Εάν η Ελευσίνα δικαιολογεί την ιδιότητά της ως η μία από τις τρεις πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης για το 2023 κυρίως χάρη στο αρχαίο της κλέος, και η Βεσπρέμ λόγω της συμβολής της στον εκχριστιανισμό της Ουγγαρίας, η Τιμισοάρα της Ρουμανίας, των τετρακοσίων, περίπου, χιλιάδων κατοίκων, έχει να επιδείξει την αδιαμφισβήτητη ευρωπαϊκότητά της, ως μια πολυπολιτισμική πόλη με 21 εθνότητες και 18 θρησκείες, που δικαίως ονομάστηκε "μικρή Βιέννη", με όλα αυτά τα λαμπρά μέγαρα, τις σπουδαίες πλατείες, τα 36 πάρκα της και την πολιτιστική της κίνηση – τρία κρατικά θέατρα, μια Όπερα, και έξι Πανεπιστήμια όπου φοιτούν 40 χιλιάδες φοιτητές.
Κατοικημένη, λόγω του εύφορου εδάφους της και των ποταμών που διαρρέουν την ευρύτερη περιοχή, ("Τιμισοάρα" σημαίνει "το κάστρο στον ποταμό Τίμις") από την αρχαιότητα (οι γνωστοί Δάκες ζούσαν εδώ, εξού και το εθνωνύμιο "Δακία", που έγινε και φίρμα αυτοκινήτων , τα "Dacia"), η Τιμισοάρα κατακτήθηκε διαδοχικά από τους Ρωμαίους, τους Ούνους, τους Γότθους, τους Βουλγάρους, τους Ούγγρους και τέλος τους Οθωμανούς, που παρέμειναν στον πόλη από τον 16ο μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα, όταν νικήθηκαν από την αυτοκρατορική αυλή της Βιέννης και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη.
Από τότε η Τιμισοάρα άρχισε να αποκτά τη σημερινή πολεοδομική της μορφή. Οι Αψβούργοι την κόσμησαν με περικαλλή μέγαρα, ενσωματώνοντας κατά καιρούς διάφορους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς, από το αρ νουβό και το μπαρόκ μέχρι τη βαριά αυστροουγγρική τεχνοτροπία, δημιουργώντας όμως μια νέα αρμονία. Οι Αψβούργοι την έκαναν, όπως είπαμε, μία κούκλα, ένα μικρό Παρίσι: η Τιμισοάρα ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή πόλη που απέκτησε ηλεκτροφωτισμό στους δρόμους, το 1884, και η δεύτερη παγκοσμίως, μετά τη Νέα Υόρκη! Ήταν επίσης η δεύτερη πόλη στην Ευρώπη που απέκτησε ιππήλατα τραμ, το 1867, τα οποία έγιναν ηλεκτρικά το 1899.
Κάτι λοιπόν αυτά τα κεντημένα κτίρια, κάτι οι όμορφες, ανοιχτές πλατείες και τα πλακόστρωτα δρομάκια του ιστορικού κέντρου με τα γλυπτά που εξωραΐζουν τον αστικό ιστό, κάτι ο ποταμός Βέγκα (όπως μετονομάστηκε ο Τίμις), η υδάτινη αρτηρία της πόλης με τα βαπορέτα του, κάπως σαν τα μπατό μους του Παρισιού, κάτι το ‘να, κάτι τ’ άλλο, πραγματικά ο επισκέπτης νιώθει ότι βρίσκεται στο σωστό σημείο, όπως είναι και το βασικό σλόγκαν της "Τιμισοάρα Πολιτιστική Πρωτεύουσα". Το έμβλημα της είναι μια κίτρινη σφαίρα, ή δίσκος, που τον βλέπεις παντού στην πόλη, ο οποίος παραπέμπει στον ήλιο του πολιτισμού που λάμπει ολούθε, όπως μας εξήγησαν οι διοργανωτές.
