Είναι η τρίτη φορά που πάω στο Γκρατς της Αυστρίας για το φεστιβάλ Steirischer herbst, έναν ιστορικό θεσμό στον χώρο των παραστατικών τεχνών που τα τελευταία χρόνια, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Ρωσίδας επιμελήτριας Ekaterina Degot προτείνει ένα υβριδικό μείγμα θεάτρου και εικαστικών. Η πρόταση της, ανεξαρτήτως προτιμήσεων, έχει σίγουρα μια ισχυρή ταυτότητα, με έργα που συνδιαλέγονται κάθε φορά με την κοινωνικοπολιτική επικαιρότητα της Αυστρίας, αναμοχλεύουν τα συλλογικά τραύματα και απωθημένα, όπως τη σχέση με το ναζιστικό παρελθόν, και βέβαια ανοίγουν έναν διεθνή διάλογο.
Αυτή τη χρονιά, το φεστιβάλ, που διαρκεί ως τις 10 Οκτωβρίου, με τον εύγλωττο τίτλο «The Way Out» αναζητά διεξόδους μέσω της τέχνης στον δημόσιο χώρο, «πραγματικό» κυρίως αλλά και ψηφιακό, αντιδρώντας στον συντηρητισμό, την απομόνωση και το κυνήγι της καθημερινής ευτυχίας που έφερε μαζί του ο εγκλεισμός και που σε ορισμένες χώρες έχει συνδεθεί και με την άνοδο της ξενοφοβίας. Με τον τρόπο αυτό διερωτάται αν η τέχνη μπορεί να συναγωνιστεί το πραγματικό, υποστηρίζοντας ότι αυτός είναι, εν τέλει, ο μοναδικός τρόπος να γίνει πραγματική.
Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά στον εναρκτήριο λόγο της Degot, η πανδημία μας έκανε να γεράσουμε, να πρέπει να νιώθουμε χαρούμενοι σπίτι (ή έστω στο πάρκο της γειτονιάς) με comfort ρούχα, ζεστασιά, άθληση και σπιτικό φαγητό, μια κοινωνία συνταξιούχων που χαίρεται με τα απλά πράγματα. Ήρθε η ώρα λοιπόν, και πρέπει να κάνουμε όλοι ότι μπορούμε γι αυτό, να ξαναβρεθούμε εκεί έξω, «στον πραγματικό κόσμο», έξω από την comfort zone μας. Να συνυπάρξουμε, να συνδιαλεχθούμε, με ανθρώπους «διαφορετικούς», έξω από τη φούσκα μας, να ανοίξουμε το μυαλό μας και η τέχνη είναι ένας τρόπος να το κάνουμε αυτό. «Η τέχνη έχει την μαγική δυνατότητα να μας κάνει χαρούμενους αλλά δεν είναι εδώ γι αυτό. Είναι ίσως εδώ για να μας κάνει δυστυχισμένους με το που είμαστε, με το τι είμαστε. Αυτή η δυστυχία λέγεται ελπίδα, επιθυμία, σημασία.»
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην τοπική κοινωνία, η οποία εμπλέκεται ενεργά στα περισσότερα από τα έργα. Για παράδειγμα, το περασμένο Σαββατοκύριακο, και ενώ λάμβαναν χώρα οι τοπικές αυτοδιοικητικές εκλογές που ανέδειξαν πρώτο κόμμα στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αυστρίας το κομμουνιστικό κόμμα, η performer Pia Hierzegger έκανε τα δικά της exit polls που μεταδίδονταν live στο website του φεστιβάλ.
Στην αυλή ενός κέντρου νεότητας μια μετανάστρια από τη Βενεζουέλα μαγείρευε ένα τοπικό πιάτο υπό τις υποδείξεις μέσω video-call μιας συγγενούς από τη χώρα της στο πλαίσιο της performance του Hiwa K «Cooking with Mama» που θέλει να αναδείξει την πολιτική διάσταση του φαγητού (στην τιμή εισόδου περιλαμβάνεται και το φαγητό μετά το μαγείρεμα).
Έξω από τον κεντρικό σταθμό του τρένου γονείς και παιδιά διαφορετικών εθνικών καταβολών φωτογραφίζονταν στη «Συνέλευση» (Assembly) της Marinella Senatore, ένα πολύχρωμο φωτεινό «λούνα παρκ» - πρόσκληση σε μια ιδιοσυγκρασιακή προσωπική επανάσταση.
Το χάσμα των γενεών (οι νέοι διαδηλώνουν για το κλίμα, οι μεγαλύτεροι για τη στέρηση της ελευθερίας σε καιρό πανδημίας) χρησιμοποιεί ως υλικό η επιτελεστική πορεία διαμαρτυρίας που σκηνοθέτησε ο Felix Hafner σε συνεργασία με τοπικούς ηθοποιούς και κοινό και λαμβάνει χώρα τις Κυριακές σε δημόσιους χώρους.
