Μέσα στα αγέρωχα τείχη του Νιόκαστρου στην Πύλο, υπάρχει ένα πλάτωμα πλάι στο ναό –άλλοτε τζαμί– του Σωτήρος, απ’ όπου προσφέρεται γενναιόδωρα η θέα στην ομορφιά του κόλπου, έως τα απομεινάρια του Παλαιόκαστρου απέναντι και την ξερική Σφακτηρία στ’ αριστερά. Παίρνοντας μια βαθιά ανάσα, φαντάζεσαι την ατμόσφαιρα θολή απ’ το μπαρούτι και την επιφάνεια του νερού γεμάτη συντρίμμια, κατάρτια και σώματα νεκρά ή απελπισμένα.
Ήταν ένα φθινοπωρινό μεσημέρι του 1827, όταν μέσα σε λίγες ώρες ο πολυάριθμος στόλος των Τουρκοαιγυπτίων εξοντώθηκε απ’ τα ιστιοφόρα των Μεγάλων Δυνάμεων στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, γλιτώνοντας την Ελληνική Επανάσταση από ένα άδοξο φινάλε. Ο αέρας του Ιμπραήμ κόπηκε ύστερα από τρία χρόνια επέλασης, κατά τα οποία είχαν δοθεί πολύ σκληρές μάχες, όπως στο Μανιάκι ή στο ύψωμα της Δραμπάλας με το στρατό του Κολοκοτρώνη ταμπουρωμένο στον απόκρημνο λόφο. Οι κόγχες θαρρείς ακόμη «αχνίζουν»…
«Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να γνωρίσεις την ιστορία, παρά βιώνοντας και ταξιδεύοντας», υπογραμμίζει η Σοφία Αντωνιάδου, CEO και συνιδρύτρια της εταιρείας Discover Greek Culture. Τον Οκτώβριο του 2020 ξεκίνησαν να δουλεύουν εντατικά πάνω σε ένα όραμα που είχε το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη & Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου: με όχημα τα γεγονότα των επαναστατικών χρόνων, να διαμορφωθεί ένα πρόγραμμα πολιτιστικού τουρισμού επ’ αφορμή της επετείου, το οποίο θα συνδέει ως αλυσίδα όλη την Πελοπόννησο.
Έτσι γεννήθηκε το «Μοριάς 21» με πυρήνα την ομώνυμη ιστοσελίδα, η οποία έκανε launch στα μέσα της χρονιάς, αρχίζοντας να μετρά στο διαδικτυακό της καντράν ταξιδιώτες που έχουν όρεξη να γευτούν την ιστορία άμεσα, βιωματικά, χωρίς να παιδεύονται με τη βιβλιογραφία και την τραχιά γλώσσα του Μακρυγιάννη.
Το δύσκολο τούτο έργο ανέλαβε ο Γιώργος Φήταμ απ’ τη βραβευμένη εταιρεία τουρισμού. Ανατρέχοντας στα πολύτομα απομνημονεύματα και τις πιο αξιόπιστες πηγές της περιόδου, όπως ο Μιχαήλ Σακελλαρίου και φυσικά ο Βακαλόπουλος, κατέληξε σε δέκα εμβληματικές τοποθεσίες-ορμητήρια, που σχηματίζουν τη ραχοκοκαλιά του προγράμματος, δηλαδή τις διαδρομές.
Είκοσι μία στο σύνολο, σχεδιασμένες σε τριήμερα, τετραήμερα και πενθήμερα, οι προτεινόμενες εξορμήσεις εκκινούν από τα ανυποχώρητα προπύργια της Μάνης, απ’ την καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς και του Ακροκόρινθου, όπου πρώτη φορά υψώθηκε γαλανόλευκη σημαία, απ’ την Πύλο, την Τρίπολη με την αιματοβαμμένη άλωση, το Ναύπλιο του Καποδίστρια και, φυσικά, την πρωταγωνίστρια της ανεξαρτησίας, την Καλαμάτα, που απελευθερώθηκε χωρίς να πέσει τουφεκιά. «Οι διαδρομές προσφέρονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μη χρειάζεται ξεναγός», εξηγεί ο ίδιος, «με μια ματιά στις σημειώσεις του χάρτη, ο επισκέπτης μπορεί να ταξιδέψει στο χρόνο και να φανταστεί τα γεγονότα να εκτυλίσσονται μπροστά του».