Βέβαια, αυτός ο ήλιος του πολιτισμού, που φωτίζει τις προβολές των ταινιών, τις εκθέσεις ζωγραφικής και γλυπτικής, τις παραστάσεις θεάτρου και χορού, τα χάπενιγκς και τις συναυλίες που τεκμηριώνουν την ιδιότητα της Τιμισοάρα ως πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, θα μπορούσε να συμβολίζει και τον Καπιταλισμό, που από το 1989 και μετά μεσουρανεί στη Ρουμανία, μετά από 42 χρόνια κομουνιστικής συννεφιάς.
Ίσως να συνετέλεσε και στην επιλογή της ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα το γεγονός ότι από αυτήν εδώ την πόλη, από τον εξώστη της Όπερας συγκεκριμένα, ξέσπασε η Επανάσταση των Ρουμάνων εναντίον του κομουνιστικού καθεστώτος του Νικολάε Τσαουσέσκου τον Δεκέμβρη του 1989, που κατέληξε στην ανατροπή και την εκτέλεση του ίδιου και της γυναίκας του με συνοπτικές διαδικασίες τα Χριστούγεννα του ’89. Κι έτσι, μέσα σε μια στιγμή, οι Ρουμάνοι πέρασαν από τον κομουνισμό στον καπιταλισμό. Δηλαδή, όπως μας εξήγησε η πρόθυμη ξεναγός μας στις διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες, οι πολίτες από το να δουλεύουν για το σύνολο και να στερούνται, πέρασαν αστραπιαία στην κατάσταση του να κοιτάνε την πάρτη τους - και να στερούνται.
Οι Τιμισοαρανοί είναι γενικά κάπως σφιγμένοι, κάπως βαρείς και άκαμπτοι στα μικρά καθημερινά πράγματα, σαν να χρειάζονται κάποιον να τους πει επακριβώς τί να κάνουν – δεν "στροφάρουν", όπως έλεγε χαρακτηριστικά κάποια φίλη, μέλος της ελληνικής αποστολής.
Παράδειγμα, απολαμβάνεις μια σπουδαία μπίρα στην πανέμορφη πλατεία Γιουνίρι (Ένωση) με ένα θεσπέσιο ήλιο που κάνει τα κτίρια γύρω σου να αστράφτουν. Έ, η σερβιτόρα δεν θα σου φέρει ούτε ένα φιστίκι με τη τοπική πίλσνερ σου: αν θες τσιπς, ή αν θες νερό με τον καφέ σου, να τα παραγγείλεις και να τα πληρώσεις έξτρα. Μπόνους και courtesy snacks και τέτοια δεν δίδονται – δεν είναι Ελλάδα εδώ.
Οι Ρουμάνοι είναι ανυπόφορα ακριβείς και η αίσθηση του χιούμορ τους είναι υποτυπώδης. Ούτε στη Γερμανία δεν είδα καταλόγους εστιατορίων, καφέ και μπαρ που να αναγράφουν επακριβώς τα γραμμάρια των συστατικών του πιάτου σου (π.χ. 160gr beef + 120gr potatoes), αλλά και τις θερμίδες της κάθε μερίδας... Από την άλλη, είναι και λίγο χύμα και ανοργάνωτοι, λίγο αδιάφοροι, επιφυλακτικοί και μουτρωμένοι, σφιγμένοι μέσα σε μια αμυντική αξιοπρέπεια – μια νοοτροπία που ίσως να έχει καλλιεργηθεί για δεκαετίες από το καθεστώς Τσαουσέσκου. Βέβαια, αν έχεις τη μυστική αστυνομία, τη διαβόητη Σεκιουριτάτε, να σε παρακολουθεί, τότε μαθαίνεις να μετράς τα λόγια και τις πράξεις σου.