Το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής έφερε στο προσκήνιο, με τον άμεσο, εικονοκλαστικό, in yer face τρόπο των Σλοβένων η παράσταση «Πυρετός» σε σκηνοθεσία του Ziga Divjak από το θέατρο Mladinsko της Λιουμπιάνα συνδυάζοντας τα προσωπικά βιώματα των συντελεστών με τα τρομακτικά στατιστικά των επιστημόνων που προδιαγράφουν ένα δυστοπικό αύριο. Φράσεις όπως «60 θερισμοί έμειναν» που επαναλαμβάνονται ρυθμικά από τους ηθοποιούς σε στοιχειώνουν φεύγοντας, καθώς προσθέτεις στο λεξιλόγιό σου νέες λέξεις όπως η Solastalgia, νεολογισμός που αναφέρεται στο συναίσθημα δυσφορίας που σου δημιουργεί το οικείο σου περιβάλλον, ο τόπος σου, εξαιτίας των μεταβολών που υφίσταται λόγω της περιβαλλοντικής κρίσης.
Καθώς προσγειώθηκα στο Γκρατς ζαλισμένη από την πληθωρικότητα της Μπιενάλε της Αθήνας, το λιτό φετινό πρόγραμμα του Steirischer herbst, με installations μετρημένα στα δάχτυλα του ενός χεριού και έμφαση στα live events, από τα οποία προφανώς μόνο μια μικρή γεύση μπορείς να πάρεις κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης, ήταν ένα ευχάριστο διάλειμμα. «Έχω βαρεθεί τις εγκαταστάσεις που μπορείς να τις δεις σε λίγα δευτερόλεπτα» μου απάντησε η Degot στην παρατήρησή μου ότι το φετινό περιβάλλον δίνει έμφαση στη συνάντηση και τη συμμετοχή.
Συνδυάζοντας εμβληματικά ονόματα που συνδέθηκαν με την τέχνη στον δημόσιο χώρο και μια πολιτικοποιημένη διάσταση της συμμετοχής (όπως το μνημείο για τη φιλόσοφο Σιμόν Βέιλ που στήνει ο Thomas Hirschhorn από ευτελή υλικά, πληρώνοντας κατοίκους του Graz για να το φροντίζουν) με την στροφή στην τέχνη του συν-αισθήματος (affect), όπως το ερωτικό γράμμα προς τους κατοίκους του Graz που στέλνει ο Paul B. Preciado και μπορείς να το λάβεις τυχαία, το φετινό Steirischer herbst είναι μια άσκηση πάνω στην αναμέτρηση της τέχνης με το πραγματικό με τα εργαλεία και τις προσλαμβάνουσες της εποχής μας.
Η οικονομία της τέχνης, ο επαναπροσδιορισμός ενός εικαστικού θεσμού στην εποχή της πανδημίας, ο προβληματισμός για το τοπικό έναντι του φεστιβάλ - μαγνήτη επισκεπτών και βέβαια, το κατά πόσο η συμμετοχική τέχνη, με όποιους όρους κι αν συμβαίνει, μπορεί να επιφέρει εποικοδομητικές (ακόμη και μέσω των συγκρούσεων) «μετακινήσεις» στους εμπλεκόμενους, ειδικά όταν πρόκειται για συναντήσεις ανθρώπων διαφορετικών ταξικών και εθνικών καταβολών, είναι μερικά μόνο από τα ζητήματα που ανακύπτουν παρακολουθώντας το φεστιβάλ. Είτε πρόκειται για ένα σύνθημα σε μια αφίσα-έργο τέχνης που μπορείς να δεις περπατώντας στο πάρκο ή περιμένοντας το τραμ είτε μια από τις παρεμβάσεις στο ενδιαφέρον πρόγραμμα online ομιλιών που καταπιάνεται από τους λαϊκιστές που ευαγγελίζονται την επιστροφή του ισχυρού έθνους κράτους μέχρι την κρίση της δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης, ακόμη και ως περαστικός (ή διαδικτυακός) επισκέπτης έχεις πολλή τροφή για σκέψη. Το πόσα θα πάρεις μαζί σου φεύγοντας και πόσα θα καταπιείς απλώς βιαστικά πίνοντας ένα ποτήρι Sturm, το παραδοσιακό φθινοπωρινό ανθρακούχο ποτό που προκύπτει πριν τα σταφύλια μετατραπούν σε κρασί, είναι τελικά (και) δική σου υπόθεση.
www.steirischerherbst.at/en/
