεωγραφική του προέλευση, όπως συμβαίνει με τις πιο εκλεκτές διεθνώς ποικιλίες, το σαμιώτικο κρασί διαθέτει μια από τις παλαιότερες κατοχυρώσεις ελεγχόμενης ονομασίας προέλευσης της Ευρώπης (ΠΟΠ) και δικαιούται να κυκλοφορεί διεθνώς μόνο με το όνομα 'Samos'". To 70% της μέσης ετήσιας παραγωγής ( που φτάνει τα 5 εκατομμύρια λίτρα) εξάγεται σε περισσότερες από 25 χώρες, και στις πέντε ηπείρους: από την Κύπρο μέχρι τη Φιλανδία, απ’ τις ΗΠΑ μέχρι την Κίνα, κι από τον Καναδά μέχρι την Αυστραλία. Μόνο οι Γάλλοι εισάγουν ετησίως 2.700.000 φιάλες σαμιώτικο Grand Cru, που αντιστοιχεί στο 20% της γαλλικής αγοράς σε γλυκούς οίνους... Όμως, τα πασίγνωστα προιόντα του ΕΟΣ είναι τα υπέροχα γλυκά σαμιώτικα κρασιά, που έχουν δώσει γεύση στις χαρούμενες στιγμές της ζωής μας. Το Νέκταρ, το Vin Doux, το VDN – μιλάμε για εμφιαλωμένη ευτυχία.
Ορεινοί αμπελώνες – το ζεύγος
Η Σάμος είναι ένα καταπράσινο νησί, με πολλά νερά και ψηλά βουνά: Ο Κέρκης φτάνει στα 1433 μέτρα. Στην αρχαιότητα την έλεγαν "Υδρήλη", για τις πηγές της, "Δόρυσσα", "Κυπαρισσία" και "Ανθεμίς" για την πλούσια χλωρίδα της – αυτή η ονομασία κοσμεί και μια ετικέτα του ΕΟΣ: το "Anthemis" είναι ένα εντυπωσιακό, παλαιωμένο σε δρύινα βαρέλια κρασί με βαθύ πορτοκαλί χρώμα, και ιδιαίτερα πολύπλοκο αρωματικό προφίλ.
Καθώς αρχίζουμε να ανεβαίνουμε από τον κατάφυτο κάμπο με τους ελαιώνες, τα κυπαρίσσια και τα πλατάνια, το βλέμμα μας αιχμαλωτίζεται από τις πεζούλες στις πλαγιές του όρους Άμπελος. Αλλεπάλληλες αναβαθμίδες, με ξερολιθιές, που κρατούν το χώμα για να δεχτεί τους υπεραιωνόβιους αυτόρριζους αμπελώνες, τα "terroir", αυτά τα χοντρά κούτσουρα που επέζησαν χάρη στο υψόμετρο απ΄την επιδημία της φυλλοξήρας, που ρήμαξε τα αμπέλια της Σάμου στα τέλη του 19ου αιώνα.
Βλέπεις αυτούς του Κρεμαστούς Κήπους του Μοσχάτου σταφυλιού στα 750 μέτρα υψόμετρο, και σκέφτεσαι τί τεράστια, τί άπειρη δουλειά έχει γίνει εδώ κι αιώνες, ώστε αυτή η γκρίζα σχιστολιθική πέτρα, να φτάσει εδώ πάνω με τα μουλάρια, να πελεκηθεί και να αρμολογηθεί με το χέρι, ώστε να συγκρατηθεί το χώμα. Και μετά, πόσα εκατομμύρια εργατοώρες έχουν δαπανηθεί –αιώνες τώρα- για να φροντιστούν τα κλήματα, ύστερα να τρυγηθεί ο καρπός και να μεταφερθεί σε κοφίνια, πάλι με τα γαϊδούρια και τα μουλάρια στους ληνούς, στα πατητήρια, για να ξεκινήσει η διαδικασία της οινοποίησης, από τους αμπελουργούς που ξεκινούσαν τη μέρα τους με ένα ποτήρι λιαστό κρασί και μια φέτα ζυμωτό ψωμί, που τους έδινε δύναμη για να βγάλουν όλες αυτές τις κοπιαστικές ώρες της δουλειάς στ’ αμπέλια. Όλος αυτός ο μόχθος είναι παρών, είναι ορατός γύρω μας, είναι στα πόδια μας, καθώς μαζεύουμε από κάτω ένα κομμάτι χαλαζία, ένα "τσακμάκι" όπως το λένε οι Σαμιώτες, ένα ηφαιστειογενές πέτρωμα, που είναι πολύ πιθανό πως έφτασε εδώ, στον ορεινό αμπελώνα του ζεύγους Μοσχονά και Πατμίου, από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης το 1613 π.Χ. – ναι, η ιστορία είναι ζώσα εδώ, και αυτό το γελαστό ζευγάρι των νέων ανθρώπων είναι οι συνεχιστές της.
