Τη Τρίτη 19 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο Electra Metropolis Athens το workshop με τίτλο "Πολιτισμός & Τουρισμός: Ένα βήμα πιο κοντά", σε διοργάνωση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και της Marketing Greece. Η συζήτηση αυτή είχε ως κύριο ζητούμενο και αίτημα την σύζευξη του τουρισμού με την πολιτισμική εμπειρία, καθώς οι δύο αυτοί κόσμοι στη χώρα μας μοιάζουν με παράλληλες γραμμές χωρίς ιδιαίτερα σημεία επαφής, παρόλο που έχουν να προσφέρουν και να εμπλουτίσουν ο ένας τον άλλον.
Το συνέδριο χαιρέτησε η πρόεδρος του ΕΟΤ Άντζελα Γκερέκου, τη συζήτηση συντόνισαν ο διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων (ΥΠΠΟ) Δημήτρης Αθανασούλης και η πρόεδρος της Marketing Greece Ιωάννα Δρέττα, ενώ τοποθετήσεις βασισμένες στην εμπειρία τους έκαναν ο εντεταλμένος σύμβουλος του ΣΕΤΕ Αλέξανδρος Θάνος, η content manager των ΣΕΤΕ και ΙΝΣΕΤΕ Αγγελική Καραγκούνη, η πρώην πρόεδρος του ΕΟΤ Μπέττυ Χατζηνικολάου, η η CEO της εταιρείας marketing "Interweave" Αίγλη Μπαλαμάτση και η co-founder της εταιρείας ακουστικών ξεναγήσεων "Clio Muse Tours" Δάφνη Τσεβρένη. Στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσης πραγματοποιήθηκε πιο διαδραστικός διάλογος, με απτά παραδείγματα σε πολιτισμικούς χώρους της Ελλάδας από την διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Ημαθείας (ΥΠΠΟ) Αγγελική Κοταρρίδη για το Πολυκεντρικό Μουσείο των Αιγών, τον επιστημονικό διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη Γιώργο Μαγγίνη για το μουσείο Μπενάκη και τον πρώην πρόεδρο του ΣΕΤΕ, μέλος ΔΣ της Marketing Greece και CEO και co-owner Electra Hotels & Resorts Γιάννη Ρέτσο για το Electra Metropolis Athens. Ακόμη, υπογραμμίστηκαν οι ομοιότητες και οι διαφορές στη προσέγγιση των πολιτισμικών χώρων και τη νοοτροπία διαχείρισης τους με αυτούς της Ιταλίας, καθώς καλεσμένος στη συζήτηση ήταν και ο γενικός διευθυντής των μουσείων στο Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Δραστηριοτήτων και Τουρισμού Masimo Osanna.
Η "κοιτίδα του πολιτισμού" βρίσκεται πίσω στον πολιτιστικό τουρισμό
"Η Ελλάδα είναι πέμπτη χώρα παγκοσμίως με τον ισχυρότερο τουρισμό, τρίτος δημοφιλέστερος προορισμός στο προϊόν "ηλιος και θάλασσα", αλλά εκτός δεκάδας όταν πρόκειται για τον πολιτισμικό τουρισμό". Ιωάννα Δρέττα
Ως αφετηρία λήφθηκε η συνειδητοποίηση ότι παρόλο που έχουμε πλούσια ιστορία και ένα εύρος εμβληματικών αρχαιολογικών χώρων παγκόσμιας εμβέλειας, σαν χώρα δεν φημιζόμαστε για τον πολιτισμικό μας τουρισμό. Αυτό επιβεβαιώνεται και στις παγκόσμιες κατατάξεις, καθώς, όπως αναφέρθηκε από την Ιωάννα Δρέττα, "η Ελλάδα είναι πέμπτη χώρα παγκοσμίως με τον ισχυρότερο τουρισμό, τρίτος δημοφιλέστερος προορισμός στο προϊόν "ηλιος και θάλασσα", αλλά εκτός δεκάδας όταν πρόκειται για τον πολιτισμικό τουρισμό". Ενδεχομένως, αυτό οφείλεται στην ελλιπή επιμόρφωση σχετικά με την ιστορία, τη μυθολογία και τις αφηγήσεις πίσω από τα μνημεία μας και τις μεθόδους διαχείρισης τους, καθώς η συνεργεία τουρισμού και πολιτισμού δεν προϋπάρχει αλλά μεθοδεύεται και αποτελεί προϊόν εκπαίδευσης. Με αυτό το δεδομένο και για το καλό όλων, κρίθηκε αναγκαία η ανάπτυξη μιας αμφίδρομα συνεργατικής σχέσης ταυτόχρονα μέσω των θεσμικών αλλαγών και της μεταβολής της νοοτροπίας του τουρισμού.