Όλα τα κείμενα και το στίγμα των διαδρομών εγκρίθηκαν απ’ το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που η ομάδα απευθύνθηκε στους ντόπιους για να ακούσει τις ιστορίες που διασώζονται από στόμα σε στόμα. Ο όγκος των πληροφοριών συμπυκνώθηκε σε λίγες μόνον αράδες για να σε συντροφεύουν ως αφήγηση.
Επί του πρακτέου, περισσότερο ως αφορμή λειτουργεί η ιστοσελίδα για να επεκτείνει κάποιος τα ταξίδια του αυτοσχεδιαστικά – άλλοτε οι διαδρομές ακολουθούν γεωγραφικά τα γεγονότα, όπως την άγρια επέλαση του Ιμπραήμ ή την εκστρατεία του Δράμαλη που απέκρουσε με πανουργία ο Κολοκοτρώνης, άλλοτε ξεφυλλίζουν τις ζωές των αγωνιστών, ανεβάζοντας υψόμετρο για την Άνω Μέλπεια που έβγαλε το «καλύτερο τουφέκι της Μεσσηνίας» (Μητροπέτροβας), το Λιμποβίσι με το λιθόκτιστο σπίτι-μουσείο των Κολοκοτρωναίων και την Πολιανή του Παπαφλέσσα (ο πρόεδρος της οποίας είναι απόγονος του αγωνιστή, κρατώντας ατόφιο το πύρινο βλέμμα), κι άλλοτε έχουν ξεκάθαρη θεματική ανά είδος, όπως συμβαίνει με τα μοναστήρια. Τα περισσότερα εξ αυτών, λόγω της θέσης τους, αποτέλεσαν ορμητήρια ή κρησφύγετα, με το υπόσκαφο Παλαιομονάστηρο Βρονταμά να επιφυλάσσει το υψηλότερο δέος.
Έτσι, γύρω από τα μέρη που αποτέλεσαν προμετωπίδες της Επανάστασης, κρύβονται λιγότερο γνωστοί αλλά ενδιαφέροντες «δορυφόροι». Για παράδειγμα, σε ένα από τα πρώτα πεδία μάχης που πέτυχαν νίκη οι Έλληνες ενάντια στα υπέρτερα οθωμανικά στρατεύματα είναι τα Άνω Δολιανά, ένα μαρμαρόχτιστο σήμερα χωριό μέσα στο πράσινο, όπου σώζεται το λεγόμενο «Ταμπούρι του Νικηταρά», μια οικεία-μουσείο με επαναστατικά και λαογραφικά εκθέματα (επικοινωνία στο 2755360100). Ενώ από την τακτική της «καμένης γης» που εφάρμοσε ο Ιμπραήμ το 1827 σε όλη τη Μεσσηνία, βρίσκοντας ένα «παραθυράκι» στην ανακωχή που επέβαλαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, έχουν επιβιώσει 120 υπεραιωνόβιες ελιές κοντά στη Βασιλάδα.
Συγκεκριμένα, τα «δέντρα της Επανάστασης» αποτελούν ξεχωριστό κεφάλαιο της έρευνας του «Μοριάς 21», αφού με οδηγό τους τοπικούς θρύλους κάθε περιοχής εντοπίστηκαν και σηματοδοτήθηκαν 27 επιβλητικά λιόδεντρα, δρύες, μουριές και πλάτανοι, ως σιωπηλοί μάρτυρες των γεγονότων.
Αλλά δεν είναι μόνον οι ιστορικοί και φυσικοί τόποι, τα λημέρια, τα κάστρα, οι ανδριάντες κι οι αετοφωλιές, όπως αποκαλούσαν τα κλεφτοχώρια. Το πρόγραμμα, προκειμένου να επεκτείνει τη δράση του και να ενωθεί με τις τοπικές κοινωνίες, πυροδότησε μια σειρά επιμέρους πρωτοβουλιών που εξάπτουν την περιέργεια του ταξιδιώτη.