Ο Γιάννης Μοσχονάς και η Ελένη Πατμίου κληρονόμησαν τους ορεινούς τους αμπελώνες στο Μουζάκι από τις οικογένειές τους, και τους συντηρούν με σκληρή δουλειά – μόνο και μόνο ο χωματόδρομος για να φτάσουν στα αμπέλια τους είναι βασανιστικός για τους άμαθους, όπως εμείς που ταρακουνιόμαστε με το 4Χ4, αλλά δεν παραπονιούνται: γνωρίζουν πως κάνουν κάτι σημαντικό, κάτι ουσιώδες και χαίρονται που θα το παραδώσουν στα παιδιά τους, όταν αυτά μεγαλώσουν και τους διαδεχθούν. Είναι δικαιολογημένα υπερήφανοι: το 2022 ήταν οι τιμώμενοι αμπελουργοί της εκλεκτής ετικέτας "Αρχέγονα εδάφη εσοδείας 2022" είναι ένα κρασί ξεχωριστό.
Η γευσιγνωστική περιγραφή του είναι σκέτη ποίηση: "Χρώμα χρυσαφί με λεμονί ανταύγειες. Πολύπλοκη μύτη ανθέων, με αρώματα γιασεμιών και νυχτολούλουδων να πρωτοστατούν. Στο στόμα, η διακριτική οξύτητα προσφέρει ιδιαίτερη δροσιά και ισορροπεί τέλεια τα έντονα φρουτένια αρώματα. Ώριμο βερίκοκο, γλυκό του κουταλιού νεράντζι, έλαια εσπεριδοειδών, ροδάκινα, λουκούμι τριαντάφυλλο και μια απαλή μεταλλική αίσθηση με βοτανική υποψία όπως αυτή του χαμομηλιού, συνθέτουν ένα πολύ νόστιμο αποτέλεσμα μακράς επίγευσης. Χαμηλή στρεμματική απόδοση, πρόρωγος, άγριες αυθόρμητες ζυμώσεις"...
Ορεινοί αμπελώνες – ο ερημίτης
Ναι, το καλό κρασί βγάζει από μέσα σου τον ποιητή, εάν ήδη υπάρχει αυτός εκεί, ή ακόμα και τον ερημίτη. Ο Σταμάτης Στασινής έχει εγκαταλείψει τα εγκόσμια - όχι και τόσο μεταφορικά μιλώντας, μιας και δεν ασκεί πλέον το επάγγελμά του (ηλεκτρονικός) κι έχει κλείσει το μαγαζί του, εδώ και χρόνια, έχοντας αποτραβηχτεί γύρω στα 800 μέτρα πιο κοντά στους Θεούς, στην κορυφή του βουνού Άμπελος, σ’ ένα παρθένο ορεινό τοπίο, τόσο μοναδικό που σου σηκώνεται η τρίχα, όχι μόνο από το θαυμασμό για τις δασωμένες κορυφές και τις βαθιές χαράδρες, αλλά και από τη δροσερό αέρα – είναι τέλη Μάη, μεσημέρι, και δεν τη βγάζεις εδώ πάνω χωρίς μπουφάν.