Στη συνέχεια, το λόγο πήρε η Άντζελα Γκερέκου, η οποία μίλησε για την σημασία της σχέσης της φύσης με τον άυλο πολιτισμό, επισημαίνοντας ότι είναι αναγκαία η τήρηση της ισορροπίας και του μέτρου προκειμένου να προσεγγίσουμε τη βιωσιμότητα και την αειφόρο ανάπτυξη μέσω των φυσικών πολιτισμικών πόρων που διαθέτουμε, χωρίς να υπάρχει τουριστική έξαρση και κατακρεούργηση συγκεκριμένων περιοχών. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού (π.χ. θρησκευτικός, γαστρονομικός) σε συνδυασμό με τον πολιτισμικό δύνανται να οδηγήσουν σε μια βεντάλια δυνατοτήτων και στην αξιοποίηση κάθε μικρού τόπου της χώρας μας. Στο ίδιο πνεύμα, ο Αλέξανδρος Θάνος υπέδειξε την ανάγκη δράσεων εξωστρέφειας, λόγω των νέων προκλήσεων που έχουν προκύψει τα τελευταία χρόνια μέσω της πραγματικότητας που βιώνουμε δηλώνοντας ότι "αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε ένα μεταίχμιο. Το ζητούμενο του τουρισμού ήταν να μας μάθει ο κόσμος, να αξιοποιήσουμε ακόμα περισσότερο αυτή τη φήμη που έχει χώρα προς τα έξω, να αναπτύξουμε το τουριστικό αποτύπωμα, να φέρουμε περισσότερα έσοδα στη χώρα και περισσότερους τουρίστες. Σήμερα η συζήτηση έχει μετατοπιστεί στη βιωσιμότητα. Η πραγματικότητα μας οδηγεί προς τα εκεί και πρέπει όλοι μας να ανταποκριθούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο σε αυτές τις νέες προκλήσεις του τουρισμού, και η ανάδειξη της πολιτιστικής ταυτότητας είναι ζητούμενο. Και αυτό θα επιτευχθεί μέσα από τη συνέργεια". Οι πέντε πυλώνες ανάπτυξης του ΣΕΤΕ, δηλαδή η ανταγωνιστικότητα, οι απαραίτητες υποδομές και επενδύσεις, η ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού και της αγοράς εργασίας, η ολοκληρωμένη διαχείριση των προορισμών και η βιωσιμότητα, στοχεύουν στη γεφύρωση της τουριστικής δραστηριότητας με την κουλτούρα μας.
Στόχος η εμπερία και το μυθολογικό storytelling
Τα ταξίδια έχουν πλέον στόχο όλο και περισσότερο την εμπειρία, γεγονός που μετατοπίζει το ενδιαφέρον στα άυλα αγαθά ή στην εφαρμογή νέων διαδραστικών μεθόδων στον πολιτισμό.