Και μια που μιλάμε για το κομουνιστικό καθεστώς, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αξιοθέατα είναι το Μουσείο του Κομουνιστή Καταναλωτή. Μουσείο, τρόπος του λέγειν: μια ιδιωτική κατοικία είναι, που ανήκει σε κάποιους τύπους που αποφάσισαν να συλλέξουν τις παλιατσαρίες που είχαν οι άνθρωποι στα υπόγειά τους, ό,τι τους είχε μείνει από την περίοδο του κομουνισμού. Χωρίς εισιτήριο, χωρίς ενημερωτικά φυλλάδια, χωρίς την στοιχειωδέστερη μουσειακή υποστήριξη των εκθεμάτων, χωρίς επαρκείς χώρους, με τα αντικείμενα κυριολεκτικά ατάκτως ερριμμένα, το ένα πάνω στο άλλο, το Μουσείο προξενεί θλίψη. Προσωπικά μου φάνηκε κάπως σαν ένα κοιμητήριο πεθαμένων ονείρων ή εφιαλτών... Οι άνθρωποι που χρησιμοποίησαν όλα αυτά τα καθημερινά, οικιακά αντικείμενα, όλα αυτά τα παιδικά παιχνίδια και βιβλία, τις ηλεκτρικές σκούπες και τα πιάτα, όλα αυτά τα ραδιόφωνα και τα είδη γραφείου, όλα αυτά τα αναψυκτικά και τις τηλεοράσεις, τις φωτογραφικές μηχανές και τα μαθητικά σακίδια, είναι παρόντες μέσω των πραγμάτων που άγγιξανμε τα χέρια τους, δημιουργώντας μια πολύ βαριά ατμόσφαιρα. Πράγματι, το Μουσείο του Κομουνιστή Κατακαλωτή είναι ένα "μουσείο" εντός εισαγωγικών, που δεν αναδεικνύει τα αντικείμενά του, τα έχει παραπεταμένα φύρδην μίγδην, σαν να ντρέπεται γι’ αυτά, επειδή είναι κακοφτιαγμένα, αλλά αγαπητά σαν τις συναισθηματικές παλιατσούρες που έχει στοιβάξει κάποιος στη σοφίτα του, επειδή ντρέπεται να τις πετάξει.
Όμως, από τη θλίψη του Κομουνιστή Καταναλωτή, η Πολιτιστική Πρωτεύουσα ευτυχώς μας επιφύλαξε και την ανάταση, στην έκθεση έργων του Ρουμάνου διάσημου γλύπτη Κονσταντίν Μπρανκούζι (1876-1957). Ο Μπρανκούς, λοιπόν, όπως προφέρουν το όνομά του οι Ρουμάνοι, ήταν ένας από τους πιο γνωστούς καλλιτέχνες της μοντέρνας γλυπτικής, μαθητής του Ροντέν, που αποφάσισε να ξεφύγει απο τη σκιά του μεγάλου Γάλλου δασκάλου του για να διατηρήσει την καλλιτεχνική του αυτοτέλεια. Πραγματικά μεγάλος, έχει βάλει την υπογραφή του σε κάποια εμβληματικά έργα του μοντερνισμού του 20 ου αιώνα, πολλά από τα οποία είχαμε την μοναδική ευκαιρία να θαυμάσουμε, στο πλαίσιο της Τιμισοάρα Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Μέγας μάστορας της αφαίρεσης ο Μπρανκούζι έφτασε σ’ αυτή με σκληρή δουλειά, κατορθώνοντας να απαλλάξει τις φιγούρες του – ένα παιδί που κοιμάται, ένα ψάρι, ένα πουλί- από ό,τι περιττό, λυτρώνοντάς το από την πέτρα, το μέταλλο και το ξύλο που τα περιέβαλε.