Ο κ. Στασινής λοιπόν καλλιεργεί τους βιοδυναμικούς τους αμπελώνες. Τί είναι η βιοδυναμική καλλιέργεια; Ο Τίτος Φραντζής μας εξηγεί πως αυτή είναι το επόμενο στάδιο της βιολογικής καλλιέργειας – όχι απλώς δεν υπάρχει κανένα χημικό, όχι απλώς δεν μπαίνει τίποτα μηχανικό στο αμπέλι, αλλά ο Σταμάτης λαβαίνει υπόψη του την κοσμική ενέργεια, την ηλιακή ακτινοβολία και τις φάσεις της Σελήνης για να καλλιεργήσει τα αμπέλια του, εκλαμβάνοντας τη Φύση ολιστικά – κατά κυριολεξία, αφού στην παραγωγή των σταφυλιών του συνεργάζονται και σφήκες που τρώνε τα παράσιτα στα κλήματα, οι οποίες κατοικούν σε ένα ξύλινο κιβώτιο στο κτήμα του, που στη αρχή το περάσαμε για κυψέλη μελισσών... Επίσης παράγει ο ίδιος μύκητες μήλου, το λίπασμά του προέρχεται από μια εγκατάσταση κόμποστ, ενώ η περηφάνια του είναι το εκτροφείο γαιοσκωλήκων. Ο κ, Στασινής βυθιζει τα χέρια του στο χώμα, κι όταν τα ανοίγει, στις παλάμες του συστρέφονται πάμπολλα σκουλήκια. "Θα φτάσουνε ενάμισι μέτρο το καθένα...Είναι ευεργετικά, αερίζουν το χώμα..." λέει χαμογελώντας.
Όσο για παρασιτοκτόνο ο κ. Στασινής καλλιεργεί ένα σωρό βότανα, με τα οποία ψεκάζει τα κλήματά του, όπως η άγρια μέντα – ένα κλωναράκι της μοσχοβολάει για μέρες. Είναι φιλόξενος ο κ. Στασινής, όπως κι η σύντροφός του, αλλά έχει την απολυτότητα του ερημίτη, ή του προφήτη, που κατέχει την απόλυτη αλήθεια. Ίσως δικαίως - εάν ζεις σε ένα τέτοιο περιβάλλον, έχοντας φτιάξει με τα χέρια σου όλο αυτό το ορεινό θαύμα με τα αμπέλια και τα οπωροφόρα, εφαρμόζοντας επιστημονικά τις εμπειρικές γνώσεις των παλιών αμπελουργών. Το εντελώς αγνό κρασί που οινοποιείαι από τα σταφύλια του κ. Στασινή είναι ιδιαίτερο: έχει ένα ασυνήθιστο πορτοκαλί χρώμα, ένα "orange wine" με συμπεριφορά κόκκινου κρασιού, και δεν είναι διαυγές, αλλά θολό, καθότι αφιλτράριστο, χωρίς ίχνος χημικού. "Η διαύγεια στα κρασιά είναι χημική παρέμβαση", όπως μας θυμίζει ο κ. Φραντζής. Η ετικέτα "Ερημίτης", από τα σταφύλια του κ. Στασινή, ανήκει στη σειρά Άθικτος Οίνος, η οποία περιλαμβάνει ακόμα τον "Βουνίτη" και τον "Προφήτη" - δύο μοναδικά κρασιά βιολογικής αμπελουργίας στη φιλοσοφία της ελάχιστης οινοποιητικής παρέμβασης. Οι "Άθικτοι οίνοι" απευθύνονται σε ένα κοινό με ιδιαίτερς οικολογικές ευαισθησίες –δεν είναι τυχαίο που ο "Ερημίτης" εξάγεται στην Γαλλία.
Food and Wine pairing...