Η content manager των ΣΕΤΕ και ΙΝΣΕΤΕ Αγγελική Καραγκούνη μας σύστησε στην ομιλία της με τις βασικές έννοιες του πολιτιστικού τουρισμού, που υπήρξαν χρήσιμες για τη βαθύτερη κατανόηση του και της θέσης μας σαν χώρα σε σύγκριση με τις υπόλοιπες. Μέσω στατιστικών στοιχείων, έγινε αντιληπτή η αξιολόγηση της εμπειρίας της επίσκεψης, δηλαδή τι μπορεί να συμβάλλει θετικά και που μπορεί να υστερούμε, τα διαφορετικά προφίλ των πολιτιστικών τουριστών και πως το καθένα προσεγγίζεται, η ιεραρχία στα κριτήρια με τα οποία επιλέγει κανείς έναν προορισμό, τα οφέλη (κοινωνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά) του πολιτιστικού τουρισμού και τα απτά και άυλα πολιτιστικά προϊόντα που μπορούμε να αξιοποιήσουμε. Είναι γεγονός ότι τα ταξίδια έχουν πλέον στόχο όλο και περισσότερο την εμπειρία, γεγονός που μετατοπίζει το ενδιαφέρον στα άυλα αγαθά ή στην εφαρμογή νέων διαδραστικών μεθόδων στον πολιτισμό.
Η συζήτηση στράφηκε στις αδυναμίες, ευκαιρίες και προκλήσεις του τουρισμού. Ξεκινώντας με βασικό όρο την "υποαπόδοση", η Μπέττυ Χατζηνικολάου έθεσε το ερώτημα "Γιατί δεν επωφελούμαστε από τον πολιτισμό μας στο έπακρον;". Η ερώτηση υπήρξε ρητορική, καθώς η σημασία του πολιτιστικού μας αποθέματος δεν αρκεί αν αυτό δεν μετατραπεί σε μια οργανωμένη εμπειρία, σε μυθολογικό storytelling, σε επισκέψεις στην κλασική αρχαιότητα, σε λαογραφικές εκδηλώσεις μη διαδεδομένες στους τουρίστες (π.χ. πανηγύρια), σε συστηματικές ενέργειες. "Ένα πολιτιστικό προϊόν χρειάζεται τέσσερα πράγματα που είναι: οι υποδομές, το marketing, οι ψηφιακές εφαρμογές και η διαχείριση. Το σημαντικό σε αυτήν την περίπτωση είναι με πόση επιτυχία μπορούν να συνδεθούν μεταξύ τους τα πολιτιστικά στοιχεία που συνιστούν τη διαδρομή ή την πολιτιστική εμπειρία, δηλαδή πώς αυτές μπορούν να συντεθούν σε ένα ενδιαφέρον αφήγημα και το κατά πόσον αυτό το αφήγημα θα είναι ελκυστικό για τον τουρίστα. Η βασική πρόκληση είναι να αρχίσουμε ν’ αντιλαμβανόμαστε τα μνημεία ως στοιχεία που ο τουρισμός ούτε τα βλάπτει ούτε τα εκχυδαΐζει, αλλά τα αναδεικνύει και τα στηρίζει οικονομικά στο πλαίσιο μιας πολιτικής βιώσιμης ανάπτυξης".
Με τη σειρά της η Αίγλη Μπαλαμάτση, η CEO της εταιρείας marketing "Interweave", παρουσίασε αναλυτικά την εμπειρία δημιουργίας του Grand Egyptian Museum στην Αίγυπτο, περήφανη που μια ελληνική εταιρεία κέρδισε το σχετικό διαγωνισμό και φανερώνοντας μας την έρευνα, το σκεπτικό και τις στρατηγικές πίσω από το στήσιμο ενός μουσείου από την αρχή. Στις μέρες μας ένα μουσείο δεν επιτελεί τον παραδοσιακό του ρόλο, αλλά καλείται να είναι μοναδικό, να περιέχει και άλλες τουριστικές εμπειρίες (π.χ. καταστήματα, φαγητό, σινεμά), να αξιοποιεί τα μέσα ανάλογα με τον χαρακτήρα των προλιτισμικών προϊοντων του, και τα διαφορετικά κοινά και κυρίως να συνδέεται με τον τόπο του και ό,τι αυτός έχει να προσφέρει (π.χ. άλλα αξιοθέατα, φυσικό περιβάλλον). Αντιστοίχως, το GEM, έχει σχεδιαστεί για να προσφέρει από fine dining εστιατόρια μέχρι street food, από εκπαιδευτικά προγράμματα μέσω της διαδραστικής ανάδειξης του πώς είναι μια ανασκαφή μέχρι ειδικές εμπειρίες για όσους γνωρίζουν σε βάθος τον αιγυπτιακό πολιτισμό, αλλά και emersive εμπειρίες. Η ίδια ανέφερε: "Η κεντρική στρατηγική για το GEM ήταν κατ’ αρχήν να αγαπηθεί από τους locals, να υπάρχει συνεχές retention και να φτιαχτεί ένα μουσείο-πρότυπο για τους Αιγύπτιους, το οποίο θα τους κάνει περήφανους για την πολιτιστική τους κληρονομιά, και κατόπιν για τους ταξιδιώτες, οι οποίοι δεν θέλουν απλώς να πηγαίνουν στους προορισμούς. Θέλουν να παίρνουν και κάτι απ’ αυτούς και θέλουν να αφήνουν και κάτι σ’ αυτούς".