Έτσι, κατά μήκος των διαδρομών, έχουν ξεφυτρώσει υπέροχες τοιχογραφίες με πορτρέτα αγωνιστών απ’ τα αδέρφια Κρέτση (το πρόγραμμα υλοποιήθηκε απ’ την ΑΣΚΤ, με εποπτεία της Ερατούς Χατζησάββα), έχουν τοποθετηθεί νέα ψηφιακής παραγωγής εκθέματα που ζωντανεύουν πίνακες της Επανάστασης, καθώς και παραδοσιακές στολές απ’ την ανεξάντλητη συλλογή της Βικτώριας Καρέλια (εάν βρεθείτε στην Καλαμάτα, επ’ ουδενί μην παραλείψετε μια στάση στο συγκλονιστικό μουσείο της), ενώ σε επιλεγμένα εστιατόρια διαμοιράστηκαν θεματικές συνταγές με την υπογραφή του Λευτέρη Λαζάρου, με έμπνευση από τις πρώτες ύλες της εποχής.
«Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα πολιτιστικού τουρισμού που καθιερώνει την Πελοπόννησο ως προορισμό στη συνείδηση των ταξιδιωτών», αναφέρει ο Ξενοφών Κάππας από πλευράς του Ιδρύματος Καπετάν Βασίλη & Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου, το οποίο μέσω του φορέα ανάπτυξης της οικογένειας του Costa Navarino, της ΤΕΜΕΣ Α.Ε., κάλυψε τη γενναία χρηματοδότηση του έργου. «Ο σχεδιασμός ήταν τέτοιος ώστε τα παραδοτέα του προγράμματος, όπως για παράδειγμα τα ψηφιακά εκθέματα και οι τοιχογραφίες, αλλά και όλη η πληροφορία σχετικά με τις διαδρομές ή ακόμη και τα μενού που αναπτύχθηκαν, να διατηρηθούν και να αξιοποιηθούν από τους τοπικούς φορείς και μετά το πέρας της χρονιάς, αποκτώντας έτσι χαρακτήρα “σημείου αναφοράς” για κάθε περιοχή».
Το σύνολο του προγράμματος πρόσφατα εντάχθηκε στο Google Arts & Culture, γεγονός πολύ ελπιδοφόρο για τη διάδοση πέραν της επετειακής χρονιάς, αλλά η αλήθεια είναι ότι, για να αποτελέσει επί της ουσίας μοχλό τουριστικής ανάπτυξης, χρειάζεται περισσότερο υλικό, ενώ ένας αμεσότερος τρόπος μετάδοσης –λ.χ. ηχογραφημένες αφηγήσεις με σύστημα γεωεντοπισμού– αναμφίβολα θα εξυπηρετούσε.
Συνδετικοί κρίκοι
Ψηφιακά εκθέματα Μέσα σε αυτόνομους χώρους τύπου black box, οι οποίοι προσγειώθηκαν στο εσωτερικό μουσείων κι άλλων κτιριακών τοπόσημων των διαδρομών, ζωντανεύουν διάσημα φιλελληνικά έργα με προβολή 180 μοιρών και πομπώδη αφήγηση – ένας έξυπνος τρόπος να μεταδώσεις βασικές πληροφορίες.
Παραδοσιακές φορεσιές Δίπλα σε κάθε ψηφιακό έκθεμα έχει τοποθετηθεί προθήκη με τα μέρη της σπονδυλωτής έκθεσης ελληνικών ενδυμασιών «Ο Μοριάς της Ελευθερίας». Πρόκειται για υπέροχα κομμάτια απ’ τη συλλογή του Ιδρύματος Καρέλια, που βγαίνουν για πρώτη φορά απ’ τις αποθήκες.
Τοιχογραφίες αγωνιστών Στο πλαίσιο της δράσης «Τα πρόσωπα της Επανάστασης», ταλαντούχα χέρια από την ΑΣΚΤ ενέταξαν στο σημερινό τοπίο μιας σειράς πόλεων τις μορφές του Παπαφλέσσα, του Νικηταρά, του Καποδίστρια και του Κολοκοτρώνη, μεταξύ άλλων. Οι τοπικές κοινωνίες έχουν ήδη αγκαλιάσει τα έργα τους.
Πιάτα Λαζάρου Με οδηγό τα υλικά, τις γεύσεις και τις τεχνικές που χρησιμοποιούσαν για να τραφούν καλύτερα με τα λιγοστά μέσα που είχαν στη διάθεσή τους οι επαναστάτες, ο πάντα δημιουργικός Λευτέρης Λαζάρου κατέληξε σε 12 συνταγές, για καθεμία από τις οποίες προτείνει το αντίστοιχο wine pairing ο Κωνσταντίνος Λαζαράκης.
Ευχαριστούμε το Ίδρυμα Καπετάν Βασίλη & Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου και την «Costa Navarino» για τη φιλοξενία.
