Παρότι χρόνια φαν της Κρήτης, μέχρι και πριν από μερικές εβδομάδες τα μόνα πράγματα που ήξερα για το Λασίθι ήταν ο Άγιος Νικόλας και η Ιεράπετρα. Ύστερα όμως από αρκετά χιλιόμετρα περιπλάνησης στην περιοχή της Σητείας, μπορώ να σας πω με βεβαιότητα ότι στο βορειοανατολικό τμήμα του νομού υπάρχουν απίστευτες φυσικές ομορφιές, κοιλάδες και μικρά οροπέδια που ασημίζουν από τα ελαιόδεντρα, ένας ατελείωτος χρωματισμένος από σύννεφα ορίζοντας, δαντελωτές παραλίες που τις χαϊδεύει το κύμα του Λιβυκού Πελάγους, φαράγγια που θέλεις να περπατήσεις, ιστορικά μνημεία, πολύ χαμόγελο και μουσικές κοντυλιές που ξυπνούν τον ποιητή μέσα σου.
Το καλύτερο είναι δε πως η τουριστική ανάπτυξη, με το μαζικό και κάπως ισοπεδωτικό παγκοσμιοποιημένο πρόσωπό της, δεν έχει ακόμη στρογγυλοκαθίσει σε αυτήν την περιοχή και αυτό το διαπιστώνεις εύκολα στα τοπικά προϊόντα –λόγου χάρη στα εκπληκτικά γαλακτοκομικά της οικογένειας Κουβαράκη–, στις ταβέρνες και στη διαμονή. Δίπλα στα ενοικιαζόμενα δωμάτια παραθαλάσσιων χωριών, όπως η Ζάκρος και ο Ξηρόκαμπος, βρίσκεις ξενώνες που σε συνδέουν αισθητικά με την παράδοση του τόπου. Επισκεφθήκαμε το «Terra Minoika» (2843023739) στην Κάτω Ζάκρο και το «Sitanos» (2843028243) στο χωριό Σίτανος κι ενθουσιαστήκαμε με την αρχιτεκτονική και την αισθητική φροντίδα.
Καθώς βολτάραμε στα χωριά, οι κάτοικοι μας καλούσαν στις λουλουδιασμένες αυλές των σπιτιών τους για μια ρακή, αλλά δυστυχώς αρνηθήκαμε ευγενικά θέλοντας να προλάβουμε να δούμε όσο το δυνατόν περισσότερες από τις ομορφιές του τόπου. Και είναι πολλές, όπως θα διαπιστώσετε παρακάτω, ιδιαίτερα αν ανήκετε σε αυτούς που αγαπούν τις εξερευνήσεις στη φύση εκτός τουριστικού χάρτη.
Γεωπάρκο-αποκάλυψη
Λίγοι γνωρίζουν ότι στην περιοχή της Σητείας βρίσκεται ένα από τα πέντε γεωπάρκα της χώρας μας. Σε μια έκταση 517 τ.χλμ. κλείνει μια εντυπωσιακή πολυμορφία γεωφυσικών σχηματισμών, τα αρχαιότερα πετρώματα της Κρήτης (τα παλιότερα απολιθώματα έχουν βρεθεί στην περιοχή του Παλαικάστρου και αποτελούνται από φυτικά υπολείμματα της Λιθανθρακοφόρου περιόδου περίπου 300 εκατ. χρόνων), πολλά γεωλογικά ρήγματα, σπηλιές, φαράγγια, πλούσια πανίδα και χλωρίδα, πολλά μικρά νησιά-βιότοποι, όπως οι Διονυσάδες με το Γεράκι της Ελεονόρας και τα 157 είδη πουλιών, η Ψείρα με τον πλουσιότερο και πιο παρθένο θαλάσσιο υγρότοπο του Αιγαίου, που περιλαμβάνει ακόμη και κοράλλια, το Κουφονήσι με τους αμμόλοφους και τα καθαρότερα νερά της Μεσογείου, το βιότοπο των δελφινιών, της φώκιας και της χελώνας στο Κάβο Σίδερο, κοντά στη σημείο που μια λωρίδα γης χωρίζει το Κρητικό από το Λιβυκό Πέλαγος.