Διαβάστε Επίσης
Την εμπειρία της από τη συνεργασία της με "το Telefèric de Montjuïc στη Βαρκελώνη, που θέλησε να συνδυάσει σαν πακέτο το εισιτήριο με την ακουστική ξενάγηση και μετά να το μεταπωλήσει στα τουριστικά γραφεία μοιράστηκε η co-founder της εταιρείας ακουστικών ξεναγήσεων "Clio Muse Tours" Δάφνη Τσεβρένη αναφέροντας "Κι εδώ, λοιπόν, βλέπουμε τη σύνδεση πολιτισμού – τουρισμού. Αυτή η ενέργεια βοηθά τα μουσεία να βγάλουν περισσότερα χρήματα, να είναι πιο αυτοχρηματοδοτούμενα, δηλαδή να βγάζουν περισσότερα έσοδα από τους επισκέπτες τους και μάλιστα, με έναν τρόπο που τους δίνουν κάτι για το οποίο είναι περήφανοι και είναι ένα κομματάκι της μουσειακής έκθεσης". Υποστήριξε, επίσης, ότι οι νέες τεχνολογίες έχουν προσελκύσει ένα ευρύτερο κοινό κάνοντας σαφή την αναγκαιότητα της εμπειρίας της εμβύθισης μέσω του πολιτισμού. Η ψηφιακή πραγματικότητα μπορεί να συμβάλλει στο να ελαφρύνουν οι έννοιες "πολιτισμός" και "μουσείο", ενώ το διαδραστικό περιεχόμενο και η ψηφιοποίηση της παρακαταθήκης μας προσδίδει μεγαλύτερη αξία και αυτονομία στον πολιτισμό και τον προστατεύει στο πέρας του χρόνου.
Τι λένε οι άνθρωποι των μουσείων
Στο δεύτερο μέρος της συζήτησης παρουσιάστηκε η εφαρμογή των θεωρητικών προσεγγίσεων και των προβληματισμών της ημερίδας σε εγχώρια και διεθνή παραδείγματα. Η Αγγελική Κοτταρίδη ξεκίνησε με το παράδειγμα της Ημαθίας, μιας περιοχής η οποία δεν έχει διαφημιστεί και δεν έχει καμία προβολή από τα ΜΜΕ. Το πολυκεντρικό μουσείο των Αιγών, που προτείνει μια νέα, ‘ολιστική’ και δυναμική προσέγγιση της σχέσης αρχαιολογικού χώρου - μουσείου – επισκέπτη, περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων το Κεντρικό Μουσειακό Κτήριο με μια αξιοσημείωτη σύγχρονη μουσειακή πρόταση και τους βασιλικούς τάφους της Βεργίνας, είναι ένα τοπόσημο με δυνατότητες εξέλιξης σύμφωνα με τα σύγχρονα τουριστικά δεδομένα, ενώ επιζητά τρόπους να μην αποτελεί απλά έναν προορισμό μονοήμερης επίσκεψης, αλλά τη παραμονή των πολιτιστικών επισκεπτών που θέλουν να έρθουν σε επαφή με την ουσία της ιστορίας και την ενίσχυση του τοπικού τουρισμού. Η Κοτταρίδη