Ο γλύπτης κατόρθωσε να αποτυπώσει στο υλικό του μόνο τη ψυχή του έργου του, την ενέργεια και την κίνησή του. Αλλά αυτή η απαλλαγή, αυτό το το αλάφρωμα από ό,τι δεν χρειάζεται, από ό,τι εννοείται, φτάνει με τη σμίλη του Μπρανκούζι στο αποκορύφωμά της, Μια καμπύλη, μια χαραγή στο μάρμαρο είναι το μάγουλο του κοισμένου παιδιού, και όντως φαίνεται ακριβώς αυτό: είναι σχεδόν φρικαριστικό να βλέπεις την πέτρα να ανασαίνει, ή βέβαια το συγκλονιστικό Πουλί στο Διάστημα (Bird in Space), ένα χάλκινο έργο, στενόμακρο και μυτερό, που δεν χρειάζεται φτερά για να τιναχτεί, προς το άπειρο, σνα να μην το κρατά το βάθρο του. Όμως, δεν καταλαβαίνουν όλοι τη μοντέρνα τέχνη. Όταν ταξίδεψε ο γλύπτης στις ΗΠΑ το 1926 οι Τελωνειακές Αρχές αρνήθηκαν να δουν το Πουλί ως έργο τέχνης, και επέβαλαν στον Μπρανκούζε ένα υψηλότατο δασμό, θεωρώντας το ως ένα βιομηχανικό μεταλλικό προϊόν. Βέβαια, ο Ρουμάνος γλήυπτης τα πήρε στο κρανίο και έκανε αγωγή στο Τελωνείο της Νέας Υπόρκης!Τελικά η δίκη έγινε, ο Τύπος τον ξέσκισε, Αμερικάνοι συντηρητικοί γλύπτες κατέθεσαν πως όχι, αυτό δεν είναι τέχνη, αλλά τελικά ο Μπρανκούζι δικαιώθηκε, κέρδισε τη δίκη, αναγκάζοντας τους Αμερικανούς να αναγνωρίσουν τη μεγαλοφυία του και να παραδεχτούν πως αυτό το υπέροχο γλυπτό, αυτή η ορατή και απτή υλική κίνηση, είναι όντως ένα έργο τέχνης.
Πολλές ήταν, τελικά, οι δραστηριότητες κάτω από την ομπρέλα της Τιμισοάρα Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Η σημαντικότερη ήταν ίσως το Φεστιβάλ Βαλκανικών Ταινιών "Taifas", στο πλαίσιο του οποίου προβλήθηκαν κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες ταινίες, όπως το δράμα "Europa", σκηνοθεσίας Sudabeh Mortezai μια παραγωγή Αλβανίας, Αυστρίας και Βρετανίας. Ακόμα, είχαμε την ευκαιρια να περιεργαστούμε κάποια κινηματογραφικά αντικείμενα στην έκθεση "The exhibition CineEuroConnect - Collaborative Film Museum", στο πλαίσιο της οποίας είδαμε και την σπάνια και μοναδική σουρεαλιστική ταινία του Βασίλη Βαφέα "Κοσμικό Ανατομείο", γυρισμένη το 1993, παρόντος του σκηνοθέτη.
Επίσης, απολαύσαμε μία γαστρονομική ξενάγηση στο Casa Calfelor Kolping Timisoara, τον Οίκο των Μαθητευομένων Τεχνιτών, ενώ μια τρίωρη ιδιαιτέρως διαφωτιστική περιπατητική ξενάγηση στην πόλη, μάς αποκάλυψε τα μυστικά ίχνη του παρελθόντος κάτω από το πλακόστρωτο. Το να σου λένε πως, ξέρεις, εδώ που πατάς βρέθηκαν σκελετοί σε μουσουλμανικό νεκροταφείο, δεν το λες και λίγο... Και μια που μιλάμε για σκελετούς, να πούμε πως πολύ στενοχωρηθήκαμε που χάσαμε το event Dracula Times Film Festival – θα γίνει από 29/11 έως 3/12. Όσοι πιστοί του Κόμη Δράκουλα, της μυθιστορηματικής φιγούρας που έπλασε ο συγγραφέας Μπραμ Στόκερ βασιζόμενος στον μεσαιωνικό Ρουμάνο άρχοντα των Καρπαθίων Βλαντ Τσέπες, ή Βλαντ ο Παλουκωτής, προσέλθετε.
Info
- Τιμισοάρα Πολιτιστική Πρωτεύουσα: timisoara2023.eu/en/cultural-programme
- Ξενοδοχείο (προσιτό, κεντρικό και καθαρό, με καλό πρωινό): ibis Timisoara City Center Hotel Διεύθυνση: Calea Circumvalațiunii 8-10. Τηλέφωνο: +40 256 701 141
- Εστιατόριο (με καλή, παραδοσιακή ρουμάνικη κουζίνα): Casa Bunicii 1 (To Σπίτι της Γιαγιάς) casa-bunicii.ro
- Νόμισμα: Λέι, ή θα το βρείτε γραμμένο και ως Ron. Πέντε λέι = ένα ευρώ. Οι τιμές όμως είναι περίπου ίδιες με τις ελληνικές. Η μόνη εξαίρεση είναι το ταξί: πάμφθηνο.
