Ένα τζαμί μ’ έναν μιναρέ, τοιχογραφίες με ονειρικά τοπία, μία πόλη που άνηκε στην οθωμανική αυτοκρατορία μέχρι το 1913, μία τοπική εφημερίδα με ιστορία δεκαετιών και ένας δρόμος με το όνομα Άρμεν προς τιμή ενός εικοσάχρονου πολεμιστή.
Θα μπορούσε να είναι ένα παζλ ή ένα παιχνίδι ερωτήσεων. Είναι όμως ένα σημαντικό και πανέμορφο μνημείο, μάρτυρας της οθωμανικής ιστορίας της Δράμας, το οποίο ανακαινίστηκε πρόσφατα και αναμένεται να γράψει ένα καινούριο κεφάλαιο στην ιστορία του αλλά και στην ιστορία της πόλης.
Στην άλλοτε μουσουλμανική γειτονιά της Δράμας
Το Σαντιρβάν Τζαμί στη συμβολή των οδών Άρμεν και Αγαμέμνονος στην άλλοτε μουσουλμανική γειτονιά της Δράμας, αποτελούσε μέρος, ενός μεγαλύτερου συγκροτήματος, με κοιτώνες, νεκροταφείο και συντριβάνι, μέσα σε μία περίκλειστη αυλή. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που κοσμεί την είσοδό του, ήταν ένα τζαμί που ανακαινίστηκε το 1806 από τον Μεχμέτ Χαλίλ Αγά, πιθανόν πατέρα του Μαχμούτ-πασά Δράμαλη.
Λειτούργησε ως τζαμί μέχρι τη δεκαετία του ’20, και από το 1927-28 έως το 1981 στέγασε την ιστορική τοπική εφημερίδα Θάρρος. Το 1983 κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο, αλλά αφέθηκε στην τύχη του. Η στέγη του κατέρρευσε και η οργιώδης βλάστηση μιας συκιάς συστηματοποίησε την καταστροφή του μιναρέ.
Μία άλλη τύχη…
Όμως η τύχη του μνημείου άλλαξε. Το 2012 αγοράστηκε από την εταιρεία Raycap, η οποία ασχολείται στον τομέα παραγωγής προϊόντων υψηλής τεχνολογίας και παροχής υπηρεσιών, στους τομείς των τηλεπικοινωνιών, της ηλεκτρικής προστασίας και της ενέργειας με υψηλό ποσοστό εξωστρέφειας. Στόχος της, να μετατρέψει το μοναδικής ιστορικής αξίας μνημείο, σε χώρο πολιτισμού.
Με σεβασμό στην ιστορία του μνημείου και σε κάθε λεπτομέρεια οι εργασίες αποκατάστασης διήρκεσαν 3 ολόκληρα χρόνια, από το 2015 εως το 2018. Αυτο που απομένει ακόμη να υλοποιηθεί είναι ο εξωτερικός χώρος, όπου θα δημιουργηθεί ένας κήπος με δέντρα και φυτά, αντίστοιχα με αυτά που είχαν τα τεμένη στο παρελθόν.
Οι ζωγραφιές
Από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία του μνημείου είναι οι ζωγραφιές στην μπροστινή, κύρια όψη του. Λαϊκές ζωγραφιές με τουρκαλβανικές επιρροές που απεικονίζουν φυτικά μοτίβα, ανθοδοχεία με λουλούδια μέσα σε τετράγωνα πλαίσια και σχηματοποιημένες πολιτείες με μιναρέδες και γεωμετρικά κτίρια.
Εξαιρετικά συντηρημένα μπορεί κανείς πλέον να διακρίνει στο εσωτερικό του τις κόγχες μιχράμπ, που δείχνουν την κατεύθυνση της προσευχής με προσανατολισμό τη Μέκκα, ίχνη του μιμπάρ, του «άμβωνα» όπου ανέβαινε ο Ιμάμης για το θρησκευτικό κήρυγμα στην προσευχή της Παρασκευής, καθώς και τον εξώστη.