δήλωσε κατά της ομοιογενούς προώθησης των πολιτιστικών χώρων και έδωσε έμφαση στην ιδιοπροσωπία, με προτάσεις προσαρμοσμένες στις ανάγκες των σημερινών ταξιδιωτών, όπως διαδραστικές ανασκαφές και ξεναγήσεις για ουσιαστικότερη επαφή με τον τόπο και τους κρυφούς σταθμούς που επιφυλάσσει. Όπως μοιράζεται: "Στην Ημαθία θα δεις ζωγραφική, θα δεις βασιλιάδες, θα ‘χεις την εμπειρία των προσώπων. Αυτό πρέπει να τονίζεται. Όχι να μπαίνει σε μία ομοιομορφία, όλα ίδια. Όχι όλα ίδια. Όλα αλλιώς." Επίσης, υποστήριξε τη μεγαλύτερη αυτονομία και αποκεντρωμένη διοίκησή τους και τη δυνατότητα υπηρεσίες που δεν έχουν να κάνουν με το ίδιο το επιστημονικό έργο, όπως η φύλαξη ή η καθαριότητα να εκχωρηθούν σε ιδιώτες, τονίζοντας παράλληλα ότι οι Αιγές δεν έχουν ακόμη αναψυκτήριο και πωλητήριο και η πρόσβαση από τη Θεσαλονίκη με τα δημόσια μέσα είναι πολύ περιοριστική ως προς το χρόνο που έχει ο επισκέπτης στη διάθεσή του για να τις επισκεφτεί.
Ο Γιώργος Μαγγίνης, υποστήριξε ότι η συνταγή προσέλκυσης τουριστών έχει ως βασικά συστατικά το ενδιαφέρον για εύρος και διαφοροποίηση και την ποικιλομορφία, με στοιχεία που δεν περιμένεις να βρεις στην Αθήνα (π.χ. συνδυαστική εμπειρία, σύγχρονη τέχνη). Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πωλητήριο του μουσείου Μπενάκη, που παρέχει προϊόντα που δεν προσπαθούν να εμπορευματοποιήσουν την εικόνα των αντικειμένων της τέχνης, αλλά να προτείνουν νέα έργα από έμπειρους τεχνίτες και δημιουργούς, ώστε να διαφυλάξουν τον ηθικό τουρισμό, να στηρίξουν τη τοπική οικονομία και να διατηρήσουν το νόημα της τέχνης. Ο επιστημονικός διευθυντής του μουσίου είναι υπέρμαχος των σύγχρονων μεθόδων του εξωτερικού, όπως οι εφαρμογές που ενημερώνουν για το τι να κάνεις στα πέριξ του μουσείου για να καλύπτονται όλες οι ανάγκες του επισκέπτη μέσω των χώρων του πολιτισμού, που αναφέρθηκαν σε παραδείγματα της Ιταλίας από τον Masimo Osanna. Εύστοχα επικαλούμενος τη φράση του Σεφέρη "This is the placeland", μας θύμησε πως έχουμε το προνόμιο να ζούμε σε έναν τόπο που διαθέτει εύρος πολιτισμικών πόρων και μπορούμε διαρκώς να τους αναδεικνύουμε.