Και, βέβαια, εντός του γεωπάρκου βρίσκεται το μεγαλύτερο φοινικόδασος της Ευρώπης, το Βάι. Μιλάμε για μια πολύτιμη κιβωτό πανίδας και οικολογικών θησαυρών της Ευρώπης για την οποία θα μάθετε αρκετά στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Ζάκρου, που είναι αφιερωμένο στα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος του πάρκου στον οικισμό Καρύδι, καθώς και σε ένα κέντρο ενημέρωσης αφιερωμένο στη σπηλαιολογική έρευνα, το οποίο προσφέρει τον απαραίτητο εξοπλισμό διανυκτέρευσης και διαμονής για ομάδες σπηλαιολόγων, βιολόγων, σχολείων κ.ά. που ενδιαφέρονται να μελετήσουν και να παρατηρήσουν το περιβάλλον, τα σπήλαια και τα χαρακτηριστικά της ορεινής ζώνης.
Οι περιπατητές και οι αναρριχητές θα βρείτε τη χαρά σας. Μπορεί το Φαράγγι της Κάτω Ζάκρου από το οποίο περνάει και το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 (ξεκινά από την Επάνω Ζάκρο και καταλήγει στον αρχαιολογικό χώρο της Κάτω Ζάκρου) να είναι το πιο γνωστό, αν όμως απευθυνθείτε στους ανθρώπους του γεωοπάρκου και σε γραφεία εναλλακτικού τουρισμού στο Ηράκλειο θα ανακαλύψετε αρκετές άλλες διαδρομές.
Η κουλτούρα της φιλοξενίας
Στο νομό συναντήσαμε τους πιο χαμογελαστούς ανθρώπους όλου του νησιού κι αν είσαι τυχερός και μπλεχτείς με κάποια παρέα ντόπιων, θα ανακαλύψεις την αυθεντικότητα της Κρήτης πίνοντας ρακή και ακούγοντας μαντινάδες. Στο κέντρο της Σητείας, στο «Da Giorgio Restaurant» (2843025500), απολαμβάνοντας κρητικές λιχουδιές –από κουκιά και αγκινάρες με αβγά μέχρι οφτό κατσίκι–, δεν καταλάβαμε πώς ξεκίνησε το γλέντι με χορό και τραγούδι που μας έδεσε όλους σε μια παρέα. Στην Κάτω Ζάκρο οι άνθρωποι του «Nostos» (2843026890) και του «Amnesia» (6974372902) μας αποκάλυψαν όλα τα μυστικά της θεσπέσιας κρητικής κουζίνας τους, λες και γνωριζόμασταν χρόνια. Την ίδια οικειότητα νιώσαμε στο καφενείο-ταβέρνα του χωριού Σίτανος, όπου η κ. Χρυσούλα μας τρέλανε με τηγανητές πατάτες από τον κήπο της και στο «Finistrini» (2843061117) στο Παλαίκαστρο φρόντισαν τόσο τους vegan φίλους της παρέας – σε σημείο που ζηλέψαμε το φαγητό τους.
Οι Σητειακοί έχουν τη φήμη του γλεντζέδων, είναι ανοιχτόκαρδοι, με ιδιαίτερη αγάπη κι επίδοση στο χορό και στις μαντινάδες. Με τη συνοδεία του βιολιού και του λαούτου, οι στίχοι των τραγουδιών ενθαρρύνουν την ποιητική δημιουργία. Στα βλέμματα και τα λόγια υπάρχει μια διάχυτη γλυκύτητα και ρομαντική ατμόσφαιρα, που σου φέρνουν στη σκέψη το μύθο του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, όπως περιγράφεται στο πιο ερωτικό ποίημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας από τον Βιτσέντζο Κορνάρο, ο οποίος γεννήθηκε στη Σητεία.
Βάλτε στο χάρτη
Η αμφιθεατρική πόλη της Σητείας έχει ήπια τουριστική ανάπτυξη, με αξιόλογα ξενοδοχεία. Εμείς επιλέξαμε το εξαιρετικά ανακαινισμένο «Sitia Beach City Resort & Spa» (2843028821), που έχει θέα στη θάλασσα και την πόλη. Ο παραλιακός δρόμος, ως σημείο συνάντησης, είναι γεμάτος ταβέρνες, ρακάδικα, καφέ και μπαρ. Προτείνουμε να ακολουθήσετε έναν από τους κάθετους ανηφορικούς δρόμους που οδηγούν στις γειτονιές για να δείτε το σκηνικό της άνω πόλης αλλά και τη θέα στο λιμάνι.