...που σημαίνει συνταίριασμα, σύζευξη, ζευγάρωμα φαγητού και οίνου. Εντάξει, ομολογώ πως ο ουρανίσκος μου δεν είναι και τόσο λεπταίσθητος, τόσο εκπαιδευμένος ώστε να ανιχνεύει τις λεπτεπίλεπτες αποχρώσεις των γεύσεων και των αρωμάτων. Μιλάμε για μια ειδική διαδικασία, κατά την οποία όλοι αυτοί οι ποικίλοι συσχετισμοί των τροφών και του ποτού ερεθίζουν τους γευστικούς κάλυκες στο στόμα και τις νευρικές απολήξεις στη μύτη, στέλνοντας στον εγκέφαλο στοιχεία για επεξεργασία, ώστε αυτός να βγάλει την ετυμηγορία του, συνυπολογίζοντας και την εικόνα, την οπτική παρουσία της βρώσης και της πόσης. Κάποιοι είναι ειδικοί σ’ αυτό – εμένα απλώς μου αρέσει το καλό φαγητό και το ποτό, αλλά πέραν τούτου...
Ωστόσο, ο κ. Τίτος Φραντζής έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του, κι ακόμα παραπάνω, για να καλλιεργήσει αυτές τις δεξιότητες της ευαισθησίας, σ’ ένα ...ταχύρρυθμο σεμινάριο, δηλαδή σ’ ένα κοσμοϊστορικό γεύμα που παρετέθη στο εστιατόριο "Ορίζοντας", των αδελφών Σκουρφούντα, παρόντων, μεταξύ άλλων, του Δημάρχου της Δυτικής Σάμου κ. Θεμιστοκλή Παπαθεοφάνους, της συζύγου του Σταυρούλας, και δύο νεαρών κυριών, οινολόγων του ΕΟΣ, της Μαρίας Βουλαρίνου και Στέλλας Χατζηπαναγιώτου.
Εντάξει, μιλάμε για μύηση. Έντεκα κρασιά του ΕΟΣ, ξηρά και γλυκά, έκαναν την θριαμβευτική τους εμφάνιση στο τραπέζι, συνταιριασμένα όλα με πιάτα που συνομιλούσαν με κάθε κρασί ξεχωριστά, κάπως όπως ένα ζευγάρι, που τα μέλη του ομονοούν, αλλά και διαφωνούν ενίοτε, δημιουργικά πάντα... Είναι σχεδόν πορνογραφία να περιγραφούν οι οίνοι και τα εδέσματα – αρκεί μόνο να πω πως το γαστριμαργικό ταξίδι ξεκίνησε με τη "ναυαρχίδα" του ΕΟΣ Σάμου, τις "Ψηλές κορφές", το οποίο συνοδέυτηκε από καρπάτσιο μαγιάτικου με αυγά ρέγγας, το ιδανικό πιάτο για να αναδείξει, όπως είπε ο Άγγελος Σκουρφούντας, "τους λεμονανθούς, το γιασεμί, το λεμόνι, το λάιμ, τον άγουρο πυρηνόκαρπο που διακρίνουμε στο βάθος, και τις τραγανές οξύτητες του κρασιού", και έκλεισε με αυτό το ιερό, το θείο "1963", αυτό που προσκυνούν οι Κορεάτες πληρώνοντας 750 ευρώ το μπουκάλι, συνταιριασμένο με βελούδινη σοκολάτα με πιπέρι, ώστε να πλαισιωθεί ιδανικά ένα κρασί, που είναι "ύμνος στην αμπελουργία και στον ανθρώπινο πολιτισμό, με μια επίγευση από καβουρδισμένο καφέ, σοκολάτα, καπνό, δάσος και πετιμέζι, κι ένα φευγαλέο άρωμα κεριού και λουλουδιών Επιταφίου...".
Ναι, το κρασί, όταν πίνεται σωστά, με τη σωστή παρέα, σε κάνει σοφότερο και καλύτερο άνθρωπο. Όπως γίναμε εμείς, όπως ήταν σίγουρα ο σαμιώτης Απόστολος του Οίνου, ο αρχαίος ομόλογος του εμπορικού διευθυντή του Οινοποιητικού Συνεταιρισμού της Σάμου, του κ. Τίτου Φραντζή, που είχε την αρχοντιά να μας προσφέρει αυτή την πανδαισία.