Ο τουρισμός έχει χρέος απέναντι στον πολιτισμό
Ο CEO και co-owner Electra Hotels & Resorts Γιάννης Ρέτσος υποστήριξε ότι συλλογικά ο τουρισμός, παρότι από τους πιο υγιείς επιχειρηματικούς κλάδους στην Ελλάδα, δεν έχει αντιδράσει ακτιβιστικά για την προάσπιση του πολιτισμού, και έχει χρέος να τον στηρίξει μέσα από χρηματοδοτήσεις, ενεργή εμπλοκή, συντήρηση και διαμαρτυρία όταν αυτός διαβρώνεται. Στο ερώτημα "Γίνεται να επιτευχθεί η προστασία του φυσικού τοπίου και του πολιτιστικού αποθέματος παράλληλα με τον τουρισμό;" απάντησε και με την εμπειρία του και από το Electra Metropolis Athens, όπου κατά την ανακαίνιση αποκαλύφθηκαν πολλά αρχαιολογικά τμήματα, τα οποία αναδείχθηκαν και είναι ορατά και στους περαστικούς, παρότι η διαδρομή ως εδώ και η ανταπόκριση των σχετικών υπηρεσιών του κράτους δεν ήταν, παρά τις καλές προθέσεις, πάντα εύκολη. Ο Ρέτσος μίλησε σφαιρικά και ρεαλιστικά για το όφελος που μπορεί να επιφέρει η συνύπαρξη του τουρισμού και των αρχαιοτήτων με τη σωστή εκπροσώπηση, αλλά και για τις δυσκολίες που προκύπτουν σε αυτή τη προσπάθεια (π.χ. κωλυσιεργία, γραφειοκρατία). Επισημάνθηκε η επιτακτική ανάγκη κατανόησης και όχι κριτικής στάσης απέναντι στην πολιτιστική μας κληρονομιά.
Σε κοινή ομολογία, η επισκεψιμότητα των πολιτισμικών χώρων είναι πολύ χαμηλή αναλογικά με την επισκεψιμότητα των τουριστικών προορισμών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα στις Κυκλάδες τους 7.000 επισκέπτες του Αρχαιολογικού Μουσείου της Μυκόνου σε μια περίοδο που το νησί είχε 2.000.000 επισκέπτες. Όπως αναφέρει ο Δημήτρης Αθανασούλης: "Ο πολιτισμός πρέπει να αντιμετωπίζεται όχι ως κάτι διακριτό, αλλά ως χαρακτηριστικό στοιχείο του τουρισμού που έχει να επιφέρει μόνο κέρδος. Ο τουρισμός, από την άλλη, οφείλει να αποτελεί πηγή ευφορίας και όχι δραστηριότητα φθοράς για κάτι που δεν μπορεί να αντικατασταθεί". Σημειώθηκε ότι προκειμένου να έχουμε υγιή τουρισμό στην Ελλάδα, είναι απαραίτητο αυτός να αποκεντρωθεί, να εξαπλωθεί χωρικά και να υπάρχει ανεξαρτήτως εποχής, και όχι στην ασφυκτική και πυρετώδη μορφή της σεζόν που αλλοιώνει και καταστρέφει ό,τι έχουμε.
Παρόλο που οι αλλαγές που απαιτούνται συνολικά για να μπορούμε να μιλάμε για σύγχρονο πολιτιστικό τουρισμό στη χώρα μας ακούγονται ουτοπικές, στο workshop έγινε σαφές ότι μπορούν να γίνουν βήματα με καλές πρακτικές, εκπαίδευση και σωστές μεθόδους διαχείρισης. Ο Masimo Osanna επιβεβαιώνει ότι το mentality gap μας σε σχέση με την Ιταλία δεν είναι μεγάλο, με βασική διαφορά τη μεταρρύθμιση που έγινε εκεί το 2014 δίνοντας μεγαλύτερη αυτονομία σε ικανό αριθμό μουσείων χωρίς αυτό να σημαίνει πώς κι εκεί δεν υπάρχουν αντίθετες απόψεις και ζυμώσεις που συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα. "Επικοινωνία, παθιασμένοι άνθρωποι, εκδηλώσεις, μεικτές δραστηριότητες. Για να φτάσουν ο τουρισμός και ο πολιτισμός σε επίπεδα συνεργασίας πρέπει να έρθουν σε συμφωνία των ενεργειών τους, προκειμένου να διανθιστεί το ήδη υπάρχον υλικό και υπόβαθρο". Όσο υπάρχουμε ενεργοί, σε διαρκή διαπραγμάτευση και σε συνδιαλλαγές όπως τη σημερινή, το μέλλον του πολιτιστικού πολιτισμού είναι πολλά υποσχόμενο.
Διαβάστε Επίσης