Με το χάρτη ανά χείρας για τη χάραξη διαδρομών επιβάλλεται η στάση στο Βάι, από τα πιο γνωστά αξιοθέατα όλης της Κρήτης, που απλώς δεν γίνεται να μην το επισκεφθείς. Οι συστάδες με τους φοίνικες σε συνδυασμό με την παραλία και τα γαλάζια νερά της θάλασσας είναι από τις ομορφότερες εικόνες της Μεσογείου. Το Βάι, εκτός από την αισθητική, έχει και πολύ μεγάλη οικολογική αξία, καθώς ανάμεσα στο φοινικόδασος και στην παραλία δημιουργείται ένας σημαντικός για την ορνιθοπανίδα υγρότοπος. Αριστερά και δεξιά της παραλίας υπάρχουν υπερυψωμένα παρατηρητήρια, ενώ η παραλία έχει café κι εστιατόριο. Η Μονή Τοπλού είναι ιστορικό αξιοθέατο, με πλήθος κειμηλίων στην επισκέψιμη έκθεση, ενώ πολύ κοντά βρίσκεται το οινοποιείο της κι ένα πωλητήριο στο οποίο θα βρείτε το δικό τους κρασί και λάδι.
Προς τον Νότο, κοντά στον αρχαιολογικό χώρο του ανακτόρου της Κάτω Ζάκρου, υπάρχει ένας από τους πιο προστατευμένους όρμους του νησιού. Σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων, ο οικισμός Ξερόκαμπος με τις πανέμορφες ακρογιαλιές μάς επιφυλάσσει και δύο πολύ σημαντικούς παράκτιους γεώτοπους, τις Αμμοθίνες στη θέση Κατσουνάκι και την αλυκή Ξερόκαμπου ή Αλατσολίμνη, όπου σταματούν τα αποδημητικά πουλιά. Στον πετρολογικό γεώτοπο Άργιλος στην ομώνυμη παραλία οι πλειοκαινικές μάργες προσφέρονται για φυσική αργιλοθεραπεία. Φεύγοντας από τον Ξερόκαμπο για το οροπέδιο της Ζίρου, θα συναντήσετε τους οικισμούς Ετιά, με την ενετική έπαυλη της οικογένειας των De Mezzo, και Χανδράς, με το φρούριο της Βόιλας και τα ερείπια ενός μικρού μεσαιωνικού χωριού.
Με κατεύθυνση βορειοδυτικά του γεωπάρκου, κάντε στάση στο Φαράγγι του Ρίχτη με τον εντυπωσιακό καταρράκτη στη μέση της διαδρομής. Ανατολικά της Σητείας, το γραφικό χωριό της Αγιάς Φωτιάς αποτελεί κλασική εκδρομή για τους επισκέπτες, αφού διαθέτει μια υπέροχη παραλία αλλά και αρχαιολογικά ευρήματα στη γύρω περιοχή. Το παραθαλάσσιο ψαροχώρι Γούδουρας είναι ιδανικό για όσους θέλουν να απολαύσουν εξαιρετικό φρέσκο ψάρι στις ταβέρνες και ατελείωτες βουτιές στην παραλία του.
Τρία ιδιαίτερα προϊόντα
Λάδι
Το λάδι που παράγει η Ιερά Μονή Τοπλού είναι προϊόν βιολογικής καλλιέργειας από τους πιστοποιημένους ελαιώνες της μονής και εξάγεται αποκλειστικά από κορωνέικες ελιές. Θα το βρείτε σε γυάλινες φιάλες των 250, 500 και 750 ml.
Γλυκίσματα
Οι δραστήριες γυναίκες του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζάκρου ακολουθούν φτιάχνουν πεντανόστιμα γλυκίσματα: ξηροτήγανα, σκαλτσούνια αλλά και αλμυρά χορτοπιτάκια. Κατόπιν παραγγελίας, μπορούν να σας στείλουν το δέμα που επιθυμείτε (2843093306)
Μέλι
Η γεύση του μελιού κουμαριάς και θυμαριού της Si-mel μας θύμισε τα παιδικά μας χρόνια. Τα βιολογικά προϊόντα της οικογένειας Σαβιδάκη θα τα βρείτε σε επιλεγμένα καταστήματα ή θα τα παραγγείλετε online.
H επίσκεψη στο γεωπάρκο Σητείας πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της πράξης με τίτλο «Γεωτουρισμός στα νησιωτικά γεωπάρκα - Geotourism in insular geoparks - Geo-in», που υλοποιείται από το ΑΚΟΜΜ Ψηλορείτης Αναπτυξιακή Α.Ε. ΟΤΑ, σε συνεργασία με τον Δήμο Σητείας, το Πανεπιστήμιο Κρήτης/ΜΦΙΚ, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, την Αναπτυξιακή Εταιρεία Κοινοτήτων Περιοχής Τροόδους ΛΤΔ και το Τμήμα Δασών του υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος Κύπρου και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ) κι εθνικούς πόρους της Ελλάδας και της Κύπρου, στο πλαίσιο του Προγράμματος Συνεργασίας INTERREG V-A Ελλάδα-Κύπρος 2014-2020.