Η καταστροφή του 1829
Όπως ήταν αναμενόμενο σε ένα κτήριο με τόσο πολύχρονη ιστορία, οι εργασίες αναστήλωσης αποκάλυψαν διάφορες οικοδομικές φάσεις, τροποποιήσεις και επεκτάσεις. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο στην ιστορία του κτηρίου σχετίζεται με έναν μεγάλο σεισμό. Το 1829 και συγκεκριμένα στις 5 Μαΐου, μία ισχυρή σεισμική δόνηση προκαλεί μεγάλες και εκτεταμένες καταστροφές στους νομούς Δράμας, Καβάλας, Σερρών, Ξάνθης και Θεσσαλονίκης. Η Δράμα καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά, καθώς επίσης και πολλά χωριά του νομού. Το τέμενος μετά την καταστροφή που υπέστη ανακαινίζεται και επεκτείνεται.
Η απελευθέρωση
Τον Ιούνιο του 1913 η Δράμα απελευθερώνεται και σύντομα αρχίζουν να εγκαθίστανται στην πόλη πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία. Λίγο μετά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-22 και συγκεκριμένα τον Ιανουαρίου του 1923 υπογράφεται στη Λωζάνη η «Σύμβαση περί ανταλλαγής Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών». Περισσότεροι από 500.000 μουσουλμάνοι εγκαταλείπουν τα ελληνικά εδάφη, μεταξύ αυτών και την πόλη της Δράμας. Σύντομα στην πόλη καταφθάνουν δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες από το Πόντο, τα Μικρασιατικά παράλια και την Καππαδοκία.
Το Τζαμί με τον μιναρέ του αλλάζουν χρήση. Το 1927 ή το 1928 εγκαθίσταται για σαράντα και πλέον χρόνια η ιστορική τοπική εφημερίδα Θάρρος. Υπάρχει μάλιστα και ένα συμβόλαιο πώλησης του 1938 όπου η Εθνική Τράπεζα, προφανώς εκ μέρους του ελληνικού δημοσίου στον οποίο περιήλθε το τζαμί, το πουλάει στον Μιχαήλ Βεζιρτζόγλου. Εκεί το κτίσμα αναφέρεται ως “Σαντιρβάν Τζαμί ανήκον προ της ανταλλαγής των Τούρκων εις το βακούφιον…». Το τέμενος συνεχίζει πλέον το ταξίδι του στον 21ο αιώνα και εμπλουτίζει την πόλη της Δράμας με ένα ακόμη σημαντικό ζωντανό τοπόσημο.
Από την πλευρά της η αρχιτέκτονας Κοραλλία Παπαιωάννου σημειώνει σχετικά: «Οι εργασίες αποκατάστασης υλοποιήθηκαν βάσει μιας ενδελεχούς μελέτης, κατά τη διάρκεια της οποίας υπήρξε αδιάλειπτη συνεργασία αρχιτεκτόνων, πολιτικού μηχανικού, μηχανολόγου και συντηρητών. Θα ήταν αδύνατον να ολοκληρωθεί και να υλοποιηθεί χωρίς την συνεχή ανταλλαγή απόψεων, και το σεβασμό στη γνώση και στην εμπειρία των συνεργαζομένων. Η συνεργασία αυτή συνεχίστηκε και κατά την επίβλεψη των εργασιών μέχρι την ολοκλήρωσή τους, εμπλουτισμένη με την καθημερινή παρουσία της αρχαιολόγου του έργου».
Info
Η όλη αποκατάσταση του κτιρίου έγινε με υλικά και μεθόδους που σεβάστηκαν την τεχνολογία δόμησης την εποχή που κατασκευάστηκε το Τζαμί από μία ομάδα έμπειρων και εμπνευσμένων επιστημόνων. Ειδικότερα, η ομάδα μελέτης, αποτελούνταν από τους αρχιτέκτονες Ηρακλή και Κοραλλία Παπαϊωάνου, τον πολιτικό μηχανικό Μανόλη Δημητρίου, τον μηχανολόγο Λάζαρο Γαλανό, και την συντηρήτρια έργων τέχνης και αρχαιοτήτων Κλεοπάτρα Τσουράκη. Όλες οι εργασίες, πραγματοποιήθηκαν υπό την επίβλεψη της αρχαιολόγου της ΕΦΑ Δράμας, Μαρίας Παλαιολόγου.
